D ə d ə qorqstrreplş d ı rmalar ı •Folklor, Etnoqrafiya və Mifologiya •Onomastika, Dialektologiya və Etimologiya

DƏDƏ QORQUD ARAŞDIRMALARI
müqəddəs hədiyyə ana torpaqdır. Milli ləyaqət torpağın qorun-
masıdır. Vicdan milli ləyaqətin mühüm amilidir… Milli ləyaqət–
xeyirxahlıq, qayğıkeşlik, vicdanlılıq tələb edir» (7; 235). Orxon-
Yenisey  abidələrində  milli  ləyaqət  hissinin  tərbiyəsi  davranış 
tərbiyəsinin əsas xarakterini müəyyən edən pedaqoji mahiyyətli 
aspektlərdəndir.
b) türk xalqları və qonşu xalqların münasibətlərindəki siya-
si qarşıdurmalar müdrik türk biliciləri, xan və bəyləri tərəfindən 
dərindən  öyrənilməsinə  diqqəti  cəlb  edir.  Abidələrdə  bu  siya-
si  münasibətlər  peşəkar  davranış  normaları  ilə  dəyərləndirilir. 
Məsələn, Tonyukukun şərəfinə yazılmış abidədə türk dövlətinin 
yaranma tarixindən ətraflı söhbət açılır, daxili və xarici təhlükələr 
açıqlanır. Bu zaman Tonyukukun, İltəris xanın müdrik davranış-
ları dövlətin möhkəmlənməsi, qüvvətlənməsi və genişlənməsinin 
əsas amillərindən olaraq üzə çıxır. Tonyukuk yazır: «Türk xalqı 
öz xanı olmadığı halda Tabğac (elindən) ayrıldı, xanlığa çevril-
di. Xanını qoyub yenə Tabğac (elinə) tabe oldu. Tanrı belə demiş 
imiş: (sənə) xan verdim, (xanını) qoyub (başqasına) tabe oldun. 
Tabe  olduğun  üçün  tanrı  (səni)  ölümcül  hala  salmış. Türk  xal-
qı öldü, zəiflədi, yox oldu. Türk xalqının ölkəsində (xanlıq) taxtı 
qalmadı. Meşədə, bayırda (azadlıqda) qalanlar toplaşıb yeddi yüz 
oldular». (1; 249) Burada açıq tənbeh, məzəmmət ifadə olunur. 
Məlumdur ki, «cəzanın müxtəlif növləri var: danlaq, məzəmmət, 
hərbə-zorba  (yaxud  hədə-qorxu)  gəlmək,  həcv  etmək,  uşa-
ğı müəyyən müddət danışdırmamaq, onu vəd edilmiş yaxşı bir 
şeydən  məhrum  etmək,  lənətləmək,  cırnatmaq,  vərəsəlikdən 
məhrum etmək, ac saxlamaq, «evdən qovmaq», döyməklə qor-
xuzmaq və s.» (5; 107).
Pedaqogikanın təsir və təbliğ üsullarından, tərbiyə işində mü-
hüm rol oynayan cəza, töhmət üsulu bu abidələrdə xüsusi tarixi 
pafosla diqqəti cəlb edir və mühüm tarixi inkişaf mahiyyətli təsir 
vasitəsi olaraq özünün təsdiqi ilə müşahidə olunur.

---

251