D ə d ə qorqstrreplş d ı rmalar ı •Folklor, Etnoqrafiya və Mifologiya •Onomastika, Dialektologiya və Etimologiya
Yüklə 2,22 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
DƏDƏ QORQUD ARAŞDIRMALARI
qalada yerləşən türklərə çigil adı verilmiş, daha sonra bu ad hər yerə yayılmışdır. M.Kaşğarlı qeyd edir ki, oğuzlar çigillərin qonşusu olmuş, onlarla çox vaxt düşmən münasibətdə olmuşlar. Onlar yanlış olaraq çigil kimi geyinən, eyni adət-ənənəyə sahib olan boyla- rı da çigil adlandırmışlar (44, s.393-394). Nuh əfsanəsinə görə Yasəfin oğlu Türkün övladlarından birinin adı Çigildir. «Kutadqu biliq»də bu söz məcazi mənada işlənərək, «alçaqkönüllü, nəcib» mənasını ifadə etmişdir. Türk tədqiqatçısı H.N.Orkun çigil etno- nimini çik-il komponentlərindən ibarət olduğu fikrini irəli sürür. M.Kaşğarlı tuxsi boyunun çigillərlə bir bölgədə yaşadığını, bu səbəbdən onların bəzən toxsı – çigil adlandığını yazır (44, s.423). Bəllidir ki, etnonimlər antroponim və toponimlərin yaranmasında əsas mənbələrdən biridir. Orxon-Yenisey abidələrində çigil etno- niminin iştirakı ilə yaranan antroponim də diqqəti çəkir. Məs.; Çigil tutuk (MÇ 35). XII əsrdən sonra tarixi mənbələrdə bu etnonimin adı- na rast gəlinmir. Çox güman ki, çigillər türklərin yaşadığı müxtəlif bölgələrə yayılmışlar. Belə ki, Anadoluda beş topo- nimin tərkibində çigil etnoniminin izlərinə rast gəlmək olur. Azərbaycanda da bu etnonimin adını yaşadan Çigil çayı və Çigil adası vardır. Bu toponimləri qeydə alan tədqiqatçılar da onların çigil türk tayfasının adı ilə bağlı olduğunu göstərir və qeyd edirlər ki, türkmən oğuzları Amudəryadan Çinə qədərki ərazidə yaşayan şərq türklərini çigillər adlandırırdılar (1, s. 138). Çigil toponimi Əfqanıstan coğrafiyasında da mövcuddur (53, s. 112). A.N.Kononova görə cigil, eləcə də izgil etnonimlərinin tərkibindəki –gil morfemi cəm şəkilçisidir (35, s. 154; 36, s. 25). M.D.Novruzovda da bu fikrə rast gəlirik (50, 57-60). Çi – ki sözünün isə tarixən türk dillərində «insan» anlamında olması bir çox türkoloqlar tərəfindən göstərilmişdir. Bir məsələni |