D ə d ə qorqstrreplş d ı rmalar ı •Folklor, Etnoqrafiya və Mifologiya •Onomastika, Dialektologiya və Etimologiya
Yüklə 2,22 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Pedaqogika, Fəlsəfə, Psixologiya
abidələrindən fərqli olaraq kağız üzərində yazılmışdır. Onlar dörd qrupa ayrılır: I qrup – Mani dini məzmunlu yazılı abidələr – buraya atəşpərəstlik dininə məxsus tərcümələr daxildir. Onlardan «Xuas- tuanift» abidəsi uyğur əlifbası ilə yazılsa da, dilində İran sözləri və cümlələrinin geniş yer tutduğu səbəbindən tərcümə əsəri hesab edilir. II qrup – Xristian dini məzmunlu uyğur yazılı abidələri – bu abidələr X-XI əsrlərə aid edilir, «İncil»dən götürülmüş parçaların tərcümələridir. III qrup – Budda dini məzmunlu uyğun yazılı abidələri – X əsrə aid olan bu abidələr Çin, Tibet, hind, toxar dillərindən tərcümə edilmiş mətnlərdir. Onlar içində irihəcmli «Altun yaruk» abidəsi («Qızıl işıq») xüsusi yer tutur. IV qrup – Dini məzmun daşımayan və canlı danışıq dilinə ya- xın olan uyğur yazılı abidələri – buraya falaçma məqsədilə yazı- lan «İrk bitik» abidəsi, uyğur hüquq sənədləri daxildir. Təsərrüfat münasibətlərini, uyğurların məşğuliyyət sahələrini, həyata ba- xışlarını, məişətini, inam və inanclarını, ailə mədəniyyətini əks etdirirlər. Beləliklə də görürük ki, aparılmış tarixi, filoloji, etnoqrafik, mətnşünaslıq tədqiqatları Orxon-Yenisey abidələrinin mahiyyə- tini, mətnlərin mövzu və məzmun cəhətdən ümumiləşdirilməsi, tapılma ərazilərinə görə qruplaşdırılması, yazılma tarixi ba- xımından dəqiqləşdirilməsi, dilini və məxsus olduqları xalqı müəyyənləşdirmək cəhətindən böyük nailiyyətlər əldə etmişdir. Bu abidələr qədim türklərin həyatının müxtəlif tərəflərini əhatə edən zəngin materiallar verir. Orxon-Yenisey abidələrinin pe- daqoji, psixoloji və fəlsəfi araşdırılması müasir dövrümüzdə bu əvəzsiz tarixi töhfələri dərk etməklə məişətimizə, mənəvi tərbiyəmizə və milli qürurumuzun möhkəmlənməsinə xidmətə yönəltmək baxımından gərəkli bir iş olardı. Aparılan tədqiqat işi |