D. V. Rasulova I. Xotam ov X. S. Asatullayev

7.2. K ichik biznesda m ahsulot raqobatbardoshligini ta’minlashda
bozorni segmentlashning mohiyati
Kichik biznes korxonalarida mahsulot raqobatbardoshligini ta ’min­
lashda bozor segmentatsiyasi muhim ahamiyatga ega u bozorda talabni 
o ‘rganish yoki m arketologlar atamasi bilan aytganda «iste’molchini 
tahlil etish» - bozorlar holatini tahlil etishdagi birinchi bosqich 
hisoblanadi. U uch tarkibiy qismga b o iin ad i: bozor segmentatsiyasi; 
iste’molchi talabi sabablarini o ‘rganish; qondirilmagan ehtiyojlami 
aniqlash.Bozor segmentatsiyasi talabni qondirishga tabaqalangan holda 
yondashuv, tovarlam ing turi, sifati va miqdoriga ko ‘ra har xil talab 
qo‘yadigan iste’m olchilam i guruhlarga ajratishda turli mezonlar 
q o ila sh g a asoslanadi, y a’ni bozor bir jinsli hodisa tarzida emas, balki 
ayrim-ayrim segm entlar majmui tarzida, har bir segment doirasida 
alohida o ‘ziga xos bir talab namoyon bo iad ig an hodisa tarzida olib 
qaraladi. Bozorda xaridorlam ing m a’lum bir tovarga talablari xilma- 
xildir, har bir xaridom ing o ‘z didi bor. Xaridoming talabi, xohishi, 
ehtiyoji, turm ush tarzi, tovar sotib olishdagi xulq-atvori haqidagi 
m a’lumotlar samarali marketing tadbirlari ishlab chiqish va amalga 
oshirish imkoniyatlarini vujudga keltiradi. Y a’ni bozor segmentatsiyasi 
xaridorlam ing talabiga muvofiq tovaming taklif etilishi va tovarga 
talabning qat’iyligini ta ’minlaydi. Demak, xaridorlaming tovarlami 
sotib olishdagi xulq-atvorlari, talabi va tovarlarga munosabatidagi 
xususiyatlariga qarab, guruhlarga ajratishni bozor segmentatsiyasi 
deyiladi. Segm entlarga ajratish mezonlarini tanlash ko ‘p jihatlardan 
tovar yoki xizm atning turiga, shuningdek korxona bozor faoliyatida hal 
qilmoqchi b o ig a n masalaga b o g iiq . Sanoat tovarlari va keng iste’mol 
tovarlari uchun tanlov mezonlari bir-biridan ju d a keskin farq qiladi. 
Rejalashtirish ehtiyojlariga juda mos keladigan maqbul mezon tovami 
bozorda joylashtirish masalalariga umuman to ‘g ‘ri kelmasligi mumkin. 
M abodo muayyan mezon xaridorlar o‘rtasida pay do b o ig a n farqlami
128

---

izohlab berishga imkon bermasa, unda boshqa mezonni kiritish va to 
bu farqlami ravshan aniqlashga qadar tadqiqotlami davom ettirish 
lozim. Bozomi segmentlash orqali, kichik biznes subyekti quyidagi 
maqsadlami ko‘zlaydi: - iste’molchilami xohish va talabini maksimal 
ravishda hisobga olish; - tovam i (xizmatni) va xo ‘jalik yurituvchi 
subyektni raqobatbardoshligini ta ’minlash; - xo‘jalik yurituvchi 
subyekt xarajatlarini optimallashtirish; - x o‘jalik yurituvchi subyekt- 
ning marketing strategiyasi samaradorligini oshirish; - raqobatchilardan 
xolis b o ig a n segmentlarga ketish.
7.3-rasm. Bozomi segmentlash turlari37
Segmentlashning asosiy maqsadi bozordagi xatti-harakatlami 
o‘rganib, ulam ing obrazini (modelini) va kelajakdagi ehtiyoj talablam i 
tasavvur qilishdan iborat. Hozirgi raqobatda yutib chiqishning asosiy 
sharti yangi, yuqori sifatli tovar va kompleks servis texnika xizmatlar 
hamda samarali sotish usullarini q o ilashd an iborat b o iib qoldi. Ana 
shu 
talablar 
asosida 
marketing 
tadqiqotlarining 
ustuvor 
turi 
iste’molchilami o ‘rganish va navbatida bozomi segmentlashdan
37 Qosimova M.S., Yusupov M.A., Ergashxodjayeva SH.D. Marketing.Darslik. - T.. TDIU, 
2010. 265 b.
129

---

boshlanadi, chunki bozor bir xil subyektlardan tashkil topgan emas. 
Bozomi segmentlarga b o iis h xaridorlaming tovarga talablari va 
xaridorlar tavsiflari to ‘g ‘risidagi eng muvofiq bilimlarni talab qiladi. 
Makrosegmentlash bozorlami hududlar, mamlakatlar bo‘yicha ulaming 
sanoatlashuviga qarab bo'lishni k o ‘zda tutadi. Mikrosegmentlash esa 
bir mamlakat iste’molchilarini yanada batafsilroq mezonlar bo‘yicha 
guruhlarga bo‘ladi. Ichkarida segmentlashda segmentlash jarayoni 
keng iste’molchi guruhlari bilan boshlanib, keyin tovar yoki 
xizmatlami oxirgi iste’molchilari klassifikatsiyasiga bog‘liqligiga 
qarab bosqichma-bosqich chuqurlashadi. Chuqurda segmentlash tor 
iste’molchi guruhlari (segmentlari) bilan boshlanib, keyin tovami 
ishlatish va q o ila n ish sohasidan bog‘liqligiga qarab kengaytirishni 
nazarda tutadi. Avvaldan segmentlash maksimal bozor segmentini 
o ‘rganishga moMjallangan marketing tadqiqotining boshlang‘ich 
bosqichidir.Yakuniy segmentlash bozor muhiti sharoitlari va firmaning 
o ‘z imkoniyatlarini tartibga solib o ‘tkazishdagi bozor tahlilini 
yakunlovchi bosqichidir. Quyidagi rasmda bozomi segmentatsiyalash 
mezonlari 
berilgan. 
Bozor 
segmentatsiyasining 
tamoyillari 
quyidagilardir:
- geografik tamoyil;
- psixografik tamoyil;
- demografik tamoyil;
- xulq-atvor tamoyili;
- holat tamoyili.