Çukurova üNİversitesi sosyal biLİmler enstiTÜSÜ İKTİsat anabiLİm dali
Yüklə 1,26 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Dikey Entegrasyon, alıcı-satıcı ilişkileri bulunan aynı endüstride fakat üretim
zincirinin farklı noktalarında yer alan firmaların birleşmesi, üretimin her aşamasında şirketin bizzat faaliyette bulunmasıdır. Bu tür bir entegrasyon genellikle petrol, madencilik, kimya sanayi gibi alanlarda görülmektedir. Bu tür birleşmelerin temel amacı, piyasadaki belirsizliği azaltmak ve maliyet avantajı sağlamak için ileriye-geriye bağlantılar kurmaktır. Dikey entegrasyonların oluşumunda doğal kaynakların zenginliği, hammadde bolluğu, ucuz işgücü gibi faktör fiyatlarındaki farklılıklar etkilidir. Bunun yanısıra ev sahibi ülke ile yatırımcı ülke arasındaki taşıma maliyetlerinin düşük olması ve dış ticaretin serbestçe yapılabilmesi de belirleyici unsurlardır. Dikey entegrasyonlar yapıları gereği ticaret yaratıcı etkisi olan türde DYY’lerdir. Yatırımcı ülke pazarı için üretilen bir ürünün, dikey entegrasyon sonucunda farklı bir ülkede montajının yapılması ve yatırımcı ülkeye ihraç edilmesi 13 hem yatırımcı hem de ev sahibi ülkenin dış ticaret hacmini arttıracaktır. Dolayısıyla dikey entegrasyon şeklindeki DYY’ler ticareti ikame etmemekte aksine uluslararası ticaret için tamamlayıcı rol üstlenmektedir (Göver, 2005, Erdilek, 2005). Bu tür birleşmeler Neo-klasik analizin içselleştirme modelinde belirttiği birleşme ve satın almaları içermektedir. Yatay Entegrasyon, aynı endüstrideki firmalar arasında yapılan bir birleşme türüdür. Son dönemde gerçekleşen DYY’lerin önemli bir bölümü bu tarzdadır. Yatırım yapılan ülkedeki yavru şirkete, sermaye ile birlikte üretim için gerekli teknoloji, teknik yardım (know-how) ve işgücü transfer edilerek, yavru şirketin ana firmanın üretim stratejisi doğrultusunda üretim yapması sağlanır. Oligopolistik bir yapıya sahip bulunan bu tür bütünleşmenin amacı, kârlarını dünya ölçeğinde maksimize etmektir. Bu tür bütünleşmenin oluşumunda teknolojik gelişme ve ekonomik serbestleşmenin etkisi çok büyüktür. Yatay entegrasyonun en önemli avantajı, pazara yakınlıktır. Bu özelliğinden dolayı ihracatı ikame edici yatırımlar olarak nitelendirilmektedir. Yatırımcı ülke ve ev sahibi ülkeler arasındaki taşıma maliyetleri ve ticaret engelleri ne kadar yüksek ve yatırımlar önündeki engeller nekadar azsa, DYY’ler ticarete o kadar çok tercih edilecek ve DYY’ler yatay entegrasyon tarzında olacaktır. ÇUŞ’lar yatay entegrasyon kararı ile, hem ticaret maliyetlerinden kurtulmakta, hem de yerel pazarda aktif olarak faliyet gösterebilmekte ve değişen pazar ve tüketici tercihlerine daha kolay ve hızlı uyum sağlayabilmektedir. Bunun yanında, yatay entegresyon, ÇUŞ’un ev sahibi ülkede üretemediği diğer ürünlerin bu ülkede daha çok talep edilmesine yol açtığı bunun da ÇUŞ’un toplam satışlarına olumlu etki yaptığı düşünülmektedir (Göver, 2005; Şatıroğlu, 1984, 28; Brainard, 1993, Erdilek, 2005). Bu tür birleşmelerin görüldüğü sektörler, ilaç ve otomobil sektörleridir. Amerikan kaynaklı birçok şirketin Batı Avrupa ve AGÜ’lerde yaptıkları yatırımlar bu tür yatırımlara örnek olarak gösterilebilir. Holding Tipi Birleşme, firmalar arasında gerçekleşen birleşme tipidir. Firmaların riski dağıtma, üretim yelpazesini genişletme ve ölçek ekonomilerinden yararlanma isteğinden kaynaklanmaktadır. Dünya ekonomisinde konjonktürün belirsiz olduğu dönemlerde bu tür birleşmelere ağırlık verilerek risk azaltılmak istenmektedir (Yaşgül, 2002, Gür, 2004; Alpar, 1977, 27). Ulusaşırı şirketlerin rekabet ve tekelleşme üzerindeki etkileri ÇUŞ’ların organizasyon yapısı ile yakından ilgilidir. Yatay bütünleşmeye giden ÇUŞ’ların ürettiği 14 malları daha geniş coğrafi alanlara yayarak, ulusal endüstriye giriş engellerini yıkarak rekabeti arttıracaktır. Ancak ÇUŞ’ların dikey birleşme yaratmaları halinde rekabette zayıflama ve tekelleşme eğiliminde artış yaratacağı düşünülmektedir. Dikey bütünleşmenin, bağımsız firmaların silinmesine, giriş engellerinin yükselmesine neden olduğu belirtilirken, bu tür bütünleşme ile ÇUŞ’ların kendi aralarında uzun vadeli anlaşmalarla ortaklığa gitmeleri halinde oligopolistik koşulları koruyup geliştirdikleri gözlenmektedir (Yıldırım, 1983; 115). Ulusaşırı şirketler bilhassa, 1980’li yıllardan itibaren örgütsel yapılarında değişikliğe giderek, faaliyette bulunulan ülkelerin yapısına uygun esnek yapılar oluşturmuş, değişen şartlara derhal uyum sağlama imkânı yakalamış ve gerektiğinde yerel şirket gibi davranabilmenin yolunu açmıştır. Dolayısıyla günümüzde ulusaşırı şirketler her tür yapıya bürünerek, dünyanın herhangi bir yerinde bir zorlukla karşılaşmadan faaliyet gösterebilmektedir. Bazen yabancı bir şirket olarak karşımıza çıkarken, bazen bağlı şirket aracılığıyla yerli şirket, bazen de oratak girişim (joint ventures) veya yap-işlet-devret yatırımcısı, ihracatçı şirket olabilmektedir (Çapraz ve Demircioğlu, 2003). Mülkiyet payının, bağlı firmanın kontrolünde, ürün ağının bütünleştirilmesinde ve standartlaştırılmasında, fonksiyonel politikaların bölgesel ya da ülke bazında kordinasyonunda önemli etkileri vardır. Ortaklık payı, ev sahibi ülke açısından, ulusal ekonomik amaçların gerçekleştirilmesi, yeni iş imkânlarının yaratılması, üretim faktörlerinden en iyi şekilde faydalanılması ve döviz kontrolleri gibi konular üzerinde önemli etkiye sahiptir 1 . Bazı durumlarda işletmenin yabancı ülkelerde %100 mülkiyetle faaliyette bulunmaları daha uygun iken, bazı durumlarda joint venture tipi ortaklık daha uygun olmaktadır. Aynı durum sektör bazında da geçerlidir. Ev sahibi ülkeler joint venture tipi ortaklığı tercih ederken, yabancı ortaklar eğer ev sahibi ülkenin herhangi bir kısıtlaması yok ise %100 mülkiyetli yatırımı tercih etmektedirler. Yapılan araştırma sonuçlarına göre, yerel pazarların çekiciliği arttıkça, ev sahibi hükümetlerin ortaklık paylarıyla ilgili kısıtlamalarının arttığı; yapılacak yatırımların büyüklüğü arttıkça ise, yabancı şirketlerin pazarlık güçlerinin arttığı gözlenmiştir. 1 Yapılan bir çalışma sonucunda yabancı ortaklı firmaların işgücü verimliliğinin daha yüksek olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Bütün koşullar eşitken %100 yabancı sahipliği bulunan bir firmanın yerli firmalardan 230$ daha fazla işgücü verimliliğine sahip olduğu sonucuna ulaşılmıştır, Mark Dutz, Melek Us, Kmil Yılmaz, 2003 15 Kişisel tercihler ve firmanın mali yapısı bir tarafa bırakılırsa, ortaklık yapısını belirleyen beş faktör şöyle ifade edilebilir. Rekabet pozisyonu, uygun ortak ya da müşterilerin varlığı, yapısal kısıtlamalar, kontrol gereksinimi, fayda/maliyet durumudur. Ev sahibi ülkenin zamanla yabancı firmalardan sağlayacağı teknolojinin, finansmanın, becerilerin, ya da diğer katkıların ilk yıllardaki önemi, öğrenme ya da sağlanan kazançlarla azalabilir. Dolayısıyla ortaklığı ilk şekliyle devam ettirmenin anlamı kalmayabilir. Böylece yeni durumlar dikkate alınarak anlaşmalar yenilenebilir. Filipinler ve Tayvan’da faaliyette bulunan ABD kökenli firmaların ortaklık paylarıyla firmaların kârlılık ve verimlilik durumları arasındaki ilişkiyi ortaya koymak açısından yapılan çalışmada, 16 %100 mülkiyetli şirket ile 11 adet joint venture’nin arasında hiçbir verimlilik ve kârlılık farklılığı bulunmadığı, ithalat, ihracat, teknoloji transferi gibi konularda hiçbir katkı farklılığı gözlenmemiştir. Diğer taraftan 13 adet %100 mülkiyetli yabancı firma ile 11 adet joint venture şeklinde faaliyet gösteren İsveç kökenli bağlı firma arasında önemli farklılıklar gözlenmiştir ( Aydın, 1997; s 55-62). Yüklə 1,26 Mb. Dostları ilə paylaş:
|