D ə d ə qorqstrreplş d ı rmalar ı •Folklor, Etnoqrafiya və Mifologiya •Onomastika, Dialektologiya və Etimologiya

Pedaqogika, Fəlsəfə, Psixologiya
işində  nəzərdə  tutulan  pedaqoji  məqamlardır.  Məhz  bunun 
vasitəsilə də qədim türk yazılı abidələrinin mətnində müşahidə 
etməyimiz  qədim  türk  psixologiyasının  milli  zəmində  mövcud 
möhkəmliyini izah etmək mümkündür.
II.  Orxon-Yenisey  yazılı  türk  abidələrində  türk  elinin  xa-
rici  dövlətlərlə  və  xalqlarla  münasibətlərindəki  güclü  milli 
təəssübkeşlik hissləri vasitəsilə əksini tapan türk xan və bəylərinin 
ictimai  həyatda  və  siyasi  tarix  arenasındakı  davranış  tərzi  mü-
asir  zamanımızda  davranış  tərbiyəsinin  aşılanmasında  mühüm 
əhəmiyyət  daşıya  bilər.  Burada  müxtəlif  keyfiyyətli  məsələlər 
müşahidə edə bilərik:
a) türk eli və xalqının ümumiləşmiş obrazının yaranmasını 
Kül-tiginin şərəfinə yazılmış abidədən görə bilirik: «Türk xalqla-
rı öz möhkəm kişiliklərini tabğac xalqına qul etdilər. Təmiz qa-
dınlarını kəniz etdilər, öz türk adlarını unudub Tabğac bəyliyini, 
tabğac adını qəbul edərək Tabğac xanlığına tabe olmuş, əlli il öz 
iş-güclərini (bu yolda) sərf etmişlər… (Sonra) bütün türk xalqı 
belə demiş: Eli olan xalq idim, indi elim hanı? El birliyini kimin 
üçün əldə edirəm: Öz işimi-gücümü hansı xana sərf edirəm? – de-
miş; belə deyib Tabğac xanlığına düşmən olmuşlar» (1; 234); və 
yaxud, «…şad atam beləcə düşünmüş: tanrı kimi (atamı) əsir al-
mazlar… xalq o zaman onu (əsir olmağa) qoymamaq üçün ayağa 
qalxmış» (1; 214). Burada daxili ziddiyyətlər və xarici təsirlərin 
türklər arasında ixtilafa, parçalanmaya gətirib çıxardığını görü-
rük. Eyni zamanda müdrik xalqın milli təəssübkeşlik hisslərinin 
tamamilə məhv edilmədiyinin də şahidi oluruq. Nəticə etibarilə, 
abidə  gələcək  nəsillərə  bir  örnək  rolu  oynayaraq  mətnlik, 
dönməzlik və mübarizə ruhunun itirilməməsinə bir nümunə kimi 
dəyərli  tərbiyəvi  xüsusiyyətlər  daşıyır.  Pedaqoji  ədəbiyyatda 
tərbiyənin xüsusi vasitələri ilə milli ləyaqət hissinin tərbiyəsi mü-
hüm mövqeyə malikdir: «Xeyirxahlıqla yoğrulmuş milli ləyaqət 
ana  torpaqla,  ana  vətənlə sıx  bağlıdır.  İnsanlığa  bəxş  edilən ən 

---

250