D. R. Djurayev, A. A. Turayev, sh sh. Fayziyev, B. A. Hikmatov

 
5.4-rasm. Cho’zilish va siqishga sinash uchun namuna. 
Cho’zilish deformatsiyasiga sinash uchun namuna. Zo’riqishga mos keluvchi 
absolyut deformatsiyalar esa namunaga (sterjenlarga) o’rnatilgan tenzometrlar 
yordamida aniqlanadi. Hozirgi zamon sinov mashinalari zo’riqishga mos keluvchi 
deformatsiyani aniqlash bilan birga avtomatik ravishda P = f (Δl) yoki σ = f (ε) 
grafiklarini ham chizib boradi. Bu funksiya grafiklari σ
∼
ε ning shartli 

---

121 
diagrammalari 
deyilib, 
materialning 
mexanik 
xarakteristikalari 
shu 
diagrammalardan aniqlanadi.
Turli xil materiallar uchun σ va ε diagrammalari 5.5 – rasmda keltirilgan. Bu 
yerda l namunaning (sterjenning) boshlang’ich uzunligi, F – sterjenning 
boshlang’ich ko’ndalang kesim yuzasi. 5.5-rasmda tasvirlangan diagrammalar turli 
xil masshtablarda keltirilgan. 
5.5-rasm. Turli materiallar uchun cho’zilish diagrammalari. 
Diagrammalarning xilma-xilligi materiallarning xossalarini aniqlashda 
asosiy ma’lumot beruvchi manba bo’lib, ularni sinflarga ajratishda va ko’rgazmali 
namoyish etishda kerakli ma’lumot hisoblanadi. Odatda diagrammalar shartli 
ravishda plastik materiallar diagrammasi va mo’rt materiallar diagrammasiga 
ajratiladi. 5.6-a,b rasmlarda plastik va mo’rt materiallar uchun har xil 
masshtablarda qurilgan va shartli soddalashtirilgan diagrammalar keltirilgan. 
Digramma bir qator o’ziga xos bo’laklardan iborat. OA bo’lakda diagramma 
to’g’ri chiziqdan iborat. A nuqtada proporsionallik chegarasiga mos keluvchi 
kuchlanish 
p.ch
. ning eng katta qiymati hosil bo’lib, agar kuchlanish undan ortib 
ketsa Guk qonuni bajarilmaydi. Kam uglerodli po’latlar uchun 
p.ch 
ning qiymati 
taxminan 2000 kgk/sm
2
ga teng bo’ladi.

---

122