D. R. Djurayev, A. A. Turayev, sh sh. Fayziyev, B. A. Hikmatov

Lazerli payvandlash va qayta toblash.
 
Lazerli payvandlashni boshqa turdagi 
payvandlash bilan solishtirib ko’raylik. Lazer nurlari bilan payvandlash 

---

198 
argon+elektr nurlari
bilan payvandlashga nisbatan qayta ishlanayotgan material 
sirtiga energiyaning ko’proq to’planishini ta’minlaydi. Elektr nuri bilan 
payvandlashga nisbatan lazerli payvandlashni ishlatish ancha qulay: vakuumli 
sistema talab qilinmaydi, payvandlashni “shaffof oyna” orqali amalga oshirish 
mumkin. Lazerli payvandlash turlicha materiallarni han bir-biriga ulay oladi. Hosil 
bo’lgan tugunlar ham xuddi o’sha ulangan metallardek puxta chidamliligi bilan 
ajralib turadi. Bu payvandlash mikoelektronikada simlarni bir-biriga ulash kabi 
katta operatsiyalarda keng qo’llaniladi. Hozirgi paytda l-10 kWt quvvatda 
nurlantirilgan payvandlash usuli qo’llanilmoqda. Avtomatik lazerli payvandlash 
avtomobillarning kuzovini va kardan (avtomobilda va xususan mashinalarda oshiq-
moshiqsimon mexanizm) devorlarini payvandlashda titan va amominid varaqlarini, 
gazli simlarni ulashda ishlatiladi. So’nggi yillarda shuningdek, metall bo’lmagan 
materiallarni ham payvandlash rivojlanmoqda.
 
Faraz qilaylik: elektron-nurli trubka ichidagi qandaydir sim uzilib kontakt 
buzildi. Shu qiyin joyni payvandlashda lazer nurlari qo’llaniladi (8.10-rasm). 
8.10-rasm a) o’ta qiyin joylarni lazerli payvandlash; b) vakuumli yoki ichi gaz 
bilan to’ldirilgan kameralarni shaffof materiallar orqali lazerli payvandlash. 
Chunki, faqat lazergina vakuumli ballonning oynasidan o’ta olishi mumkin. 
Xuddi shu yerda lazer nurlarining eng ahamiyatli: uning eng qiyin joylarda ham 
payvandlash imkoniyatga ega ekanligida ko’rinadi. Shu bilan bog’liq ravishda inert 

---

199 
gazi bilan to'’dirilgan kameradagi u yoki bu mikroelektronika elementlarini ham 
payvandlash juda katta qiziqish uyg’otadi. Bu holda oksidlarish reaksiyasining oldi 
olinadi. Keyingi yillarda ko’pgina mamlakatlarda lazerli qayta toblash usuli juda 
avj olib ketdi. U rezistorlar qarshiligini to’g’rilash, material sirtini chiniqtirish, 
parametrlar qatlamini mustahkamligi vakuum pechlarida oddiy usulda qayta 
ishlangan qatlamlardan 2-3 marta ortadi. Lazerlarning mikroelektronikada 
qo’llanilishi haqida quyida to’xtalib o’tamiz. 
Sirtida lazerli qayta toblash ayrim uncha katta bo’lmagan uchastkalarning 
mustahkamligini yanada oshirish maqsadida qo’llaniladi. Lazerdan foydalanish 
sirtqi qatlamni toblash, qayta ishlanayotgan detalni umumiy qizdirishsiz amalga 
oshirish imkoniyatini yaratadi, sirtqi va ichki qatlamni barobar toblantiradi, 
jarayonni tez amalga oshirish paytida detalni oksidlanishidan saqlaydi. Shunday 
qilib, lazerli toblash tanlangan maydon sirtini ta’mir etishdir. Lazerli toblash 
avtomobil sanoatida dvigatel silindri (golovka) boshchasini, yetakchi klapanlar va 
taqsimlovchi vallarni mustahkamlashda ishlatiladi. Sirtning qattiqligini ta’minlash 
maqsadida ham lazerli legirlash (metallga boshqa metall qo’shib fizik-kimyoviy 
xususiyatlarini yaxshilamoq) qo’llaniladi. Legirlovchi prisadkalar kukun 
ko’rinishida qayta ishlanadigan maydon sirtiga sepiladi. Lazer bilan nurlantirish 
jarayonida qizdirilgan kukun va material aralashib yupqa qatlamli detal paydo 
bo’ladi. Keyingi yillarda termik qayta ishlashga oid yangi lazerli texnologik 
jarayonlar paydo bo’ldi. Shunday jarayonlardan biriga materialni shisha bilan 
qoplash jarayoni ham kiradi. Agar lazer bilan nurlantirilgan materialning ustki 
qismi tez sovutilsa uning sirtida yupqa (shishasimon) amorfli qatlam qaydo 
bo’ladi, u juda yuqori sifatli bo’lib, korroziyalarga bardoshliligi bilan ajralib turadi.