D xolboyev, U. N. Ibragimov moliyaviy hisob

7.5. Gudvill hisobining xususiyatlari.
Nomoddiy aktivlar inventarizatsiyasi
Yuqorida ta ’kidlanganidek, gudvill — korxonani xarid qilish 
chog‘ida vuzaga keladigan sotib olinayotgan korxona uchun haq 
ham da uning sof (majburiyatlarini chegirilgan holda) aktivlarining 
baholovchi (bozor) qiymati o ‘rtasidagi farq (firma bahosi)dir.
Korxonaning bozor qiymati korxona tom onidan kelgusida 
olinish ehtimoli mavjud b o ig a n iqtisodiy foyda bozori bahosini
133

---

aks ettiradi. Korxonaning bozor qiymati bilan alohida aktiv­
lam ing balans qiymati o ‘rtasidagi tafovut istalgan paytda o ‘z 
ichiga korxonaning qiymatiga ta ’sir etuvchi bir qator omillarni 
olishi m um kin. Biroq bunday tafovut ushbu paytda korxona 
nazorat qilayotgan belgilovchi aktivlam ing qiym atini ifoda- 
lamaydi.
Korxona o ‘zi yaratgan gudvill aktiv sifatida aks ettirilmasligi 
kerak, chunki u korxonani sotib olish paytida xarid qilish narxi 
bilan m azkur korxonani tashkil qiluvchi aktivlaming haqiqiy narxi 
o ‘rtasidagi tafovut sifatida yuzaga keladi.
G udvill sum m asini hisobdan ch iq arish davri korxonaga 
kelgusidagi iqtisodiy foyda tushum i kutilayotgan davrning eng 
yaxshi bahosini aks ettirishi kerak. Gudvillning foydali xizmat 
m uddati dastlab tan olingan paytdan boshlab 20 yildan oshmasligi 
(lekin korxonaning faoliyat ko‘rsatish m uddatidan oshib ketmas- 
ligi) kerak.
Moliyaviy hisobda gudvillning qiymati tegishli hisobot davrida 
amalga oshirilgan hisobdan chiqarishlam i chegirilgan holda aks 
ettiriladi.
Manfiy gudvill summasi sotib olingan amortizatsiyalanadigan 
alohida aktivlaming o ‘rtacha tortilgan foydali xizmat muddati 
mobaynida m untazam lik asosida korxonaning moliyaviy natijala- 
riga asosiy faoliyatning boshqa daromadlari sifatida kiritiladi.
Bunda gudvill amortizatsiyasi deganda, yuqorida ta ’kidlanga- 
nidek, uning boshlang‘ich qiymatidan har oyda muayyan sum- 
maning xarajatlarga q o ‘shilishi tushuniladi (D T xarajat hisob­
varaqlari — KT 0480).
Gudvill summasiga kelgusidagi iqtisodiy foydani kutib, xaridor 
tom onidan to ‘lanadigan narxga qo ‘shim cha sifatida qarash va 
alohida inventar obyekti sifatida hisobga olish lozim.
Manfiy gudvill summasini doimiy xaridorlar mavjudligi omili, 
sifat reputatsiyasi, marketing va sotish malakasi, ish yuzasidan 
aloqalar, boshqarish tajribasi, xodim lar malakasi darajasi va shu 
kabilar b o ‘lmagan taqdirda, xaridorga, taqdim etilayotgan narxdan 
chegirma sifatida ko‘rish va m uddati kechiktirilgan darom adlar 
(kelgusi davr daromadlari) sifatida hisobga olish lozim.
134

---

K orxonalarning nom oddiy aktivlardan foydalanishga d o ir 
huquqlarini tasdiqlaydigan hujjatlaming haqiqatdan mavjudligini, 
b alansda nom o d d iy aktivlarning t o ‘g ‘ri va o ‘z vaqtida aks 
ettirilganligini aniqlash ham da ulaming saqlanishini nazorat qilish 
maqsadida korxonalar tom onidan vaqti-vaqti bilan, biroq ikki 
yilda kamida bir marta nom oddiy aktivlami inventarizatsiyadan 
o ‘tkazadi.
Inventarizatsiya komissiyasi:
— ularni hisobga qabul qilishda to ‘g‘ri baholanganligi va 
balansda o ‘z vaqtida aks ettirilganligini aniqlaydi;
- ehtim oliy xatolam i aniqlaydi, shu jum ladan, obyektning 
N M A sifatida hisobga to ‘g‘ri qabul qilinishi yoki aksincha, qonun 
hujjatlariga ko ‘ra NM A sifatida olinishi kerak b o ‘lgan aktivlar 
ulam ing tarkibiga kiritilmasligini (masalan, 0400 hisobvaraqqa 
m a’lum otlar b a ’zasidan foydalanishga oid m utlaq b o lm a g a n
huquqlar xato ravishda kiritilgan, ixtiroga patent esa N M A sifatida 
qayd etilmagan).
NM A ni inventarlash natijalari ham erkin shaklda tuziladigan 
(asosiy vositalar ro ‘yxati shakli asos sifatida olinishi m um kin) 
h a m d a kom issiya a ’zo lari va k o rx o n a ra h b a ri to m o n id a n
im zolangan inven tarlash d alo latn o m asid a um um lashtirilishi 
kerak.
Inventarizatsiya ch o g ‘ida aniqlangan o rtiq ch a nom oddiy 
aktivlar boshqa operatsion darom adlar sifatida (D T 0410-0490 
KT 9390) aks ettiriladi.
Inventarizatsiya natijalariga ko‘ra yetishmayotgan nom oddiy 
aktivlar aybdor shaxslar aniqlanganga qadar kam om adlar hisobga 
olinadigan hisoblarda quyidagicha aks ettiriladi:
a) D T 9220 KT 0400 — ularning dastlabki qiymatiga;
b) D T 0500 KT 9220 — ulam ing eskirish qiymatiga;
c) D T 5920 KT 9220 — bir vaqtning o ‘zida;
d) D T 4860, 4730 KT 5910 — aybdor shaxslarga o ‘tkazilganda;
e) D T 5010 KT 4730 — kamomad summasi to ‘langanda;
0 D T 9430 K T 5910 — undirish imkoniyati b o ‘lmaganda.
135

---