Daminov t. A., Xalmatova b. T. Boboyeva u. R

BRONXIAL ASTMA

Bronxial astma (BA) - nafas yo′llarining surunkali yalliglanish kasalligi bo’lib quyidagi belgilar bilan namoyon bo’ladi: nafas yollarining to′liq yoki qisman qayta obstruksiyasi, bronx silliq mushaklarining spazmi, shilliq qavat shishi, shilliq osti qavatining yalliglanish hujayralari bilan infiltrasiyasi, shilliq gipersekresiyasi, bazal membrananing qalinlashishi; maxsus trigger omillar ta'sirida yuzaga keluvchi va asosan kechqurin yo’ki ertalab paydo bo’luvchi yo′tal epizodlari, hushtaksimon xirillashlar, hansirash, ko’krak qafasida siqilish hissi; nafas yo′llari giperreaktivligi.

Tarqalishi. Bolalik davrida bronxial astma eng ko’p tarqalgan surunkali kasalliklardan biri hisoblanadi. qaytalanuvchi bronx-o’pka patologiyasi strukturasida astma 50-60%ni tashkil qiladi.

Epidemiologik ma'lumotlar, ISAAC (bolalarda astma va allergiyani halqaro organish muassasasi) ma'lumotlariga asosan BA bilan 5-20% bolalar kasallangan. Ko’p qo’llarda tashqis kasallik boshlangandan, 2-6 yil keyin qo’yiladi, bu kasallik Oqibatini yomonlashtiradi.

Bronxial astma etiologiyasida ikki guruh omillari farqlanadi: antigen va noantigen. Antigen omillarga ekzogen allergenlar kiradi, ular orasida noinfeksion allergenlar muhim rol oynaydi.-"maishiy" allergenlar (chang, epidermal, hashorat va qurt-qumursqalar, akvariumdagi baliqlarning ovqati)

-gul changi allergenlari

-ovqat allerganlari

-dorilardan, jumladan gamma globulin va oqsil dorilari.

Bolalarda noinfeksion sensibilizasiya shakllanishining aniq qonuniyatlari mavjud. Erta yoshda ovqat allergiyasining allergodermatoz shakli ko’p uchraydi. Ba'zi kasallarda erta ovqatlanish sensibilizasiyasida nishon-organi - hazm qilish trakti va nafas olish tizimi hisoblanadi. Epidermal sensibilizasiyaning qosqilishi (hayvonlar juni, par yostiq va boshqalar) ko’pincha respirator allergozlar bilan bir vaqtda boshlanadi, bu bosqichda respirator allergoz rinofaringit, laringotraxeit va respirator allergiyaning "kichik" shakllari bilan yuzaga chiqadi. Respirator allergik kasalliklarga ba'zida infeksion kasallik deb xato tashqis qoyiladi, bu oz navbatida ko’p dorilar ishlatilishi va medikamentoz allergiyaning rivojlanishiga olib keladi. Ko’pgina bolalarda bronxial astmaning tarqoq tipik klinikasi uy changiga sensibilizasiyaning qo′shilishidan keyin yuzaga keladi va shakllanishi bola hayotining 2-5 yoshiga to’g’ri keladi. Bolalarda o′simlik gullariga sensibilizasiya katta yoshda shakllanadi, epidermis va uy changi allergenlariga sensibilizasiya 2-5 yoshlarda ham kuzatilishi mumkin.

Bakteriya, viruslarning astma etiologiyasida sensibilizasiya rolini o′ynashi ko’p tekshiruvchilar tomonidan inkor qilinmoqda, biriq pubertat yoshda va kattalarda infeksion sensibilizasiyaning qosqilishi mumkin.

Noantigen omillar. BA xurujiga ko’p fizik omillar (sovuq qotish, insolyasiya, qizib ketish va boshqalar), meteorologik sharoit (shamol, atmosfera bosimi va temperaturaning tushishi), psixogen omillar (qorquv, qaygurish, qo’zgalish), jismoniy zoriqish sabab bo’ladi.

Bolalarda bronxial astmaning erta rivojlanishiga homilaning homilaichi sensibilizasiyasi, turli ta'sirlar natijasida yuzaga kelgan, fetoplasentar barerning yuqori otkazuvchanligi sabab bo’ladi. Kasbiy zararli odatlar, aktiv va passiv chekuvchilar ham ta'sir qiladi.

Postnatal sensibilizasiya omillari orasida antigen ekspozisiya bola hayotining birinchi ikki yilligida muhim ahamiyatga ega.

Bolalarda bronxial astmaning erta rivojlanishida patologik kechgan homiladorlik oqibatida MNSning perinatal zararlanishi,

homilaning anti va intranatal gipoksiyasi, tugruq jaroqatlari sabab bo’ladi.

Bronxial astma rivojlanishiga moyillik tu?gdiruvchi omillar:

Irsiyat:

1. Agar bolaning ota-onasida atopiya bo’lmasa bolada kasllik rivojlanish xavfi 0-20% ni tashkil qiladi

2. Agar atopiya belgilari faqat otasida bo’lsa atopik belgilar bolada 33%, astma esa 25% da rivojlanadi.

3. Agar atopiya belgilari faqat onasida bo’lsa u holda atopiya 48% sibslarda, astma esa 38% bolalarda namoyon bo’ladi

4. Agar atopiya belgilari otasida va onasida bo’lsa, u xolda atopiya va bronxial astma rivojlanish xavfi 60-100%ni tashkil qiladi.
Sog´lom odam organizmining immun sistemasi e'tiborga olmaydigan atrof muxitdagi allergenlarga bo’lgan gipersezuvchanlik irsiyat orqali o′tadi. Atopik kasalliklarga irsiy moyillik bo’lgan xollarda BA erta yoshda boshlanadi va og’ir kechadi.Kichik yoshdagi bolalarda BA ning eng ko’p uchraydigan sababchisi organizmga kuchli sensibillovchi ta'sir korsatuvchi o’tkir respirator virusli infeksiya bo’lib, u nafas yollari zararlangan shilliq qavatlarining turli xil aeroallergenlarga otkazuvchanligini oshiradi, viruslarning antigen xususiyatlari esa infeksion jarayon davomida makroorganizmning immunologik qayta qurilishini chaqiradi. Kichik yoshdagi bolalarda ko’p vaqtgacha BA o’rniga "Obstruktiv sindromli O′RVI", "qaytalanuvchi obstruktiv bronxit" tashqisi qo’yiladi va norasional davo belgilanadi. Ko’p yillar otgach bolaga tipik bronxial astma tashqisi qo’yiladi.

Patogenezi. Patogenezi bo’yicha BA ikki variantga ajratiladi: immunopatologik va noimmun. Immunopatologik shakli orasida bolalarda Gell va Coombs klassifikasiyasida I tip bo’yicha amalga oshuvchi atopik BA asosiy rolni o′ynaydi. Bu variantning asosiy sababi ko’pincha noinfeksion allergenlar hisoblanadi. Kam qo’llarda etiologiyasida noinfeksion allergenlar bilan bir qatorda infeksion omillar xam rol o′ynovchi kasallikning immunokompleks varianti uchraydi (Gell va Coombs klassifikasiyasida III tip). Individual patogenezda BAning korsatilgan immunopatologik shakllari birga kelishi mumkin.Bronxial astmaning noimmunologik mexanizmi asosida genetik determinlangan yoki BAning immunopatologik shakli fonida orttirilgan bronxlarning nospesifik giperreaktivligi yotadi. Bronxlar reaktivligi ortishida muxim omillardan biri o’tkir va surunkali bronx-o’pka kasalliklari hisoblanadi. Infeksiyaning provosirlovchi ta'siri mexanizmi turlicha, lekin ularning bari asosida quyidagilar yotadi: nishon-organlar epitelial bareri otkazuvchanligining ortishi, spesifik allergenlar patologik ta'siriga qarshiligining pasayishi, nishon-organlar hujayra membranasi reseptorlarining infeksion agentlar bilan qo’zgalishi. Bronxial astma xuruji patogenezida erta yoshdagi bolalarda anatomo-fiziologik xususiyatlarga asosan (bronxial daraxt yorugining torligi, mushak qavatining kuchsiz rivojlanganligi, qon va limfa tomirlarining yaxshi rivojlanganligi) bronxospazm yetakchi mexanizm bolaolmaydi. Birinchi o´rinda bronx shilliq qavatining yalliglanishi turadi, shish va shilliq gipersekresiyasi, S.G.Zvyaginseva (1958 y) tushunchasi bo’yicha bu yoshda oziga xos klinik manzaraga xurujlarning katta davomiyligiga asoslangan "?hol astma" kiradi. Bunda o’pkada ko’p miqdorda nam xirillashlar eshitiladi, 5-10 kungacha, ba'zida uzoq muddat saqlanadi. Kasallikni bunday kechishi - astmatik bronxit korinishida kechishi, ba'zida, o’pkaning infeksion-yalliglanish kasalliklarini giperdiagnostikasiga sabab bo’ladi va bu yoshda bronxial astmaning gipodiagnostikasiga sabab bo’ladi. hozirgi kunda BA erta yoshda ham uchrashi ko’rsatilgan.

Klassifikasiyasi. Klinik belgilarga kўra BAning og′irlik darajasi klassifikasiyasi (kunduzgi simptomlar soni bir kunda, haftada, tungi simptomlar soni haftada, beta2 adrenomimetiklarni

Qo’llanilishi, PSV yo’ki OFV1ni qiymati PSVning sutkalik o’zgarishi) bog’liq.
1-pog’ona: intermittirlovchi BA:

• 
  Simptomlarhaftada 1 marta paydo bo’ladi.
  
• 
  qisqa qaytalanish.
  
• 
  Tungi simptomlar oyida 2 marta paydo bo’ladi.
  
• 
  OFV1 yoki PSV 80% bo’lishi kerak bo’lgan qiymatidan
  
• 
  PSV yoki OFV1ni kўrsatgichi<20%.
  

2-pog’ona: yengil persistirlovchi BA

• 
  Simptomlar haftada 1 marta paydo bo’ladi, ba'zida kunida 1 marta.
  
• 
  qaytalanishi jismoniy faolligiga, uyquga ta'sir qiladi.
  
• 
  Tungi simptomlar oyida 2 marta paydo bo’ladi.
  
• 
  OFV1 yo’ki bo’lishi kerak bo’lgan qiymatidan PSV 80%
  
• 
  PSV yoki OFV1ni ko’rsatgichi<20-30%.
  

3-pog’ona: o’rta og’irlikdagi persistirlovchi BA

• 
  Simptomlar xar kuni paydo bo’ladi.
  
• 
  qaytalanishi jismoniy faolligiga, uyquga ta'sir qiladi.
  
• 
  Tungi simptomlar haftada 2 marta paydo bo’ladi.
  
• 
  qisqa ta'sirga ega ingalyasion β2 agonistlarni har kuni qabul qilish;
  
• 
  OFV1 yoki bo’lishi kerak bo’lgan qiymatidan PSV 60% dan 80% gacha.
  
• 
  PSV yoki OFV1ni ko’rsatgichi >30%.
  

4-pog’ona: og’ir persistirlovchi BA

• 
  Simptomlar xar kuni paydo bo’ladi.
  
• 
  qaytalanish ko’payadi.
  
• 
  Tungi simptomlar kuchayadi.
  
• 
  Jismoniy faollik chegaralanadi.
  
• 
  OFV1 yoki bo’lishi kerak bo’lgan qiymatidan PSV >60%
  
• 
  PSV yoki OFV1ni ko’rsatgichi >30%
  

Bunday tasnif bolaga boshlang’ich davo buyurtirishda muhim ahamiyatga ega.

KIChIK YoShDAGI BOLALARDA BRONXIAL ASTMANING KEChISh XUSUSIYaTLARI VA TAShXISOT MEZONLARI

Bolalik davrida uchraydigan bronxial astma GINA-2002 bo'yicha (Global initiative for asthma, 2002) "tashhis qo΄yishga qiyin bo'lgan holatlarga kiritilgan. Ishchi konsepsiyasiga ko'ra, yilida ikki martadan ko'p yo'tal, ?ushtaksimon nafas yoki hansirash bilan shikoyat qilgan har qanday bola bronxial astmaga gumon ?ilingan bemor hisoblanadi va bu tashhisni istisno qilish yoki tasdi?lashni talab ?iladi. Asosan bu erta yoshdagi bolalarga tegishli, chunki bu yoshda bronxial astma kўpincha istisno tari?asida ?ўyiladi va muammoga to'laroq to'xtalishni talab ?iladi. Bronxial astma bu yoshdagi bolalarda turli xil klinik ko’rinishi bilan far?lanadi. Kasallik allergiyaga nasliy moyillik bilan bog'liq bo'ladi. 70-80% bolalarda bronxial astmaning rivojlanishi erta yoshdagi bolalarga to'g'ri keladi. Bolalarda bronxial astmaning erta rivojlanishiga homilaichi sensibilizasiyasi, turli ta'sirlar natijasida yuzaga kelgan fetoplasentar barerning yuqori o'tkazuvchanligi sabab bўladi. Kasbiy zararli odatlar, aktiv va passiv chekish ham ta'sir qiladi. Postnatal sensibilizasiya omillari ўrtasida antigen ekspozisiya hayotining birinchi ikki yilligida muhim ahamiyatga ega. Bola hayotining birinchi yilida asosiy sensibillovchi omil ovqat allergenlari hisoblanadi. Eng ahamiyatlisi, tovuq oqsili, sigir suti, bug'doy va boshqa donlilar, baliq, yong'oq, kakao, sitruslar va boshqa sariq-qizil rangli mevalar, sabzavotlarga bўlgan sensibilizasiya hisoblanadi. Bola hayotining birinchi yili oxirida maishiy allergenlarning o'rni ortadi. Bu yoshda uy changiga va kapa allergenlariga sensibilizasiya ko'pgina bemorlarda aniqlanadi. 3-4 yoshlarga kelib, chang allergenlarining o'rni ortadi, bu turli xil iqlim geografik zonalarda xar-xil bo'ladi. Erta yoshdagi bolalarda sensibilizasiya spektrining almashib turishi har doim ham bosqichma-bosqich tarzda kuzatilmaydi. Keng spektrli allergenlarga bўlgan sensibilizasiya ko'p aniqlanadi. Shuning uchun, erta yoshdagi bolalarda allergologik tash?is (bu yoshda provokasion, ingalyasion sinamalar o'tkazilmaydi, teri sinamalari kam sezgirli -skarifikasiya o'rnida bo'rsildoq ko'pincha bўlmaydi va musbat reaksiyaning birgina belgisi eritema hisoblanadi), to'liq yig'ilgan anamnez mu?im rol ўynaydi. Bolalarda bronxial astmaning erta rivojlanishida patologik kechgan homiladorlik oqibatida MNSning perinatal zararlanishi, homilaning anti va intranatal gipoksiyasi, tu?ru? jarohatlari sabab bo'ladi.Bola hayotining birinchi yilida gipoksiya va jarohatdan keyingi perinatal ensefalopatiya belgilari asosiy rol o'ynaydi. 25% bemor bolalarda nevrologik buzilishlar katta yoshdaham saqlanadi, bronxial astma kechishiga ta'sir qiladi. Ekspirator hansirashni birinchi tipik kechishiga, atopik dermatit, turli xil ovqat mahsulotlariga bo'lgan o'tkir allergik reaksiya, dori vositalariga, profilaktik emlashlarga (ekzantema, eshakemi, Kvinke shishi, intoksikasiyasiz va gipertermiyasiz, ammo yaqqol kataral holatlar bilan kechadigan ?ayta respirator kasalliklar) sabab bo'ladi. Respirator allergiyaning ushbu kўrinishlari shifokorlar tomonidan o'tkir respirator virusli infeksiya, bronxitlar, pnevmoniya deb yuritiladi. Bemorlar antibiotiklar bilan davolanadilar, bu esa dori sensibilizasiyasiga olib keladi, dori allergiyasining turli klinik ko'rinishi bilan namoyon bўladi.Erta yoshdagi bolalarda bronxial astmaning tipik xuruji muhim sababga ega allergenlar bilan muloqotda bo'lgandan keyin rivojlanadi.

1-2 kun oldin xuruj darakchisi paydo bo’ladi (bola yig’loq, qo’zg’aluvchan yoki lanj bўlib qoladi), ishtahasi pasayadi, terida qichishish va boshqa allergik reaksiyalar paydo bўladi. Yo’talish asta-sekin qaytalanuvchi quruq yo’talga aylanadi. Nafas qisish xuruji sutkaning har qanday vaqtida paydo bo’ladi va ekspirator yoki aralash hansirash-ekspirator komponentni ustunligi bilan kechadi, ko’krak qafasi tortilishi, emfizematoz shish, ba'zan qusishgacha olib keluvchi asabli quruq yo’tal, quruq yoki nam balg’amli yo’tal, o’pkada tarqoq quruq xirillashlar, shuningdek, turli kalibrdagi nam xirillashlar eshitiladi. Shovqinli hushtaksimon nafas masofadan eshitiladi, teri rangi oqargan, og’iz-burun uchburchagining ko’karishi, akrosianoz aniqlanadi. Xuruj dinamikasida quruq yo’tal nam yo’talga aylanadi. Erta yoshdagi bolalarda to’liq davolanmagan yo’ki tez-tez qayta xurujlar astmatik holatga olib keladi. Yuqorida ko’rsatilgan xuruj davrining varianti o’ziga xos klinik va funksional kўrinishga ega bo’ladi. Bolalar shikoyat qilmasliklari mumkin, ularning o’zini his qilishi o’zgarmasligi mumkin, bolalar doimiy nafas yetishmovchiligiga moslashgan bўladi. Ekspirator hansirash yaqqol ifodalanmaydi, ammo ba'zan jismoniy zo’riqishdan keyin zo’rayadi, bolani doimiy quruq yo’tal bezovta qiladi, ko’krak qafasi shishadi, o’pkada kuchsiz nafas, tarqoq xirillashlar eshitiladi, teri rangi oqarishi, akrosianoz kuzatiladi.Bu davrda infeksiyaning qo’sqilishi, stress holatlar, o’tkir xurujlar rivojlanishi bola holatining yomonlashishiga olib keladi. Buyrak usti bezi po’stloq funksiyasining buzilishi erta yoshdagi bolalarda astmatik holatni rivojlanishiga sabab bo’ladi, shifokordan o’z vaqtida mos davo o’tkazishni talab qiladi. Erta yoshdagi bolalarning anatomo-fiziologik xususiyatlari tufayli (bronxial daraxt yorug’ining torligi, mushak qavatining kuchsiz rivojlanganligi, qon va limfa tomirlarining yaxshi rivojlanganligi) bronxial astma xuruji patogenezida bronxospazm yetakchi mexanizm bo’laolmaydi.

Bolalarda bronxial astma patogenezida birinchi o’rinda bronx shilliq qavatining yallig’lanishi, shish va shilliq gipersekresiyasi turadi. S.G.Zvyaginseva (1958 y) tushunchasi bo’yicha bu yoshda o’ziga xos "ho’l astma" klinik manzarasini yuzaga keltiradi, xurujlar uzoq davom etadi. Bunda o’pkada ko’p miqdorda nam xirillashlar eshitiladi, 5-10 kungacha, ba'zida uzoq muddat saqlanadi. Kasallikning astmatik bronxit ko’rinishida kechishi ko’p xollarda o’pkaning infeksion-yallig’lanish kasalliklari giperdiagnostikasiga sabab bo’ladi va bu yoshda bronxial astmaning gipodiagnostikasiga olib keladi. Bola yoshi va kasallik davomiyligiga qarab, jismoniy yoki psixoemosional zo’riqish, tamaki tutini, nam yoki ifloslangan atmosfera havosi, boshqa nospesifik qo’zg’aluvchilar bronxial astma xuruji rivojlanishiga sabab bo’ladi. Erta yoshdagi bolalarda bronxial astma xuruji qo’zg’atuvchisi o’tkir respirator virusli infeksiya bo’lib, organizmga kuchli sensibillovchi ta'sir ko’rsatadi, turli xil allergenlar uchun nafas yo’llarining zararlangan shilliq qavatini yuqori o’tkazuvchanligiga olib keladi, shuningdek, viruslarning antigen xususiyati, makroorganizmning immunologik jarayonga qayta tuzilishi bilan bog’liq bo’ladi. Bronxial astma xurujining o’tkir respirator virusli infeksiya tomonidan qo’zg’atilishi, o’tkir obstrukttiv bronxit bilan klinik ko’rinishi, funksional va laborator o‘zgarishlari o’xshash bo’lishi differensial tashhisni qiyinlashtiradi. Erta yoshdagi bolalarda uzoq vaqt davomida, bronxial astma "bronxoobstruktiv sindrom bilan kechuvchi O’RVI", "qaytalanuvchi obstruktiv bronxit" deb talqin qilinadi va bemorlar norasional davo olishadi. Bir necha yillardan keyin obstruktiv bronxit tipik bronxial astmaga o’tganligi aniqlanadi. Alohida kuzatuvlar natijasi shuni kўrsatdiki, 8-10 yil o’tgandan keyin bu bolalardan yarmida bronxial astma bilan kasallanganlik aniqlanadi.

Erta yoshdagi bolalarda bronxial astmaning obstruktiv bronxitdan farqi nasliy allergik kasalliklarga yuqori moyillik, dorilarga, ovqat mahsulotlariga, profilaktik emlashlarga allergik reaksiyaning yuqoriligi, O’RVIning boshlanish davrida bronxoobstruktiv sindromning tez avj olishi va kam davomiyligi; bronxolitik terapiyaning aniq samaradorligi, immunologik reaksiyaning yaqqol rivojlanganligidir. Lekin klinik belgilarning, laborator ko’rsatgichlarning ko’pligi, differensial -diagnostikada qiyinchilik tug’diradi. Amaliyotda bu ko'rsatgichlarni hech qaysi biri obstruktiv bronxit va bronxial astmaning differensial-diagnostik mezoni bo’lmaydi.

Bronhial astma va obstruktiv bronxitning qiyosiy tashxisi

Belgilari	Bronxial astma	Obstruktiv bronxit
Yoshi	1,5 yoshdan katta	1 yoshdan kichik
Bronxoobstruktiv sindrom ning yuzaga chiqishi	ORVIning birin chi sutkasida	va kechroq
Oldingi bronxoobstruktiv sindrom epizodlari	2 marta va undan ko’proq	Kuzatilmagan yoki bir marta
Allergik kasalliklarga nasliy moyillik	Bor	Yo’q
Ona tomonidan bronxial astma	Bor	Yo’q
Ovqat mahsulotlariga, dorilarga, profilaktik emlashlarga anamnezida allergik reaksiya	mavjudligi Bor yo’q
Maishiy antigenga zoriqish, yashash joyida zax, chang bo’lishi	Kuzatiladi	Yo’q

Tashhislash

• 
  Anamnez va fizikal tekshirishlar.
  

Anamnez yigilganda quyidagilarga e'tibor berish kerak.

- Atopik dermatit, allergik rinokon'yunktivit, oilasida bronxial astma yoki boshqa atopik kasalliklar mavjudligi.

Quyidagi simptomlardan bittasi borligi:

-yo'tal, kechqurinlari kuchayadi;

-qaytalovchi hushtaksimon xirillashlar;

-qiyinlashgan nafas qayta epizodlari;

-ko'krak qafasida siqilish hissi.

Simptomlarning paydo bo'lishi yoki kuchayishi:

-tungi vaqtlarda;

-hayvonlar bilan muloqotda bo'lsa;

-ximik aerozollar bilan;

-uy changi;

-gul changlanishi;

-tamaki tutuni;

-atrof-muhit harorati tushganda;

-aspirin, adrenoblokatorlar qabul qilinganda;

-jismoniy zo'riqishdan so'ng;

-O'RVI;

-kuchli emosional zo'riqishdan so'ng;

• 
  Fizikal tekshirishda BAning quyidagi belgilariga ahamiyat berish zarur:
  

-ko'krak qafasi giperekspansiyasi;

-nafas chiqarishning uzayishi;

-quruq yo'tal;

-rinit;

-periorbital sianoz "allergik soyalar" (ko'z tagida qorong'i aylana, venalardagi dimiqish hisobiga,

nazal obstruksiya fonida yuzaga keladi)

-burun qanotlarida ko'ndalang burmalar

-atopik dermatit.

Shuni ta'kidlash kerakki, remissiya davrida patologik simptomatika bўlmasligi mumkin (normal fizikal kartina BA tashhisini bartaraf etmaydi).

5 yoshgacha bo'lgan bolalarda BA tashhisi asosan klinik tekshirishlar natijasiga asoslangan bo'ladi. Ko'krak yoshidagi bolalarda triggerlar ta'sirida 3 yoki undan ko'p hushtaksimon xirillash epizodlari bo'lsa, BAga gumon qilinadi, tekshirish va differensial tashhis o'tkaziladi.

Laborator va instrumental tekshirish

Spirometriya. 5 yoshdan katta bolalarda OFV1 (nafas chiqarishning kuchaytirilgan hajmi), FJEL (o'pkaning hayotiy kuchaytirilgan hajmi) va OFV1/FJELni aniqlash zarur. Spirometriya obstruksiya darajasini aniqlab beradi, uning qaytalanishi, shuningdek, og'irlik darajasini aniqlaydi. OFV1 va FJEL ko'rsatgichlarini baholashda yosh gradasiyasini hisobga olish kerak. O'pkaning normal funksiyasida OFVning FJELga nisbati 80%ni tashkil qiladi, bolalarda 90%dan yuqori bo'lishi mumkin. quyida keltirilgan ko'rsatgichlardan past ko'rsatkichlar bronxial obstruksiya haqida o'ylashga imkon beradi. Bronxolitik ingalyasiyasidan keyin OFV1ni 12%ga ko'tarilishi, yoki glyukokortikoidlar bilan ўtkazilgan sinov davoga javobi BA tashhisini qo'yishga yordam beradi.

Pikfloumetriya. Pikfloumetriya (nafas chiqarishning yuqori tezligini aniqlash) - tashhis qo'yishning asosiy usuli bo'lib, BAning keyingi davosini nazorat qilish uchun zarur hisoblanadi. Pikfloumetrning oxirgi modellari qimmat emas, portativ, plastikdan yasalgan va 5 yoshdan katta bemorlarda uy sharoitida ham ishlatsa bo'ladi. Pikfloumetr BA kechishida har kunlik ob'ektiv monitoring o'tkazish maqsadida ishlatiladi. PSV (nafas chiqarishning yuqori tezligi) ko’rsatgichini baholashda bolaning bo’yini hisobga olish zarur (maxsus normagrammalar bor), lekin individual ko’rsatgichlarni aniqlash uchun 2-3 hafta davomida kunlik PSV monitoringini o'tkazish maqsadga muvofiq bo'ladi. PSV ertalab, ko'rsatkich eng past bo'lganda va kechqurun uyqudan oldin PSV eng yuqori bo’lganda o’tkaziladi. Bronxolitiklarni qo'llaganda esa PSVni dorini qo’llashdan oldin va keyin o'tkaziladi. BAni davolashda simptomlarni, pikfloumetr natijalarini va davo natijalarini yozib borish uchun kundalik tutish muhim ahamiyatga ega. PSV monitoringi kasallik xurujining erta belgilarini aniqlash uchun informativ hisoblanadi. PSV kunduzgi ko'rsatgichi tarqoqligining 20% dan yuqori bo'lishi BAning tashhisot belgisi hisoblanadi, normaga nisbatan siljishi esa kasallikning og'irlik darajasiga to'gri proporsional hisoblanadi.

Nafas yo'llari giperreaktivligini aniqlash

BAga xarakterli belgilar bo'lgan bemorlarda, o’pka funksiyasi ko'rsatgichi normal bo’lsa, nafas yo'llarining metaxolin, gistamin yoki jismoniy zo'riqishga bo’lgan ta'sirini tekshirish tashhis qo'yishda yordam beradi. BA diagnostikasida bu testlar yuqori sezuvchanlikka, lekin past spesifikaga ega.

Ba'zi bolalarda BA belgilari faqat jismoniy zo'riqishdan so'ng paydo bo'ladi. Bu guruxda 6 daqiqalik zo'riqish testini o'tkazish zarur. Bu test bilan birga, OFV1 yoki PSVni aniqlash BA tashhisini qo'yishga yordam beradi.

Laborator tekshiruvlar. BA tashhisini qo'yishda teri testi yokiqon zardobida IgEni aniqlash kam axborot beradi, lekin bu tekshirishlar moyillik omillarini va triggerlarni aniqlashga yordam beradi, ular asosida, atrof-muxit omillariga talluqli nazorat tavsiya qilinadi.Differensial tashhislash BAni differensial tashhislash quyidagi kasalliklar bilan o’tkaziladi.

-ovoz boylamlari disfunksiyasi (psevdoastma)

-bronxiolit

-ko’krak yoshdagi bolalarda yot jism yoki sut bilan aspirasiya

-mukovissidoz

-birlamchi immuno tanqisliklar

-birlamchi seliar diskineziya sindromi

-traxeobronxomalyasiya

-tomirlar rivojlanish nuqsonlari, nafas yollarini tashqi tomondan bosilishi

-nafas yollarini gemangiomasi yoki boshqa o’smalari, granulyoma yoki kistasi, stenozi yoki torayishi,

-obliterlanuvchi bronxiolit

-o'pkaning interstisial kasalligi

-yurak dimlanish nuqsonlari

-sil

-bronx-o'pka displaziyasi

-bo’lakcha emfizemasi

-quyidagi simptomlar aniqlanganda BAga gumonqilinadi:

Anamnez ma'lumotlari:

- kasallik simptomlari 2 yoshgacha bo'lgan bolalarda paydo bo'lishi;

- respirator distress sindrom yoki sun'iy o'pka ventilyasiyasi;

- neonatal davrda nevrologik disfunksiya;

-bronxolitiklar qo'llanilganda effekt yo'qligi;

-hushtaksimon xirillashlar, emizish yoki qusish bilan bog'liq bo'lsa;

-yutishning qiyinlashuvi yoki qaytalanuvchi qusish;

-diareya;

-tana vazniga kam qo’shilishi;

-kasallik xurujidan keyin oksigenoterapiyaga bo’lgan talabning saqlanishi.

-Fizikal ma'lumotlar:

-nog'ora tayoqchalari ko'rinishidagi barmoqlar deformasiyasi;

-yurakdagi shovqinlar;

-stridor;

-o'pkadagi o'choqli o'zgarishlar;

-auskultasiyada krepitasiya;

-sianoz

-laborator va instrumental tekshirish natijalari:

-ko’krak qafasi organlari rentgenogrammasida o'chog'li yoki infiltrativ o'zgarishlar;

-kamqonlik;

-nafas yo'llarining qaytmas obstruksiyasi;

-gipoksemiya;

Bronxial astmaning davosi

BA ni davolashdan maqsad kasallikni nazorat qilishga erishish va uni ushlab turish. Bolalarda BAni davolash quyidagilarga qaratilgan:

- hayot uchun xavfli bo'lgan holatlarni va o’limning oldini olish;

- Klinik belgilarni bartaraf qilish yoki kamaytirish;

- Tashqi nafas funksiyasi kўrsatkichlarini normallashtirish yoki yaxshilash;

- Bolaning aktivligini tiklash, jismoniy yuklamalarga chidamlilikni oshirish;

- Bronxolitik preparatlarga muhtojlikni kamaytirish;

- Davoning nojo'ya ta'sirining oldini olish;

- Nogironlikning oldini olish.
Bronxial astmaning kompleks davosi quyidagi komponentlarni o'z ichiga oladi:

- Kasal bolalarni va ularning ota-onalarini quyidagilarga o’rgatish: davoning maqsadini bilish, o'zini nazorat qilishni o’rganish, ingalyasiya qilish texnikasi, xuruj boshlanganda o'ziga yordam berish

- Kasallikning avj olishiga sabab bo’luvchi omillarni bartaraf qilish (eliminasiya)

- Kasallik avj olishini oldini oluvchi (yallig’lanishga qarshi) va xuruj vaqtida simptomlarni kamaytiruvchi

- dorilarni rasional qo’llashni bilish (bronxolitiklar)

- Spesifik immunoterapiya

-Doimo vrach nazoratida bo’lish va o'z vaqtida davoni korreksiya qilish hozirgi vaqtda BAni davolashda pog'onali terapiya usulidan foydalanilmoqda, ya'ni, kasallikni og'irlik darajasiga qarab, dori moddalarni qo'llash tavsiya etilmoqda. Dorilarni qabul qilish dozasi vaqti kasallikning og'irlik darajasi ko'tarilganda yoki simptomlar bartaraf qilinishiga bog'liq holda o'zgartiriladi.Yallig'lanishga qarshi dorilar prolongirlangan ta'sirga ega ( adrenomimetiklar yoki teofillin preparatlari) bronxkengaytiruvchilar bilan birga qo'llaniladi.

Ambulator bosqichda bronxial astmaning yengil xurujida birlamchi yordam tez ta'sir qiluvchi adrenomimetiklar dozali aerozol ingalyatorlarni qo'llashdan iborat.

O'rta og'ir va og'ir xurujlarda adrenomimetiklar takror bir soat mobaynida 20-30 minut interval bilan qo'llaniladi, keyin zaruriyatga qarab, har 4 soatda qo'llaniladi. Nebulayzer terapiyadan ham foydalaniladi. Bronxkengaytiruvchi ta'sirni bromidlar qo'llash bilan kuchaytirish mumkin.Agar effekt yetarli bo'lmasa, prednizolon ichishga 91 yoshgacha 1-2mg/sutkada, 1-5 yoshda 10-20mg/sut) beriladi yoki parenteral yuboriladi. BA ning qo'zish davrida budesonid suspenziyasi bilan davolanadi, uni fiziologik eritmaga aralashtirib qo'llaniladi, shuningdek, bronxolitik eritmalari (salbutamol, bromid0 bilan qo’shib beriladi. Dozasi bolalar uchun 0,25-0,5mg (1mg gacha) kuniga 2 marta beriladi.Bemorlarda og'ir qo’zish davrida klinik kartinasida hamma simptomlar ham namoyon bo’lmasligi mumkin, sianoz, "soqov o'pka", umumiy holsizlik, nafas chiqarishning yuqori tezligi 30%dan past bo'lsa, shifokor bunday bemorlarni kasalxonaga yotqizish haqida o’ylash kerak.Bir soat davomida o'tkazilayotgan davo effektivligi bilinmasa, bemorni shoshilinch ravishda shifoxonaga yuborish zarur. BA va allergik rinitda bazis terapiya pog'onali usulidan foydalanib o'z vaqtida va rasional qo'llash, uzoq remissiyaga sabab bo’ladi, allergik kasalliklarni avj olishini oldini oladi.

Birlamchi profilaktika - yuqori xavf guruhidagi shaxslarda kasallikni paydo bo’lishigani oldini olish. Postnatal profilaktika quyidagi tadbirlarni o’tkazishga qaratilgan:

-go’dak yoshidagi bolalarda ko’krak suti bilan ovqatlantirishni targ’ibot qilish;

-chekuvchi ota-onalarga chekishni bola uchun zararli tomonlarini tushintirish;

Ikkilamchi profilaktika. BA kasalligi rivojlanmagan, lekin organizmda sensibilizasiya bor bolalar uchun o’tkaziladigan chora-tadbirlarni o’z ichiga oladi.

- BA oilaviy anamnez yoki allergiya (ona tomonidan irsiy moyillik bor bo’lsa BA rivojlanish xavfi 50% gacha).

-bolada boshqa allergik kasalliklar mavjudligi (atopik dermatit, allergik rinit, risk BA - 10-20%).

-umumiy IgE miqdorining 30 ME/mldan ortiqligi, maxsus IgE-AT sigir suti Oqsiliga/tuxum sarig’iga kuzatilgan bo’lsa;

Uchlamchi profilaktika BAni chaqiruvchi omillarni kamaytirishga qaratilgan.

Eliminasion rejim

-Uy changi va allergenlarni yo'qotishga qaratilgan chora-tadbirlar.

-Gilamlarni linoleum bilan almashtirish zarur.

-Barcha oqliqlarni qar haftada issiq (55-60 °S) suvda yuvish.

-Gilamlarni tanin kislotasi bilan tozalash kerak;

- Tozalash uchun HEPA-filtrli chang yutgichlardan foydalanish zarur;

-Yumshoq o’yinchoqlarni issiq suvda yuvish yoki vaqti-vaqti bilan muzlatish;

-Uy hayvonlarini yotoq xonaga va yashash joyiga qoymaslik zarur.

-Shaqar uylarida suvaraklar ko’payishiga yo’l qo’ymaslik kerak.

Erta yoshdagi bolalarda ovqat allergiyasi kamdan-kam qo’llarda BA qaytalanishi omili bo’lib hisoblanadi.