D ə d ə qorqstrreplş d ı rmalar ı •Folklor, Etnoqrafiya və Mifologiya •Onomastika, Dialektologiya və Etimologiya
Yüklə 2,22 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
DƏDƏ QORQUD ARAŞDIRMALARI
seçə bilməməyi, əksinə özü ona hədəf olması, qoçaqlığı – az vaxt ərzində səmərəli işləri, igidliyi – Vətənin əsgəri olaraq böyük uğurla, düşmənə ağır və sarsıdıcı zərbə vurmaqları ilə tanış olu- ruq. Orxon-Yenisey yazılı abidələri içərisində Tonyukuk abidəsi də vətən döyüşkənliyi tərbiyəsi ilə bağlı olduqca maraqlıdır. Məlum olduğu kimi, Tonyukuk vəzir olmuşdur, özü də üç böyük, məşhur türk Xaqanının – İltəriş, Karağan və Bilgə xaqanlarının vəziri olmuşdur. Tonyukuk abidəsindən məlum olur ki, o Tabğac (Çin) elində tərbiyə alıbmış, çünki o zaman türk xalqı Tabğacın tabeliyində imiş, türklərin xanı olmadığından, onlar Tabğaclıların itaəti altında yaşayırmışlar. Ona görə türklər zillətə düşüb, yox olmaq dərəcəsinə çatıbmışlar. Tonyukuk bu təsvirləri verərək öz vətən döyüşkənliyi barədə belə deyir ki, mən bu vəziyyətlə ra- zılaşa bilməyib çöldə qalmış türklərdən süvari piyada dəstələr topladıb və düşündüm ki, “Arıq buğa kökəlsə, kök buğaya arıq deyə bilməz”. Türk ordusunu nizamlamaq üçün məhrumiyyətlərə dözdüm, çöl heyvanları yeyərək aclığa, susuzluğa qalib gəldim.. elmim sayəsində strateji plan cıza bildim...” [1, 122]. Tonyukuk daha sonra belə deyir: “...Tanrı bilik verdiyi üçün özüm məhz xaqan seçdim... İltəris xaqan olaraq Cənubi Tabğacı, Şərqə Kitayı, Şimala Oğuzlari çox öldürdü. Bilik yoldaşı, şöhrət yoldaşı mən oldum” [1, 122]. Ümumiyyətlə, məqbərə şəklində olan iki daşdan ibarət Ton- yukuk abidəsinin I daşının həm şimal, həm cənub, həm şərq tərəfindən onun sərgüzəştlərindən danışılaraq, onun qəhrəman- lığından – Vətən uğrunda özünün bilik, bacarıq və qabiliyyətləri ilə böyük xariqələr yaratmasından bəhs edilir və buradan bir də belə məlum olur ki, Vətən döyüşkənliyinə aid edilən, yuxarıda sadalanan keyfiyyətlər elmli, bilikli olmaqdan nəşət tapır. Tonyukuk özü də bunu deyir: “...xaqanım mənim (özümün) |