Created by Neevia Personal Converter trial version есмира ъавадова



Yüklə 4,8 Kb.
Pdf görüntüsü
səhifə8/20
tarix05.05.2017
ölçüsü4,8 Kb.
#16611
1   ...   4   5   6   7   8   9   10   11   ...   20
кяндляриндя инкишаф етмишди) 8 ай мцддятиня тяърид олундугларындан, юз 
йашайышларыны  йалныз  эятирмя  мящсул  вя  ярзаьын  щесабына  тямин  едя 
билмяздиляр.  Бу  сябябдян  эятирмя  тахылдан  асылы  олмамаг  вя  юз 
тялябатларыны  еля  бурада  беъярилян  мящсулла  тямин  етмяк  цчцн  адлары 
чякилян  кяндлярин  сакинляри  вар-эцъц  иля  дянли  биткиляря  айрылан  якин 
сащялярини  эенишляндирмяйя  чалышыр.  Зуванд,  Алар  вя  Оранд  даьларында 
якинчилийин  олдугъа  чятин,  щятта  ишчи  юкцзлярин  сылдырым  гайалардан 
учурума  йуварланмасы  тящлцкясиня  бахмайараг,  бу  торпагларда  тахыл 
артыгламасы иля якилиб беъярилир. Бол йаьмурлар сайясиндя сцни сувармайа 
бурада ещтийаъ галмыр. Она эюря дя алынан тахыл якинчи аилясинин тялябатыны 
юдямякля  йанашы,  юкцз  вя  атлара  йцкляниб,  сатыш  цчцн  шящяря  апарылыр. 
Якин дювриййяси бурада пайызлыг вя йазлыг тохумдан, бязян ися ейни нюв 
(ясасян  йазлыг)  буьданын  юрцш  вя  бичинля  явяз  олунмасындан  ибарятдир. 
Created by Neevia Personal Converter trial version
 http://www.neevia.com

 
76
Йцксяк  яразилярдя  биткилярин  беъярилмяси  баш  верян  бир  сыра  ялверишсиз 
атмосфер  щадисяляри  вя  амиллярля  цзляшир.  Бцтцн  йаз  вя  гисмян  йай  бойу 
бурада  лейсанлар  йаьыр.  Нятиъядя  ямяля  эялян  селляр  даьлардан  дяряляря 
ахараг  якин  сащялярини  йуйуб апарыр.  Бу  йерлярдя  тез-тез  йаьан  долу вя 
йаьмур  бязян  якинляри  мящв  едяряк  якинчиляр  цчцн  ясил  бялайа  чеврилир. 
Адлары  чякилян  тябии  фялакятляря  «эермыъ»  адланан  илыг  кцлякляри  дя  ялавя 
етмяк  лазымдыр.  Олдугъа  эцълц  олан  бу  кцлякляр  йетишмиш  сцнбцлляри 
хышмалайыр вя бу сябябдян бол мящсул алмаг мцмкцн олмур. 
Даьлыг  яразилярдя  бир  гайда  олараг  йазлыг,  дярялярдя  ися  пайызлыг 
буьда  беъярилир.  Бу  яразилярдя  2  нюв  –  сары  вя  гырмызы  буьданын 
йетишдирилмяси  диггяти  ъялб  едир.  Даьлыг  яразилярдя  якинчиликдя  икинъи  йери 
арпа  тутур.  Буьда  иля  мцгайисядя  о  аьласыьмаз  йцксякликлярдя  дя 
йетишдириля билир. Буна эюря уъа даьларда йерляшян Зуванд, Алар вя Оранд 
кяндляриндя  арпадан  ясас  тахыл  нювц  кими  истифадя  едилир.  Адлары  чякилян 
микробюлэялярин  ящалисинин  рифащы  якин  сащясиндян  алынан  мящсулдан 
асылыдыр. Тахылла йанашы, бурада йаз айларында дары, йонъа, тцтцн вя картоф 
беъярилир.  Суварма  цчцн  су  ися  «кящриз»  адланан  суварма  архларындан 
эютцрцлцр.  Тясяррцфатда  истифадя  олунан  алят  йалныз  ибтидаи  хышдыр.  Аран 
яразилярля мцгайисядя даьлыг яразилярин мящсулдарлыьы она эюря аз олур ки, 
торпаьы эилли вя гумлудур. 
 
ЧЯЛТИКЧИЛИК 
 
Йерли  ящали  цчцн  ясас  доланышыг  мянбяйи  вя  ян  эениш  йайылмыш  дянли 
битки чялтикдир. Бу сябябдян Азярбайъанын щеч бир бюлэясиндя бу файдалы 
биткинин  беъярилмяси  Лянкяран  мащалында,  хцсусян  дя  Талышда  олдуьу 
гядяр йцксяк сявиййядя инкишаф етмямишдир. 
Талышын дцзян щиссясиндя чялтик зямиляри эениш, уъу-буъаьы эюрцнмяйян 
яразиляри ящатя едир. Йаьмурларын бол олмасына бахмайараг, онларын чох 
мцряккяб  суварма  системиня  ещтийаъы  вар.  Бурадакы  суварылан  бцтцн 
Created by Neevia Personal Converter trial version
 http://www.neevia.com

 
77
сащялярдя щяр ил чялтик якилир вя бунун цчцн су ясасян суварма архлары вя 
йа истиллярдян эютцрцлцр. Ящалинин илбяил чялтийи ейни сащялярдя беъярмясиня 
бахмайараг, мящсулун азалмаг ещтималы йохдур. Буна эюря гейд едилян 
районда чялтийин файдалы, гиймятли вя сярфяли дянли битки кими йетишдирилмяси 
явязедилмяздир вя  ашаьыдакы  сябябляря эюря  зяруридир: биринъиси, кяндлиляр 
торпаг  пайлары  иля,  хцсусян  дя  кечмиш  мцлкядар  торпаглары  иля  кифайят 
гядяр  тямин  олунублар;  икинъиси,  суйун  бол  олмасы  мящсулдарлыьын 
рящнидир;  цчцнъцсц  мящсул  сатышынын  дцзэцн  тяшкили  вя  дцйц  гиймятинин 
Гафгазда,  щятта  Русийада  эетдикъя  артмасы  зящмят  адамларыны  щямин 
сащядя боллуг йаратмаьа рущландырыр.  
Дцйц  йерли  ящалийя  олдугъа  чох  хейир  эятирдийиня  эюря  талыш  вя  тцрк  
кяндляринин бцтцн якинчиляри бир гайда олараг йалныз чялтикчиликля мяшьул 
олурлар. Илдян-иля якин сащялярини эенишляндирмяйя чалышан кяндлиляри щятта 
чох  вахт  суварма  цчцн  суйун  чатышмазлыьы  беля  ишдян  сахламыр.  Тахыл 
торпагларынын  олмамасы  чялтикчилийи  йерли  ящалинин  йеэаня  доланышыг 
мянбяйиня  чевирмишдир.  Йерли  ящалинин  щяйатынын  «алфа»  вя  «омега»сыны 
тяшкил  едян  чялтийин  файдасындан  данышаркян  бу  биткинин  беъярилмясинин 
санитар-эиэийеник  бахымдан  йетирдийи  дящшятли  зяряри  дя  унутмамаг 
лазымдыр.  Щямин  сябябляр  ашаьыдакылардыр:  Биринъиси,  суварма 
системляриндян  сяриштясиз  истифадя  едилмяси,  суварма  архларынын  бярбад 
вязиййятдя  сахланылмасы,  артыг  суларын  овалыглара  ахыдылмасы,  ятрафын 
батаглыьа  чеврилмяси  наразылыг  йарадыр.  Суварма  гурьуларына  сямяряли 
нязарят оларса, бу сябябляр арадан галдырыла биляр. Икинъи сябяб – чялтийин 
бюйцмяси  дюврцндя  биткинин  зямилярдя  торпаг  цзяриндя  даим  цч  эирещ 
щцндцрлцйцндя  суйа  тялябаты  иля  ялагядардыр.  Цчцнъц  сябяб  –  щяр  бир 
кянддя узунлуьу ики, ени бир километр, дяринлийи ики сажын олан вя эениш са-
щяни ящатя едян истиллярля баьлыдыр. 
Эениш сащяляри су басмасы вя батаглыьа чеврилмяси чялтик кими файдалы 
бир биткинин беъярилмясинин мянфи тяряфини тяшкил едир. Беля ки, гызмар йай 
айларында чялтик зямиляри мцхтялиф хястяликляр цчцн зямин йарадыр, зящярли 
Created by Neevia Personal Converter trial version
 http://www.neevia.com

 
78
микроорганизмляря  йол  ачыр,  саьламлыг  цчцн  зийанлы  газлар  «истещсал» 
едир.  Бу  вязиййят  чялтик  зямиляриндя  ишляйян  ушаг,  гадын  вя  кишилярин 
саьламлыьына чох мянфи тясир эюстярир. Онларын айаглары диздян ашаьы суда 
олдуьуна  эюря  тез-тез  мцхтялиф  щяшяратларын  дишлямясиня  мяруз  галыр. 
Зярярли  бухарла  няфяс  алмаг  да  онларын  сящщятиндя  проблем  йарадыр. 
Бундан башга, йерли ящалинин ичмяли су мянбяйи кими гуйулардан истифадя 
етмяси  вя  чялтик  сащяляриндя  йайылмыш  микроблар  мцхтялиф  мядя-баьырсаг 
хястяликляринин  йайылмасына  сябяб  олур.  Беля  ки,  суварма  архларында  вя 
истиллярдя  олан  зярярли  гатышыгларын  чцрцмцш  галыгларынын  цфунятли  ахынтысы 
йахындакы гуйулара сызыр вя суйу ичмяк цчцн там йарарсыз вязиййятя салыр. 
Ону  да  гейд  етмяк  лазымдыр  ки,  чялтик  тарлаларынын  бюлэянин  санитар 
вязиййятиня  вурдуьу  зийанын  сявиййяси  йерли  амиллярдян  –  якин 
сащяляриндян,  суварма  васитяляринин  мигдарындан,  кяндлярля  чялтик 
зямиляри  арасында  олан  мясафядян,  чялтийин  нювцндян,  якин 
дювриййясиндян,  иглимин  вя  торпаьын  хцсусиййятляриндян  асылы  олараг 
мцхтялифдир. 
Йухарыда  дейилдийи  кими,  тахыл  якиб-беъярмяк  цчцн  торпаьы  олмайан 
йерли  ящалинин  чялтикчилик  тясяррцфатына  баьлылыьы  чох  сярфяли  олса  да,  айры-
айры  фярдляр  арасында  аьыр  хястяликляря  вя  юлцмя  сябяб  олан  малйарийа, 
Малта  гыздырмасы  (бруселлоз)  вя  гурд  хястяликляринин  йайылмасыдыр.  Бу 
сябябдян  миллятин  бяласына  чеврилмиш  малйарийадан  йерли  ящалини  хилас 
етмяк цчцн кянд тясяррцфатынын бу сащясини мцвафиг шяраитля тямин етмяк 
зяруридир. Бу ишя кюмяк мягсяди иля суварма архларынын сахланылмасы шярти 
иля  ахарлы  суда  йох,  йалныз  дурьун  суда  юз  йумурталарыны  гойан 
малйарийа аьъаганадларынын йувасы олан истиллярин бирдяфялик ляьв едилмяси 
вя  Лянкяран  мащалында эюллярин  гурудулмасы йахшы оларды. Бу  тядбирляр 
щяйата  кечирилярся,  якинчилик  вя  бостанчылыг  цчцн  чох  эениш  мящсулдар 
сащяляр йарана биляр. 
 
ЧЯЛТИЙИН НЮВЛЯРИ 
Created by Neevia Personal Converter trial version
 http://www.neevia.com

 
79
 
Абориэенлярин  тясяррцфатында  чялтик  ян  ясас  гида  мящсулу  вя  мадди 
дайаг  олдуьундан  йерли  ящалинин  ясас  диггяти  бу  биткинин  беъярилмясиня 
йюнялдилмишди.  Лянкяран  районунун  кяндляриндя  чялтийин  ашаьыдакы 
нювляри  эениш  йайылмышды:  акуля,  вилкиъири,  расми,  йетим,  гызыл,  ембарбу, 
чилямбяри, мяммядли, мазандаран, гырмызыгабыг, гырмызы-йетим, аьсядри. 
Адлары  чякилянлярдян  акуля,  вилкиъири  вя  сядри  ян  гиймятли  нювлярдир.  Бу 
дцйцлярдян чох ляззятли плов алыныр. 
 
ЧЯЛТИЙИН ЯКИНЯ ЩАЗЫРЛАНМАСЫ 
 
Азярбайъанын бцтцн бюлэяляриндя бир гайда олараг, чялтик буьда кими 
шумланмыш  торпаьа  якилир  вя  сонра  бу  сащяйя  аз  мигдарда  су  верилир. 
Лакин  Лянкяран бюлэяси  бу  бахымдан  истисна  тяшкил  едир.  Бурадакы  тцрк 
вя  талыш  кяндляринин  сакинляри  йалныз  беъярилмиш  чялтийи  хышла  шумладыглары 
эилли  лещмяйя  чеврилмиш  ляклярдя  якирляр.  Юнъя  чялтик  тохумлары  кисяляря 
долдурулур. Бу кисялярин ичиндяки тохумлар йетишянядяк арха вя йа су иля 
долдурулмуш  бюйцк  чайа  йерляшдирилир.  Чялтик  тохумлары  ъцъяряндя  ися 
онлары  кисядян  зянбилляря  бошалдыр  вя  яввялъядян  якин  цчцн  щазырланмыш 
«тумъар» адландырылан сащяйя сых-сых якирляр. Чялтик бурада, торпаг цзя-
риндя  вя  суйун  ичиндя  15  эцн  беъярилир  вя  юзцндян  цч  фут  узунлугда 
зоьлар  бурахыр.  Сонра  эювдяляри  кюкляри  иля  бирликдя  ещтийатла  гопарыб 
дястяляря  баьлайыр,  сябятляря  йыьыр вя  белляриндя  зямиляря  эятиряряк  онлары 
якинчи  гадынлара  ютцрцрляр.  Балдырлары  йарыйа  гядяр  суда  олан  щямин 
гадынлар чялтийин кюклц эювдяляри цч-цч лещмяйя мящарятля санъараг якир-
ляр.  Чялтик  сащясинин  суварылмасы  йени  тягвимля  майын  1-дян,  якин  ися 
щямин  айын  25-дян  башлайыр.  Лакин  йазын  сойуг  кечдийи  тягдирдя  – 
чялтийин  якини  бир  гядяр  эеъ,  яксиня  йаз  исти  оларса  –  даща  тез  башлайыр. 
Тяърцбя  вя  фактлар  эюстярир  ки,  батырма  (шитил)  цсулу  иля  беъярилмиш  чялтик 
якмя  цсулундан  даща  бол  вя  дадлы  мящсул  верир.  Тяърцбяли  якинчилярин 
Created by Neevia Personal Converter trial version
 http://www.neevia.com

 
80
демясиня  эюря  сых,  дянявари  чялтик  мящсулу  алмаг  цчцн  зямилярдяки 
ляклярдя  су  дайанмадан  ахмалыды:  Чцнки  йай  айларында  дурьун  су  чох 
гызыр  вя  чялтийин  кейфиййятиня  хялял  эятирир.  Онун  бол  мящсул  вермясиня 
истил вя йа щовуз суйу дейил, йалныз чай суйу мцсбят тясир эюстярир. 
 
ЛЯНКЯРАНДА МАЛДАРЛЫГ 
 
Иглим шяраитинин ялверишли вя йашыллыьын бол олмасы Лянкяран мащалында 
малдарлыьын  инкишафы  цчцн  йахшы  мцщит  йарадыр.  Кянд  тясяррцфатында 
малдарлыьын мцстясна ящямиййяти олса да, мащалын айры-айры бюлэяляриндя 
онун хцсусиййятляри мцхтялифдир. Бцтцн якин сащяляриндя кяндлиляр щейван 
сахлайыр,  лакин  ондан  йалныз  гошгуларда  истифадя  едилдийиня  эюря 
малдарлыг  мцстягил  ящямиййят  дашымыр.  Диэяр  тяряфдян  бюлэядя  мцхтялиф 
сянайе  типли  малдарлыг  да  тяшяккцл  тапмышдыр.  Малдарлыг  мящсулларынын 
сатышы  ися  беля  тясяррцфатлардан  малиййя  сярвяти  ялдя  етмяк  цчцн  ясас 
мянбя  сайылыр.  Эюстярилян  щалда  малдарлыг  тясяррцфатынын  йаранмасы 
анъаг  Бакы  вя  Тифлис  кими  бюйцк  сянайе  шящярляринин  тясири  иля  дейил, 
бурада  щейван  юрцшцндян  башга  истифадя  едилмяйян  эениш  йайлаг  вя 
гышлагларын  бол  олмасы  амили  иля  ялагядардыр.  Бу  отлагларын  хцсусиййяти 
тясяррцфатын апарылма формаларыны мцяййян едир. 
Чох  ваъиб  бир  мясяля  дя  дцшцндцрцъцдцр:  бир-бирини  тамамлайан 
гышлаг вя  йайлагларын  Зуванд,  Алар вя Оранд  даьларынын  йцксяклийиндя, 
гышлагларын  ися  узаг  Муьан  дцзянлийиндя  олмасы  иля  ялагядар  бурада 
малдарлыг кючяри ола билмяз. Йайлаглар дяниз сявиййясиндян чох йцксякдя 
йерляшдийиня эюря бурада йай айларында щаванын щяраряти тахыл биткиляринин 
беъярилмяси  цчцн  кифайят  етмир  (ашаьы  олур).  Гыса  йай  мювсцмцндя  бу 
йцксякликлярдя  щейван  цчцн  эюзял  айагалты  йем  олан  сых  йашыл  от  битир. 
Кичик  даь  чайларынын  вя  чешмяляринин  бол  олмасы  щейвана  гуллуьу  хейли 
йцнэцлляшдирир вя йайлаглары даща гиймятли едир. Даь чямянляри иля юртцл-
мцш  Гыз  Галасы  йайласы,  Шиндан  галасы  вя  Чичякли  даьларынын  ятякляриндя 
Created by Neevia Personal Converter trial version
 http://www.neevia.com

 
81
олан  сащяляр  мал-гара  вя  гойун  сцрцсц  цчцн  хцсусиля  мцнасиб  йерляр 
сайылыр. Адлары чякилян йайлагларын цстцнлцйц бурада битян щцндцр вя сых 
от сащяляринин вя мал-гаранын саьламлыьына мцсбят тясир эюстярян саф сулу 
булагларын  олмасындадыр.  Бу  сябябдян  ящали  саьлам  йашайыр  вя 
малйарийайа  тутулмур.  Сярин,  даьлыг  йерлярдя  кючяриляр  октйабрын 
ортасынадяк  галыр,  сонра  ися  гышлаглара  енирляр.  Гышлаг,  дцзянликдя 
йерляшян еля отлаглара дейилир ки, бурада йайда эцълц истилярин тясири алтында 
бцтцн биткиляр солур, гышда ися назик гар тябягяси алтындан цзя чыхан гуру 
от кюкляри пайыз йаьышларындан сонра бир гядяр бюйцйцр вя отла юртцлмцш 
сащяйя  чеврилир.  Йайлаг  оту  кими  йцксяк  кейфиййятли  олмаса  да,  щейван 
цчцн  бу  от  да  йахшы  йемдир.  Гышлаглар  сусуз  йерлярдя  олдугларына  эюря 
гышламаьа  кючян  тярякямяляр  цчцн  су  чатышмазлыьы  ясас  чятинлик  сайылыр. 
Чох вахт мал-гара кейфиййятсиз судан хилас олмаг наминя ян йахын чайын 
ахтарышында  цзцъц  кечидляр  етмяк  мяъбуриййяти  гаршысында  галыр.  Бу 
сябябдян  гыш  мювсцмцнцн  сонуна  гядяр  щейван  йайлагда  ялдя  етдийи 
кюклцйц итиряряк хейли арыглайыр.   
Айагалты  йемин  (йашыл  от)  боллуьу  бир  гайда  олараг  комаларда 
йашайан  малдарлара  юз  щейваныны  апрелядяк  гыш  дцзянлик  отлагларында 
сахламаьа  имкан  верир.  Щейвандарлыьын  щяр  ъящятдян  чох  бюйцк  хейир 
эятирмясиня,  щяйат  ящямиййятли  бир  сащя  олмасына  бахмайараг,  кючяри 
малдарлар  юз  щейванлары  цчцн  щеч  вахт  от  тядарцкц  эюрмцр  вя  онлары 
ятрафдакы  тябиятин  вердийи  йемля  сахлайырлар.  Апрелядяк  гышлагларда 
галдыгдан  сонра  кючяриляр  юз  сцрцляри  иля  йаваш-йаваш  Зуванд,  Алар  вя 
Оранд даьларындакы йайлаглара галхырлар. Мешялярля юртцлмцш сярин даьлыг 
йерлярдя онлар октйабрын ортасынадяк галыр, сонра ися йенидян гышлаглара 
дюнцр  вя  беляликля  дя  щяйатларыны  тябиятин  гойнунда  кечиряряк  йашамаг 
уьрунда аьыр мцбаризя апарырлар.  
Щейвандарлыг  тясяррцфатында  йайлагларын  мцстясна  ящямиййяти  вар. 
Бурада  саьлам  мцщитдя  тяравятли  вя  дойумъул  отла  гидаланараг  мал-
гара  вя  гойун  кюкялир,  пийлянир.  Гышлаглар  ися  йалныз  йайлаглара  эириш 
Created by Neevia Personal Converter trial version
 http://www.neevia.com

 
82
мцмкцн олмадыьы айларда  онлары явяз едир. Адятян йайлаглара галхма 
майын  яввялиндя  башлайыр.  Гар  яридикъя  мал-гара  тядриъян  даща  йцксяк 
яразиляря галхыр вя майын ахырында йайлаглара чатыр. Чямянляри горумаг 
цчцн  кючяри  малдарлар  от  чиминин  ямяля  эялмясиндян  щейван  из  гойа 
билмяйяъяк  сявиййядя  бяркимясинядяк  сцрцляри  юрцшя  чыхармыр.  Якс 
тягдирдя тапдаланмыш торпагда щеч-бир битки галмаз. Йай отаглары мал-
гара вя гойун сцрцлярини  гябул  етмяйя щазыр оланадяк  чобанлар  гышлаг-
ларда галыр. Бу ися вахтла (мювсцмля) мцяййян едилир. Йалныз гар ярийяндя 
вя  йаз  бяргярар  оланда  онлар  гышлаглары  тярк  едиб  йцксякликдя  олан 
йайлаглара  кючцрляр.  Даьларда  гар  нисбятян  эеъ  яридикдя  вя  ейни 
заманда  йазда  бол  йаьыш  йаьмадыгда  гышлагда  галан  щейван  кифайят 
гядяр йем тапмадыьындан аълыг чякмяйя башлайыр. Беля аълыг бязян гышын 
ортасында  гар  йаьдыгда  мцшащидя  олунур.  Бцтцн  сяйляря  бахмайараг, 
щейван дярин гар тябягяси алтында йем ялдя едя билмир. 
Вахтындан  яввял  эялян  йаз  кючярилярин  бцтцн  планларыны  алт-цст  едя 
биляр. Йаз истиляринин дцшмяси иля ялагядар гышлаглары вахтындан яввял тярк 
етмяк лазым эялир. Бу йем чатышмазлыьындан дейил, гарайаха, аьъаганад, 
милчяк  вя  диэяр  щяшаратларын  доьурдуьу  наращатлыгла  ялагядардыр. 
Дейилянлярин  щамысы  кючярилярин  вязиййятинин  бир  сыра  эюзлянилмяз  вя  га-
багъадан  нязяря  алынмайан  тясадцфлярдян  асылы  олдуьуну  эюстярир. 
Тябиидир  ки,  йалныз  гыш  цчцн  йем  тядарцкц  эюрцлдцйц  щалда  сцрцляр  тяляф 
олма  рискиня  мяруз  галмыр.  Лакин  тяяссцф  ки,  бу  щеч  вахт  баш  вермир, 
тясяррцфат  фярасяти  вя  сяриштясинин  олмамасы цзцндян  щейвандарларын  щеч 
бири юз щейваны цчцн йем тядарцкц етмир. 
Бир  йердян  диэяриня  кючмя  заманы,  хцсусян  йайлаглара  гайыдаркян 
щейван юз йолунда корланмыш су ичир вя бунун нятиъясиндя таун вя диэяр 
епизоотийалара  тутулараг  тяляф  олур,  сащибляриня  кцлли  зийан  йетирирляр. 
Бцтювлцкдя Лянкяран мащалында йайлаг вя гышлагларын мцтянасиблийи чох 
ялверишлидир.  Лакин,  ону  да  нязяря  алмаг  лазымдыр  ки,  иглим  амилляри  иля 
ялагядар олараг йайлаг сащяляри азалмаьа бир о гядяр дя мейилли олмадыьы 
Created by Neevia Personal Converter trial version
 http://www.neevia.com

 
83
щалда  гышлаглар  щаггында  там  яксини  демяк  олар.  Суварма  системлярини 
инша  етмякля  инсан  чюлцн  хейли  сащясини  зябт  едир,  беляликля  дя  гышлаг 
сащяляри  азалараг  малдарлыьа  бюйцк  зийан  дяйир.  Кючяри  малдарлар 
гышлагларла ялагядар чятинликляря таб эятирмяк цчцн гышлаг сащяляринин хей-
ли  щиссясини  якин  сащяляриня  чевиряряк  орада  юзляриня  доланышыг  мянбяйи 
сайылан чялтик, буьда, арпа кими гиймятли биткиляр якирляр. 
 
ОТУРАГ КЯНДЛИЛЯРДЯ МАЛДАРЛЫГ 
 
Дяниз  вя  эюллярин  йахынлыьында  дцзян  золагда  йашайан,  йарымкючяри 
щяйат тярзи сцрян якинчилийя вя малдарлыьа цстцнлцк верян кяндлилярин ясас 
мяшьулиййят сащяси малдарлыгдыр. Вар-дювлятини мал-гара иля гойун тяшкил 
едян кючяри щейвандарларла мцгайисядя ися онлар даща аз щейвана сащиб-
дирляр.  Отураг  ящали  йалныз  якинчиликдя  лазым  олдуьу  гядяр  аз  сайда 
щейван сахлайыр. Лакин рус мцщаъирляри истисна тяшкил едирляр. Сабиг али чар 
рящбярлийинин ямри иля йерли ящалидян алынмыш эениш сащяляря сащиб олан рус 
кяндлиляри кцлли мигдарда мал-гара, гойун сцрцсц, ат илхылары сахлайырлар. 
Сащилйаны яразидя онлар цчцн чох эениш отлаг сащяляри айрылмышдыр. Онларын 
щейванлары  эеъя-эцндцз  тцфянэлярля  йарагланмыш  чобанларын  нязаряти 
алтында  отлайырлар.  
Аран  яразилярин  ящалисинин  мал-гарасы  чох  олса  да,  даьлыг  йерлярин 
сакинляри бу бахымдан касыбдыр. Ясасян йерли ъинслярдян олан мал-гара – 
ъиловунда  щцндцр  пийли  щюркцъц,  мющтяшям,  санки  пардахланмыш 
буйнузу  олан  зебунун  (Бос  Индиъус)  дюзцмлцлцйц  иля  сечилир.  Щинд 
ъинсиндян олан бу эюзял щейван йалныз мешя иля юртцлмцш талыш кяндляриндя 
сахланылыр вя истийя, сойуьа, аьырлыг дашымаьа гаршы дюзцмлцлцйц иля, ейни 
заманда сцряти иля сечилир. Буна эюря о, ади юкцз вя тянбял кяллярдян цстцн 
тутулараг, анъаг йцк дашымаг цчцн истифадя олунур. Су иля бол олан йай 
айларында гарайаха милчяк вя зящярли аьъаганадын чохлуьу иля сечилян дя-
низ,  чай,  эюл  вя  истил  сащилляри  бойу  йерляшян  аран  яразилярдя  ися  кялляря 
Created by Neevia Personal Converter trial version
 http://www.neevia.com

 
84
цстцнлцк  верилир.  Юз  эцъц,  гейри-ади  дюзцмлцйц  вя  аз  тялябкарлыьы  иля 
сечилян  бу  щейванлар  батаглыг  йерлярдя  щеч  бир  щейван  иля  явяз  олуна 
билмязляр.  Йай  вахты  бездириъи  щяшяратдан  хилас  олмаг  цчцн  бу  аьыр 
щейванлар эцндцзляри суйун ичиндя кечирир вя бурадан анъаг ахшам щава 
сяринляшяндя чыхырлар. Онларын ня истийя, ня дя ки, сойуьа дюзцмлцйц йох-
дур.  
Даща  чох  йейян  олмаларына  бахмайараг,  йерли  иняклярдян  гат-гат 
артыг  сцд  вердийиня  эюря  ъамышлар  тясяррцфат  цчцн  даща  чох  ялверишли 
сайылыр.  Ъамыш  сцдц  иняк  сцдцндян  даща  дойумъул,  йаьлы  вя  дадлыдыр. 
Йухарыда гейд олундуьу  кими, малдар кяндлиляр йарымкючяри щяйат тярзи 
кечирирляр.  Беля  ки,  апрелин  яввялляриндя  онлар  юз  щейванлары  иля  айагалты 
йемин  бол  олдуьу  сащилйаны  яразиляря  кючцр,  йайда  ися  юз  кяндляриня 
гайыдырлар.  Пайыз  габаьы  да  онлар  ейни  гайдада  кючцрляр,  бир  фяргля  ки, 
гышы  юз  комаларында  кечирир  вя  йалныз  майын  яввялиндя  якин  ишляри  цчцн 
эерийя гайыдырлар. 
 
ГОЙУНЧУЛУГ 
 
Бир  чох  даь  отлаглары  ирибуйнузлу  мал-гара,  хцсусян  дя  кялляр  цчцн 
ялчатмаз  олдуьундан,  узаг  кечидлярин  отлаглары  гойунлар  цчцн 
явязедилмяз  сащяйя  чеврилир.  Унутмаг  лазым  дейил  ки,  гойунлар 
малдарларын  гидайа,  яйин-баша  олан  тялябатыны  юдяйян  ясас  мянбя 
олмагла йанашы, няинки Лянкяран мащалынын юзцндя, щятта Азярбайъанын 
диэяр бюлэяляриндя мцвяффягиййятля сатылан бир чох яшйаларын кустар цсулла 
щазырланмасында  хаммал  ролуну  ойнайыр.  Йерли  ящали  йалныз  тясяррцфат 
бахымындан  сярфяли  олан  чохлу  йун,  дадлы  ят  вя  гуйруг  йаьы  верян  йерли 
ъинсли  гойун  сахламагда  даща  чох  мараглыдыр.  Аларлылар,  орандлылар, 
перимбеллиляр  вя  порнаимлиляр  ися  ян  варлы  гойунчулар  олмагла  хцсусиля 
сечилирляр.  Эениш  Зуванд,  Алар  Оранд  вя  Перимбел  йайлалары  гойунлара 
бол  дойумъул  айагалты  йем,  саьлам  булаг  суйу  иля  зянэиндир.  Бу  ися 
Created by Neevia Personal Converter trial version
 http://www.neevia.com

 
85
гойунчулуьун инкишаф етмясиня мцсбят тясир эюстярян ясас амилдир.  
Адлары  чякилян  йцксякликлярдя  гышын  чох  сярт  кечмяси,  торпаьын  дярин 
гар  тябягяси  иля  юртцлмяси  щейванлар  арасында  кцтляви  аълыг  вя  юлцм 
щалларынын  баш  вермясиня,  гойунчулара  бюйцк  мадди  зийан  дяймясиня 
сябяб  олур.  Буна  бахмайараг,  онлар  щеч  вахт  гыш  цчцн  йем  тядарцкц 
эюрмцрляр. Бу ися даьлыларын юз доланышыьына мянфи тясир эюстярир. 
Йерли  ящали  цчцн  гойунчулуг  малдарлыьын  ясас  сащяси  сайылыр. 
Абориэенляр  чохлу  сайда,  йалныз  щеч  бир  хцсуси  гуллуг  тяляб  етмяйян, 
гуйруглу  гойун  сахлайырлар.  Гышы,  йайы,  щятта  сойуг  айларда  балалама 
мювсцмцндя  айагалты  йемля  гидаланан  бу  щейванлар  мющкям 
дюзцмлцлцйц,  физики  давамлылыьы  иля  сечилир  вя  юз  сащибиня  мисилсиз  файда 
верир.  Гойунчулуг  ящалинин  мащуд,  кечя,  халча  цчцн  йун  ещтийаъларыны 
юдяйир, аилянин доланмасы, лазым олан мцхтялиф яшйаларын алынмасы, дювлят 
верэиляринин  юдянилмяси  вя  с.  мясялялярля  баьлы  чятинликляри  арадан 
галдырмаьа кюмяк едян эялирли сащядир.  
 
ИРИ БУЙНУЗЛУ МАЛ-ГАРА 
 
Аран  вя  даьятяйи  яразилярин  отураг  якинчи  ящалиси  цчцн  малдарлыг 
айрыъа эялир  мянбяйи  олмадыьындан,  бурада  ишчи  щейван  кими  сахланылан 
ири  буйнузлу  мал-гара  чохлуг  тяшкил  едир.  Йалныз  рус  мцщаъирляри 

Yüklə 4,8 Kb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   4   5   6   7   8   9   10   11   ...   20




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin