Created by Neevia Personal Converter trial version есмира ъавадова



Yüklə 4,8 Kb.
Pdf görüntüsü
səhifə9/20
tarix05.05.2017
ölçüsü4,8 Kb.
#16611
1   ...   5   6   7   8   9   10   11   12   ...   20
тясяррцфат ишляриндя атлардан истифадя едирляр. 
Мал-гаранын ясас нювляри кял вя ъамышлар, юкцз вя иняклярдир. Ъамыш вя 
кялляря йалныз суйун гамыш, гумоту иля юртцлмцш батаглыг, истил вя эюллярин 
бол  олдуьу  аран  йерлярдя  раст  эялинир.  Кялляр  юкцзляри  эцъ  вя 
дюзцмлцлцкдя хейли цстяляйир, лакин аъэюзлцйц вя тянбяллийи иля сечилян бу 
щейванлара гуллуьун баща баша эялмяси иля ялагядар онлары йалныз имканлы 
кяндлиляр сахлайа билир. Бу сябябдян ишляк щейван кими даьятяйи золагда 
нисби чевиклийи иля сечилян юкцзляр, дцзян яразилярдя ися кялляр чохлуг тяшкил 
едир.  Алчагбойлу,  зяиф, аз  сцд  верян йерли  мал-гара бурада  ясас  ъинсдир. 
Created by Neevia Personal Converter trial version
 http://www.neevia.com

 
86
Нювцня  эюря  бунлар  ятли-ишляк щейванлара  аид  едиля  биляр.  Алынан  сцд  ися 
адятян  якинчинин  шяхси  тялябатыны  юдяйир  вя  гисмян  йаь,  пендир  шяклиндя 
базара  сатыша  чыхарылыр.  Иняк  йахшы  йаь  верир.  Гойун  сцдцндян  эюзял 
пендир,  кечи  вя  ъамыш  сцдцндян  ися  яла  гатыг  алыныр.  Ъамыш  тяркибиндя 
чохлу  йаьы  олан  хейли  сцд  верир.  Буна  эюря  дя  бир  чох  кяндлиляр  иняйя 
нисбятян тясяррцфатда  ъамыш  сахламаьы цстцн  тутурлар.  Рус кяндлиляри  ися 
анъаг Русийа ъинсли иняк сахлайырлар. Бу иняклярин щяр бири эцня ики ведря 
сцд верир. 
 
ЕМАЛЕТМЯ СЯНАЙЕСИ ЦЧЦН ХАММАЛ 
 
Йухарыда  гейд  олундуьу  кими,  сащибляриня  эятирдийи  хейирля  йанашы, 
гойунчулуг  бюлэянин  даьлыг  яразиляриндя,  хцсусиля  дя  Зуванд,  Алар, 
Оранд,  Порнаим вя Перимбелдя  инкишаф етмиш  емалетмя  сянайесиня  кцлли 
мигдарда хаммал верир. Бу зонада гойунчулар мцхтялиф нюв орижинал вя 
йерли  йун  яшйаларын  тохунмасы  иля  мяшьул  олурлар.  Йун  тяминатынын  чох 
щиссяси  адлары  чякилян  районларла  баьлыдыр.  Лакин  гойунчулуьун  щям 
гойунчулара,  щям  дя  дювлятя  вердийи  файдайа  бахмайараг,  бу  сащянин 
тякмилляшдирилмясиня лазыми диггят йетирилмир. 
 
КУСТАР ИСТЕЩСАЛ 
 
Лянкяран  бюлэясинин  вя  хцсусян  даьлыг  яразилярин  игтисади  мяишят 
шяраити  бурада  кустар  истещсалын  инкишаф  етмясиня  имкан  йарадыр. 
Йцксякликдя йашайан вя сентйабрдан майадяк сяккиз ай мцддятиня якин 
ишляриндян тяърид олан Зуванд, Алар, Оранд, Порнаим вя Дрыг кяндлиляри 
юз асудя вахтларыны кустар истещсала сярф едирляр. Йерли ъод мащуд, халча, 
килим, хуръун, онуч, ъораб, башлыг, палаз, чувал, пярьу кюйняк, ялъяк вя 
исти  йермолка  папаглары  кими  йун  яшйалар  тцрк  гадынлары  тяряфиндян 
тохунур. Бцтцн бу яшйалар йалныз уъгар яйалятдя дейил, щятта Русийада да 
Created by Neevia Personal Converter trial version
 http://www.neevia.com

 
87
сатыша  чыхарылыр.  Щяр  щансы  бир  зонада  халчанын  вя  йахуд  мащудун 
истещсал  олунмасыны  бурада  цстцнлцк  тяшкил  едян  йунун  нювц  мцяййян 
едир.  Сярт,  ъод  йун  –  халча,  чувал  вя  Асийа  хуръунларынын,  назик  вя 
йумшаг  йун  ися  йалныз  мащудун  тохунмасы  цчцн  истифадя  олунур.  Юз 
нювбясиндя  мащуддан  сонра  чуха,  шалвар  вя  башлыглар  да  тикилир.  Халча 
мямулаты Зувандда даща чох йайылмышдыр. Бу садяъя онунла изащ олунур 
ки,  эюстярилян  районда  гойун  йуну  хейли  ъоддур,  йун  парчаларынын 
щазырланмасы цчцн аз йарарлыдыр вя Русийа, Авропа фабрикляри тяряфиндян 
беля хаммала тялябат олмадыьындан, ящямиййятли мигдарда ихраъ едилмир. 
Бу сябябдян щямин йун йалныз йерли халча истещсалында юз тятбигини тапыр. 
Бурада ховлу вя ховсуз халчалар тохунур. Халчалар чох галын олсалар да 
йумшаглыьы  вя  тохуъу  гадынларын  йерли  отлардан  щазырладыглары  тябии 
бойаларын  кюмяйи  иля  йарадылан  орижинал  нахышлары  иля  сечилир.  Кечи 
пярьусундан щазырланан вя сойугдан горунмаг цчцн кючяри малдарлар, 
еляъя  дя  даьлыг  зонанын  бцтцн  ящалиси  тяряфиндян  щявясля  алынан  шярфляр, 
ялъякляр, овчу ъанлыглары, кюйняк вя шалварлар хцсуси кейфиййяти иля сечилир. 
Инъялийи вя йумшаглыьына эюря бу мямулатлар мцвяффягиййятля Русийа вя 
диэяр хариъи дювлятляря ихраъ олуна биляр.  
Лянкяран  мащалынын  Зуванд,  Алар,  Оранд,  Дрыг,  Порнаим  вя 
Перимбел  районларында  халча  мямулатлары  иля  йанашы,  кечя  истещсалы  да 
йахшы  инкишаф  етмишдир.  Мялум  олдуьу  кими,  гойун  йуну  бир-бири  иля 
щюрцлцб  бирляшмякля  «кечя»  ады  алтында  мялум  олан  йумшаг  вя  еластик 
кцтля ямяля эятирмяк хассясиня маликдир. Кечянин щазырланмасы ашаьыдакы 
гайдада щяйата кечирилир: 
Илк  юнъя  йун  ширин  суда  йахшыъа  йуйулур  вя  эцн  алтында  гурудулур. 
Сонра  узун  ъод  тцкляр  йумшаг  нарын  йундан  айрылмагла  ики  йеря 
чешидлянир. Чешидлянмиш йун дидилир вя дямирдишли садя шаналарда дараныр. 
Сонра о, йумшалдылыр вя ипи тарым чякилян каманын кюмяйи иля чырпылыр. Ипя 
тахта иля «зярбя» ендиряряк ону даранмыш йунун цзяриндя титрямяйя мяъ-
бур  едирляр.  Нятиъядя  кобуд  ъод  тцкляр  кянара  чыхыр,  тоз  вя  диэяр  хырда 
Created by Neevia Personal Converter trial version
 http://www.neevia.com

 
88
щиссяъикляр  чырпылманын  апарылдыьы  хялбирдян  (шадарадан)  «сызыр»,  нарын 
йун  ися  йумшалыр.  Бу  цсулла  щазырланмыш  йуну,  назик  лайла  галын  кятан 
парча цзяриня гойуб исти су иля чиляйир вя бярабяр йаймаг цчцн цстцндян 
ялля сыхырлар. Сонра йун тябягясини кятанла бирликдя щяр ики уъдан гатлайыр, 
охловлара  долайыр  вя  йундан  сых  кцтля  алынанадяк  айагла  дюшямя  вя  йа 
дцз ачыг сащядя дийирлядирляр. Кятанда кечя о гядяр сых вя ейниъинсли кцтля 
кими  эюрцнцр  ки,  онун  айры-айры  тцклярини  беля  айырд  етмяк  мцмкцн 
олмур.  Ян  сярт  парчаны  сюкмяк  кечянин  тцклярини  айырмагдан  даща 
асанды. Бу ъцр мющкямлик бир тяряфдян йун тцкцня хас олан гыврымларла, 
диэяр  тяряфдян  ися  тцклярин  цзяриндя  олан  микроскопик  юлчцлц  пулъуглар, 
дишъик  вя  кяля-кютцрлцклярля  ялагядардыр.  Кечянин  дийирлядилмяси  заманы 
тцклярин дишъикляри диэярлярин чухурларына кечир. Бу ики нюв рабитя (ялагя) 
иля кечянин ясас хассяси онун еластиклийи вя мющкямлийи иля баьлыдыр: йунун 
гыврымлы  олмасы  кечянин  еластиклийини,  кяля-кютцрлцйц  ися  мющкямлийини 
тямин  едир.  Буну  биляряк  материалын  сечими  иля  щазырланан  яшйанын 
(кечянин) истянилян кейфиййятини ялдя етмяк мцмкцндцр. Йцксяк дяряъядя 
гыврымлыьы  иля  сечилян  зяриф  йунлу  гойунларын  тцкляриндян  (йунундан) 
щазырланмыш кечя кифайят гядяр щамар, олдугъа йумшаг, лакин аз давам-
лы  олур.  Дцз  вя  кяля-кютцрлцйц  иля  сечилян  тцклярдян  алынан  кечя  ися  юз 
мющкямлийи  иля  фярглянир.  Щяр  ики хассяни  юзцндя  бирляшдирян  кечяни  ялдя 
етмяк цчцн гойун йунундан вя диэяр щейванларын тцкцндян ибарят олан 
гарышыг материал эютцрцлцр. Бу сянятин инъялийи дя йунун дцзэцн йербяйер 
едилмясиндя вя бярабяр дийирдилмясиндядир. Кечянин щазырланмасында щеч 
бир алятдян истифадя олунмаса да, бунун цчцн мцяййян сяриштя вя баъарыг 
тяляб  олунур.  Сянятин  инкишафы  ися  щяллаъ  вя  папагчы  кими  йени  пешялярин 
йаранмасына эятириб чыхарды. Бу сащя цзря сяняткарлар бир нечя няфярдян 
ибарят  олан  дястялярля  кяндляри  доланыр  вя  ящалийя  йунун  тякрар  чырпылыб 
йумшалдылмасыны, 
сыхышдырылмасыны, 
гошмалара 
йящяралтлыгларынын, 
дюшямяйя  сярмяк  цчцн  мцхтялиф  нахышлы  кечя  халчаларынын,  араба  вя 
алачыгларын юртцлмяси цчцн енли вя галын кечялярин, ъулларын щазырланмасыны 
Created by Neevia Personal Converter trial version
 http://www.neevia.com

 
89
тяклиф  едирляр.  Лянкяран  мащалында  ади  щал  олан,  щятта  2-3  ай  фасилясиз 
давам  едян  лейсанлардан  горунмаг  цчцн  хцсуси  нюв  галын  кятан 
щазырланыр.  Бунун  цчцн  тяр-тямиз  йуйулмуш  вя  чешидлянмиш  тцнд  гара 
гойун  йунундан  щяллаълар  цз  тяряфи  узун  кечи  тцкляри  иля  сых  юртцлмцш, 
орта  галынлыгда  хцсуси  кечя  щазырлайырлар.  Бу  исланмайан  материалдан 
чарвадарлара,  кючяри  вя  отураг  малдарлара  йаьышдан  горунмаг  цчцн 
палто, чуха, пенъяк, шалвар вя башлыг кими сукечирмяйян эейимляр тикирляр. 
Бунунла  йанашы,  гойунчулуг  гейд  олунан  даьлыг  ярази  сакинляриня 
мцхтялиф  нюв  кцрк,  йарымкцрк,  тулуг,  тумаъ,  йахалыг  вя  папаглар  цчцн 
дяри истещсал едиб сатмаларына там имкан йарадыр. 
 
АЬАЪДАН ЩАЗЫРЛАНАН АЛЯТЛЯР 
 
Гыш айларында якин ишляриндян азад олан вя мешялик зонасында йашайан 
талышлар ашаьыдакы мяишят алятлярини щазырлайырлар: саман вя пейин цчцн ики 
вя  йа  цчдишли  тахта  йабалар,  бцтюв  йоьун  кютцкдян  ойулмуш  тякня  вя 
овчу  кулалары,  ун  вя  тахыл  дяняляринин  йыьылмасы  вя  бошалдылмасы  цчцн 
новвари парчлар, эюйцлмцш тахылын хырманда соврулуб тямизлянмяси цчцн 
тахта  белляр,  араба  чархлары,  щамар  табаглар,  аьаъдан  тякяр  чянбярляри, 
гызылаьаъдан  чарх  цчцн  милляр,  йалныз  гараьаъдан  щазырланан  тякяр 
топулары,  дямир  аьаъдан  чарх  охлары,  гараьаъдан  араба  цчцн  балышлар, 
яскешляр,  сийирмяляр,  дишляляр,  су  дяйирманы  цчцн  чархлар,  тахта 
чубуглардан  щюрцлмцш  сябят  вя  малалар,  тикинтидя  истифадя  цчцн  шцвцл, 
чаты, шалбан, тахта дирякляр вя с. Бцтцн бунлардан ялавя кяндлиляр сифаришля 
кютцк,  чялляк  цчцн  палыддан  енсиз  тахта  лювщяляр,  тахта  гашыг,  чюмчя  вя 
кюмцр дя щазырлайырлар. 
 
ГАМЫШ ВЯ ГУМОТУНУН КУСТАР ИСТЕЩСАЛЫ 
 
Эюл  вя  истиллярин  сащилляри  бойу  йерляшян  талыш  кяндляринин  сакинляри 
Created by Neevia Personal Converter trial version
 http://www.neevia.com

 
90
йоьун  вя  узун  гамышдан  талышъа  «борйа»  адланан  кобуд  щясир 
тохуйурлар.  Бу  щясирлярдян  онлар  ачыг  ейванлары  кцляк,  йаьыш  вя  гардан 
горумаг  цчцн  истифадя  едирляр.  Гумотудан  ися  йерли  ящали  мцхтялиф  нюв 
щясирляр, йерли кобуд тярязиляр, зямбилляр, йай папаглары (шлйапа) вя ипляр 
тохуйурлар. 
 
ТАЛЫШЫН ДАЬЯТЯЙИ МЕШЯЛЯРИ 
 
Кцлли  мигдарда  йаьан  йаьышларын  вя  нябататын  сцрятли  инкишафы 
сайясиндя  Чох  мящсулдар  гараторпаьы,  йумшаг  иглимя  малик  Талышын 
даьятяйи  зонасы  няинки  Азярбайъанын  диэяр  бюлэяляриндян,  щятта 
Загафгазийада  раст  эялинмяйян  щцндцр,  енли  аьаълары  олан  фцсункар  вя 
кечилмяз мешяляри иля сечилир. Даьятяйи Талышын мешяляриндя олан аьаъларын 
нюв етибариля тяркиби юзцнямяхсус олуб, йалныз бу зона цчцн сяъиййявидир. 
Зонгуш  алт  (ашаьы)  золаьында  бир  чох  битки  нювляриня  раст  эялмяк  олар. 
Ъарпинус Бетула – аь эюбяляк мющкямлийи иля сечилир, харратлыг ишиндя вя 
диэяр  яшйаларын  щазырланмасында  истифадя  едилир,  яла  йанаъаг  кими  тятбиг 
олунур,  йахшы  кюмцр  верир.  Дцз,  енли  вя  гамятли  эювдяси  олан  палыд  – 
Гуеръус  200  ил  бой  артыр  вя  2000  илядяк  йашайыр.  Палыд  ян  йахшы  тикинти 
материалы  кими  таныныр,  цстялик,  тяркибиндя  чохлу  ашы  туршусу  олан  палыд 
габыьы дяри емалында тятбиг олунур, онун одунъаьындан чахыр бочкалары 
вя  гулплу  су  чяллякляри  цчцн  лювщяляр  дя  дцзялдилир.  Кейфиййятиня  эюря 
Лянкяран  палыды  ян  йахшы  аьаъ  сайылыр  вя  Загафгазийа  палыдындан  даща 
гиймятлидир.  Палыд  гозаларындан  ися  дизентерийа  ялейщиня  йахшы  тясир 
эюстярян ъювщяр щазырланыр. 
Талыш  мешяляриндя  палыдын  бир  нечя  нювцня  раст  эялинир:  йай  палыды  – 
Гуеръус  педунъулата;  гыш  палыды  –  Гуеръус  сессилифлора;  Гафгаз  палыды  – 
Гуеръус  маърантщера;  Шабалыдйарпаглы  палыд  –  Гуеръус  ъастанеаефолиа. 
Бу нювлярин гозалары аьаъын бой атдыьы илдя дейил, нювбяти, йяни икинъи илин 
пайызында  йетишмяси  иля  фярглянирляр.  Гызылаьаъ  –  Парратиа  Персиъа,  чох 
Created by Neevia Personal Converter trial version
 http://www.neevia.com

 
91
мющкям  аьаъ  олдуьундан  ондан  араба  чархлары  цчцн  охларын 
щазырланмасында  истифадя  олунур.  Халис  шабалыд  аьаъынын  –  Ъастанеа 
сатива – аьаъынын ири дишли йарпаглары олур, ики-ики, цч-цч йыьылан мейвяляри 
ися бцтювлцкдя тиканлы габыгла юртцлцдцр. Бу аьаъын одунъаьы аь палыдын 
одунъаьына  чох  охшардыр.  Шабалыд  пющряляринин  будагларындан  кобуд 
щюрмя (щясир) сябят вя зянбилляр щазырланыр. 
Йабаны  (ъыр)  шабалыд  –  Аесъулус  Щиппоъастанеум  –  халис  шабалыда 
йалныз юз мейвяляри иля охшайыр. Бу мейвяляр дя тиканлы габыгла юртцлцдцр, 
лакин  аьызбцзцшдцрцъц  вя  аъы  олдуьуна  эюря  йемяли  дейил  вя  йалныз 
щейван  цчцн  йем  кими  истифадя  олуна  биляр.  Сых  йарпаглары  вя  ири 
пирамидашякилли салхымлара йыьылан эюзял чичякляри бу аьаъа хцсуси йарашыг 
верир. Чохлячякли нювцн чичякляри ися даща ъялбедиъидир. 
Сюйцд  –  Салих  –  кющня  торпаьы  севир  вя  асанлыгла  саплаглар  васитясиля 
чохалыр.  Кювряк  сюйцд  вя  кечисюйцдц  –  Салих  фраэилис;  аь  сюйцд  –  Салих 
алба;  гырмызы  бядмцшк  (пишпиши)  –  Салих  рубра;  гырмызы  сюйцд  –  Салих 
аъутифолиа; аьсюйцд – Салих алба сивее пентандра; пишпишя – Салих ъарпеа; 
Салхым сюйцд – Салих бабйлониъа; гарааьаъ – Улмус еффуса; чюл гарааьаъы 
– Улмус ъомпестрис кими нювляр мисилсиз сярвятдир. 
Зонанын мешяляриндя чох йайылмыш вя сых аьаълыглар тяшкил едян илим вя 
йа  гарааьаълара  демяк  олар  ки,  щяр  йердя  раст  эялмяк  олар.  Гараьаъын 
одунъаьы  техники  бахымдан  юз  кейфиййяти  иля  сечилир:  о  мющкям,  еластик, 
сярт вя юзлцдцр. Буна эюря дя екипаж, машынгайырма, харратлыг вя тикинти 
ишиндя  ян  йахшы  материал  сайылыр.  Ондан  араба  вя  диэяр  екипажлар  цчцн 
балыш,  чарх  топу,  сим  вя  чянбярляр  щазырланыр,  лакин  одунъаьы  йананда 
йахшы  истилик  вя  кюмцр  вермядийи  цчцн  йанаъаг  кими  мясряф  олунмур. 
Гараьаълар 300 илдян артыг юмцр сцрцр, торпаьа дярин кюкляр салыр. Еля бу 
сябябдян ян эцълц гасырьа беля онлары йериндян гопара билмир.  
Гара сюйцд – Салих ниэра; ади итбурну – Роса ъанина, Сары итбурну – 
Роса  еулантериа,  аь  гызылэцл  –  Роса  алба,  язэил  –  Стробилус,  тут  аьаъы  – 
Морус, аь тут – Морус алба, гара тут – Морус ниэра, гырмызы тут (хартут) 
Created by Neevia Personal Converter trial version
 http://www.neevia.com

 
92
– Морус рубра вя тут аьаъынын йарпаглары ипяк гурдлары (Бомбйх мори, 
пщалаена  бомойх)  цчцн  йахшы  йем  олдуьундан  бу  битки  мейвячиликдян 
даща чох сянайе ящямиййяти дашыйыр. 
Тутун  мейвясиндян  щям  дя  чох  йахшы  араг  чякилир.  Ипякгурду  цчцн 
йарпагларын  йыьылмасы  майын  яввялиндя  апарылыр.  Чцрцмяйян  вя  кифайят 
гядяр мющкям, сярт одунъаьы олан тут аьаъы узунюмцрлцлцйц иля сечилир. 
Говаг аьаъы – Популус нигра, титряйян говаг (аьъаговаг) – Популус 
тремула,  ятирли  вя  хыначичяк  (балзаминли)  говаг  –  Популус  балсамифера, 
пирамидашякилли  говаг  –  Популус  фастиэиата    мцхтялиф  мягсядляр  цчцн 
ишлядилир.  Тир  вя  чатмалары  явяз  едян  йонулмуш  говаг  эювдяляри  евлярин 
тикилмясиндя  истифадя  олунур.  Дцлэярлярин  демясиня  эюря  дам  юртцйц 
алтында,  даим  гуру  йердя  галдыьындан  говаг  щеч  вахт  чцрцмцр  вя  ону 
гурд басмыр. 
Аьъаговаьын  одунъаьы  мяишят  вя  тясяррцфатда  эениш  тятбиг  олунур: 
ондан тахта бошгаб, каса, чалов, гашыг, бел, тякня дцзялдилир, лакин йахшы 
истилик вя кюмцр вермядийиня эюря йанаъаг кими истифадя олунмур. 
Йемишан  –  Ъратеэус  охйаъантща,  фындыг  аьаъы  вя  йа  мешя  фындыьы  – 
Ъорулус  Авеллана,  язэил  –  Стробилус,  гызылаьаъ  –  Алнус  инъано  йахуд 
Алнус  алба,  гара  гызылаьаъ  –  Алнус  элутиноса,  Аь  гызылаьаъын  кюмцрц 
гара барытын щазырланмасында истифадя едилир. 
Даьятяйи  зонанын  йцксяк,  гуру  йерляриндя  ашаьыдакы  аьаълар  битир: 
эюйрцш – Фрахимус ехъелсиор; даь гараьаъы – Улмус монтана; зяриф ляляйя 
бянзяр  лячякляри  эеъяляр  щабеля  щава  шяраити  писляшяндя  йыьылан,  юз 
ятрафында  хошаэялян  эюзял  ятир  йайан  сарымтыл-чящрайы  копуш  чичякли 
кцсдцм аьаъы-Мимоса; тиканлы эювдяси олан, лячякляри ися ян йцнэцл тоху-
нушда беля тез йыьылан вя гыъыьын тясири гуртарандан сонра йенидян яввялки 
вязиййятини  алан  утанъаг  кцсдцм  колу  –  Мимоса  пудиъа;  аь  акасийа  – 
Аъаъиа  алба;  сары  акасийа  –  Аъаъиа  арборесъенс;  карагана  –  Ъараэана; 
сумах  –  Рщус  ъорасиа;  чинар  –  Платанус  ориенталис;  нар  –  Пуниъа 
эранатум;  ъюкя  –  Тилиа;  ади  ъюкя  –  Тилиа  вулэарис.  Гурудулмуш  ъюкя 
Created by Neevia Personal Converter trial version
 http://www.neevia.com

 
93
чичякляри  халг  тябабятиндя  сойугдяймяйя  гаршы  тярэятириъи  васитя  кими 
тятбиг олунур. Ейни заманда, ъюкянин чичякляриндян бал арылары гиймятли 
бал щазырлайырлар. 
Рцтубятли яразилярдя ашаьыдакы аьаъ вя коллар битир: аьъагайын – Аъер,  
итийарпаглы  аьъагайын  –  Аъер  платаноидес,  йаланчы  чинар  –  Аъер 
псеудоплатанус вя йа Платанус ориенталис, гарачющря – тахус, эилямейвяли 
гарачющря – Тахус баъъата, йасямян – сйринэа вулэарис, фысдыг – Фугус 
сйлватиъа  (дцз  йарашыглы  эювдяси  иля  сечилир);  шцмшад  –  Бухус  вулэарис, 
чинар – Платанус ориенталис, халис шцмшад – Бухус семпервиренс, аь ясмя 
–  Ълематис  ереъта.  Бу  зярярвериъи  от  биткиси  ъаван  аьаъларын  эювдясиня 
сарылыр вя онларын инкишафыны лянэидир. Бурада битян мцхтялиф нюв дырманан 
вя сармашан биткиляр, лианалар аьаъ эювдяляри бойу сарылыр, цзцм тянякляри 
ися ян щцндцр аьаъларын зирвяляринядяк узаныр. 
Периплоъа  (лат)  лианалары  йухарыйа  доьру  узанараг  юз  «шикарыны»  чох 
мющкям сыхыр, санки ону боьмаг истяйир. Мешя кянарларында битян Ирина 
(Ъйнометра),  хостяк  (Ъараэана  фрутесъенс),  шцмшад  (Бухус  вулэарис), 
бюйцрткян (Рубус фрутиъосус) кими щцндцр коллар, аь ясмянин (Ълематис 
витеъелла) тябии зянъирляри, цзцм тяняляри (Витис винифера), копуш чичякли олан 
сармашан  майа  отунун  (Щумулус  лупулус)  тяняйябянзяр  эювдяляри, 
сармашыьын  (Ъоволвулус  исерон)  зянэчичяйя  бянзяр  йарашыглы  эцлляри, 
сармашан  элисинийанын  (Элйъиниа)  чох  ятирли  чичякляри  иля  бязянир.  Бу 
мешялярдя  ашаьыда  эюстярилян  ъырлашмыш  мейвя  аьаъларына  да  тез-тез  раст 
эялмяк олар: щейва – Ъйдониа вулэарис, армуд – Пурус ъоммунис, эавалы 
–  Прумус  доместиъа,  алма  –  Пйрус  малус,  хурма  –  Диоспйрус  Лотус, 
фындыг – Ъорулус авеллана, шабалыд – Фагус ъастанеа. 
Гоз  аьаъынын  харратлыьа  чох  йарарлы  олан  гиймятли  одунъаьы  вар. 
Дамаръыгларын  мцхтялиф  йерляшмясиня  эюря  гозун  одунъаьы  асанлыгла 
политура  адланан  спиртли  лакы  юзцня  щопдура  билир,  бу  ися  мебеля  хцсуси 
эюзяллик  верир.  Йашыл  габыьын  ичиндя  йерляшян  гозалар  (Нух-лат.) 
сентйабрда  йетишир.  Астара  мащалынын  Сима  адлы  талыш  кяндинин 
Created by Neevia Personal Converter trial version
 http://www.neevia.com

 
94
йахынлыьында  йерляшян  мешядя  индийядяк  нящянэ  тохунулмамыш  гоз 
аьаълыьы  вар.  Йерли  ящали  арасында  бу  мешялик  мцгяддяс  сайылдыьы  цчцн, 
бурадакы  аьаълар  балталанмыр.  Язэилин  (Меспилис  эерманиъа)  мейвяляри 
октйабрда  йетишир.  Онлар  яввялъя  кичик  гоз  юлчцсцндя  олуб  аьыз 
бцзцшдцрцъц хассяйя малик олур, йетишдикдя ися ичиндя 5 кичик, лакин чох 
сярт  ляпяъийи  олан  йумшаг  вя  ширин  мейвяляря  чеврилир.  Алча-Прунус 
дивариъата, эюйям – Прунус спиноса, эавалы – Прунус доместиъа. Аранын 
гуру сящралыг сащяляри бцтювлцкдя эюзял ал-чящрайы чичякляри олан ъыр нар – 
Пуниъа  эранатум,  чящрайы  эцллц  эцлхятми  –  Алтаеа  оффиъиналис,  сумах  – 
Рщус ъориасиа, йемишан – Ъратаеэус охйаъантща, сых битян янъир – Фиэус 
ъариъа,  бюйцрткян  –  рубус  фрутиъосус,  дяли  бюйцрткян  –  Рубус  ъаесинс, 
язэил – Стробилус вя с. кими биткилярля юртцлцдцр. 
 
ТАЛЫШЫН МЕШЯ-ЧЮЛ САЩЯСИ 
 
Бцтювлцкдя  Лянкяран  овалыьы  вя  онунла  йанашы  олан  Талыш  сыра 
даьларынын даьятяйи вя ачыг даьлыг йцксякликляри хцсуси эюзяллийя маликдир. 
Бурада  чох  сых  битян  мцхтялиф  нюв  коллар,  гумоту  вя  сцнбцллц  отлар, 
уъгар  кечилмяз  щцндцр  ъянэялликляр  тябиятя  хцсуси  йарашыг  верир.  Талышын 
мешя сащяси, иглими вя нябататы, щейванат алями Азярбайъанын диэяр бюл-
эяляринин  мешяляриндян,  щятта  гярби  Загафгазийанын  мешяляриндян  даща 
зянэиндир. Бурада сярбяст вя чохалмалары цчцн щеч бир манея олмадан, 
ращат, исти, тябиятин юзц тяряфиндян сойугдан, кцляк вя йаьышдан горунан, 
тящлцкясиз  йувалар  гурараг  йашайан  ашаьыдакы  йыртыъы  щейванлара  раст 
эялмяк олар: 
Ян нящянэ йыртыъылар арасында пялянэи – Фелис Тиэрис, леопарды – Фелис 
Леопардис вя бябири – Фелис Пардус (вя йа Фелис Ирбис) -  гейд етмяк олар. 
Пялянэ ев щейванларыны, щятта инсанлары парчалайараг талышлара чох бюйцк 
зийан  вурур.  Бюйцклцйцня  вя  эцъцня  эюря  бенгал  пялянэляриндян  эери 
галлмыр. Сон вахтлар онларын сайы азалыб. Бябирляря ися пялянэлярдян даща 
Created by Neevia Personal Converter trial version
 http://www.neevia.com

 
95
чох раст эялинир. 
Ъанаварлар  –  Ъанис  лупус  сых,  гаранлыг  мешялярдя  тяк-тяк  йашайыр, 
гышда  ися  сцрцлярдя  гойун-гузулары,  дайчалары  парчалайараг  кяндлиляря 
аьыр  зяряр  йетирир.  Бябирляр  ися  Талыш,  Зуванд  вя  Орандын  сых,  кечилмяз 
коллугларла  юртцлмцш,  овчулар  цчцн  ялчатмаз  сайылан  даьлыг  мешяляриндя 
йашайырлар. Гар йаьмасы иля мцшайият олунан, чох сярт кечян гыш заманы 
бябирляр  шикарларынын  изляри  иля  ашаьы  енир,  онлары  тягиб  едир  вя  щятта 
кяндляря дя щцъум едирляр. 
Леопард  ян  сцрятли,  чевик,  ъялд,  тящлцкяли  щейванлардан  сайылыр. 
Цзяриндя щялгяшякилли тцнд халлары олан нарынъы рянэли дяриси олдугъа зяриф 
вя эюзялдир. Леопардлардан бири 1930-ъу илин олдугъа сойуг кечян йанвар 
айынын  сонунда  Сибидаъ  районунда  юлдцрцлмцш  вя  бу  щагда  йерли 
гязетлярдя мялумат верилмишди. 
Ъясур  талыш  овчулары  гар  цзяриндяки  излярля  пялянэ,  бябир  вя  леопарды 
тягиб едяряк ону овламаг вя дярисини корламамаг цчцн аьаъа дырмашыб 
тцфянэлярини  онун  баш  щиссясиня  тушлайырлар.  Ов  йалныз  гышда,  чохлу  гар 
йаьанда щяйата кечирилир.  
Охлу кирпи – Щйстрих ъристата, чаггал – Ъанис ауреас вя гамыш пишикляри 
ися  сых  кечилмяз  коллугларда  йашайыб,  биткилярин  мейвяляри  вя  кюкляри  иля 
гидаланырлар.  Кирпинин  бели  узун,  асанлыгла  бядяниндян  чыхан,  цзяриндя 
кюндялян  щялгяляри  олан  гара  охларла  (ийнялярля)  юртцлцдцр.  Охлу  кирпийя 
щцъум  етдикдя  о,  ийнялярини  бурахараг  мцдафия  олунур.  Кирпи  сахлайан 
рус  овчуларынын  демясиня  эюря  о,  олдугъа  сакит  вя  сащибиня  тез  юйряшян 
щейвандыр. 
Тцлкцйя  –  Ъанис  вулпес  –  мешяликлярдя  вя  мешя  кянарларында  раст 
эялинир, юзцня чохсайлы, бир-бири иля бцтцн истигамятлярдя кясишян галерейасы 
вя бир нечя чыхышы олан йувалар газыр. Балалама вахты диши тцлкц йуванын 

Yüklə 4,8 Kb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   5   6   7   8   9   10   11   12   ...   20




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin