D. V. Rasulova I. Xotam ov X. S. Asatullayev

5.2. Biznesda axborot turlari va ularni turkumlash
Marketing tadqiqotlarini muvaffaqiyatli olib borish uchun bir- 
lamchi va ikkilamchi m arketing axborotlarining optimal mosligi talab
74

---

qilinadi. Marketolog tadqiqotchi X.Meffert axborot manbalarini tanlash 
matritsasini taklif etdi. Bu matritsada ichki va tashqi axborotlami 
tadqiqot obyektiga qarab q o ‘llanish chastotasi berilgan va ular ikki 
turga bo‘linadi:
- 
birlamchi axborotlar
- 
ikkilamchi axborotlar.
Iqtisodiy amaliyotda q o ‘Uaniladigan marketing axboroti quyidagi 
mezonlar bo‘yicha tasniflanishi mumkin.
Ikkilamchi axborot - bu tadqiq etilayotgan m uam mo bilan bo g ‘ liq 
bo'Imagan, avval boshqa maqsadlarda to‘plangan m a’lumotlar. Uni 
kabinet tadqiqotlari deb nomlangan ichki va tashqi manbalardan 
olinadi. Ikkilamchi axborotlar ichki manbalar b o ‘lib, bu mavjud 
axborotlar bo ‘lib, ular firm a faoliyatiga tegishli statistik ma’lumotlar, 
tovar aylanmasi, sotuv hajmi, import, eksport hajmi, reklamaga 
xarajatlar, ishlab chiqarish hajmi,moddiy-texnika bazasi quvvati, asosiy 
fondlar, budjet hisobotlari, tashkilotning savdo xodimlari yuborgan 
m a’lumotlar, iste’molchilar reklamatsiyalari sharxi, ishlab chiqarish 
rejalari va boshqalar xizm at qiladi. Bu axborotlar ichki ikkilamchi 
axborotlarga kiradi.
Tashqi ikkilamchi axborotlar esa quyidagi tashqi manbalardan 
olinadi:
- xalqaro tashkilotlar, hukumatlar, rasmiy statistika, maxsus 
adabiyotlar, ommaviy axborot vositalari, ilmiy tadqiqotlar, davriy 
matbuot, milliy va xalqaro rasmiy nashr manbalari (jum allar, statistik 
to‘plamlar, byulletenlar, Davlat organlari nashrlari, vazirliklar yillik 
hisobotlari, hokimiyat va boshqa m a’muriy organlam ing rasmiy 
ma’lumotlari, savdo-sanoat palatasi nashrlari va statistik m a’lumotlari, 
yillik statistik to ‘plamlar, tarmoq firmalari va qo‘shm a korxonalar 
axborotlari, maxsus kitoblar, jum al va gazeta m a’lumotlari, ilmiy- 
tadqiqot 
institutlari, 
loyiha 
institutlari 
xalqaro 
sim pozium lar 
materiallari asosidagi nashrlar, narxlar ro ‘yxati (price list), kataloglar 
va bukletlar, internet resurslarining mazmuni tahlilidan olingan va h.k. 
m a’lumotlar hisoblanadi.
Tashqi axborotlami rasmiy chop etilgan, barcha foydalanishi 
mumkin bo‘lgan va sindikativ m a’lumotlar deb ataluvchi keng om m a 
foydalana olmaydigan va ayrim tashkilotlar tomonidan chop etiladigan
7 5

---

turlarga b o ‘lish mumkin. Bunday axborot pulga sotib olinadi. Masalan, 
axborot-m aslahat tashkiloti har oyda m a’lum bir tarmoq mahsuloti 
uchun bozor holatini baholab beradi. Bu axborotlam ing qanchalik 
muhim ekanligini to‘g ‘ri tanlash, turli maqsadga y o ‘naltirilgan 
axborotlar aniq bir masalani hal etishga xizmat qilsa va undan kutilgan 
maqsadga erishilsa tegishli axborotni olish lozim. Ikkilamchi axborot 
afzalliklariga materiallarga tez va oson erishish, ulam ing nisbatan 
arzonligi, bir necha axborot manbalaridan birini tanlash imkoniyatini 
kiritish mumkin. Ammo ikkilamchi axborotlar kamchiliklarini ham 
aytib o ‘tish lozim: ular eskirib qolgan, yetarli darajada ishonchli va 
to‘liq bo‘lmasligi mumkin.
Ikkilamchi tadqiqotlam ing afzalliklari quyidagilardan iborat.
- birlamchi axborotlam i dala tadqiqotlari o ‘tkazib yig‘ishga 
qaraganda kabinet tadqiqotlari uchun sarf- xarajatlar ko‘p marta kam.
- ikkilamchi tadqiqotlar ko ‘pincha firmani ichki holatini tadqiq 
qilish uchun zarur b o iib , bu holda birlamchi axborotlarga ehtiyoj 
b o ‘lmaydi.
Birlamchi tadqiqotda yechilmagan m asalalar va bevosita firma 
faoliyatiga tegishli xulosalar kabinet tadqiqotlari bilan amalga 
oshiriladi.
Agar ikkilamchi axborotning tahlili uning yetarli emasligidan 
guvohlik bersa, birlamchi axborotlami y ig‘ish to ‘g ‘risida qaror qabul 
qilinadi. Tajriba ko‘pchilik marketing tadqiqotlari birlamchi ma’lumot­
lam i izlash bilan olib borilishini ko‘rsatadi.
Birlamchi axborot - bu aniq bir marketing muammosini hal qilish 
uchun m axsus olingan m a’lumotlar hisoblanadi.