Onomastika, Dialektologiya, Etimologiya kəhərdi, ayaqları da incə, gözləri isə Belanın gözlərindən heç də
əskik deyildi; bu atda nə qədər güc vardı!.. M.Lermontovun yarat-
dığı Qaragöz obrazı (at adı nəzərdə tutulur) formaca “Kitab”dakı
Qaragöz adı ilə səsləşirsə, məzmunca Beyrəyin Boz ayğırı ilə
eyni xətdə birləşir.
Boz ayğır. Beyrəyin atının adıdır. Birinci növ təyini söz
birləşməsi modelində olan bu zoonimik vahidin hər iki kompo-
nenti türk mənşəlidir: boz (sifət), ayğır (isim). “Kitab”da “Boz
ayğır” şəklində işlənmə formasına dörd dəfə təsadüf edilir:
Boz ayğır dəxi Beyrəgi görüb tayandı... Boz ayğır zooniminin
Beyrəyin ləqəbi funksiyasında çıxış etməsinə rast gəlinir ki, bu da
qəhrəmanla atının eyni səviyyədə tutulmasını, qəhrəmanın həm
də atı ilə tanınmasını şərtləndirir. Bamsı Beyrək antroponimik
modelində “b” səsinin alliterasiyasının bütövlükdə “boy”un poe-
tik strukturunu əhatə etməsini geniş şəkildə izah etmişik. Burada
bəzi detalları xatırlatmaqla kifayətlənirik: Beyrək–Baybörə (ata-
sı), Beyrək-Banıçiçək (nişanlısı), Beyrək-Boz ayğır (atı) ... (Bax:
Əzizxan Tanrıverdi. Qədim türk mənbələrində yaşayan şəxs ad-
ları. Bakı, 2009).
“Kitab”da Boz ayğır zoonimi Beyrəklə bağlı olan antroponi-
mik modellərdə üç dəfə Boz ayğırlu (Boz ayğurlu Beyrək çapar
yetdi...), bir dəfə Boz ayğırlıq şəklində verilmişdir: Sən oğlıŋı
Bamsam deyü oxşarsan; bunıŋ adı Boz ayğırlıq Bamsı Beyrək
olsun! Heç şübhəsiz ki, “ayğırlıq” sözündəki –lıq şəkilçisi sifət
düzəldən –lı
4
şəkilçisinin qədim forması olub, Orxon-Yenisey
abidələrindəki –lig şəkilçisi ilə eyni xətdə birləşir: Orxon-Ye-
nisey abidələrində - biliglik (bilikli), küçlüg (güclü); “Kitab”da
– ayğırlıq (ayğırlı). Bu fakt xüsusi əhəmiyyətə malikdir. Birin-
cisi, “Kitab”ın üzünün daha qədim əlyazmadan köçürüldüyü-
nü təsdiqləyir. İkincisi, dil tariximiz üçün tutarlı faktdır. Belə
ki, türkologiyada sifət düzəldən –lı
4
şəkilçisinin “Kitab”da tam
