Daminov t. A., Xalmatova b. T. Boboyeva u. R

Jismoniy rivojlanishi. Bola tug'ilgandagi, 1 yosh, 2, 3 va 5 yoshdagi tana vazni va bo'yini ko'rsating. Tana vaznining ortishi yoki kamayishi; sut tishlari chiqishi va tushish muddati.
Rivojlanishning asosiy belgilari. Aniqlang, qaysi yoshda bola qornida yotgan holatda boshini ko'targan va ushlagan, orqaga va qorniga aylangan, ushlab turganda yoki o'zi o'tiradi, oyogda turadi, ushlab turganda yuradi va o'zi yuradi, birinchi so'zlari, gapiradi, bir necha so'zlar birikmasini gapiradi, boylamlarni bog'laydi, o'zi kiyinadi.

Erta yoshdagi bolalarda (3 yoshgacha) hayot anamnezi ota - onalardan so'raladi.

1. Nechanchi homiladorlik va nechanchi bolasi (agar homiladorlik birinchi bolmasa, oldingisi qanday tugagan)?

2. Onada homiladorlik qanday o'tgan?

3. homiladorning kun tartibi va ovqatlanish xususiyati.

4. Tug'ruqlar qanday o'tgan (davomiyligi, asorati).

5. Bola darrov yig'laganmi? Ovozi qanday bo'lgan (baland yoki sekin)?

6. Tug'ilgandagi vazni va bo'yi.

7. Ko'krakga qachon qo'yilgan, ko'krakni qanday olgan, emizilgan soati, vaqti va sanasi.

8. Kindik qoldig'i qachon tushgan va kindik yarasi qanday bitgan?

9. Chaqaloqlar tana vaznining fiziologik yo'qotilishi bo'lganmi va u qachon tiklangan?

10. Chaqaloqlik davridagi kasalliklari.

11. Nechanchi kuni va necha kg vaznda uyiga javob berilgan?

12. Bolaning jismoniy rivojlanishi: bola hayotining birinchi yilida va bir yoshgacha vazni va bo'yi ortishi.

13. Motorika va statikasining rivojlanishi: qachon boshini ushlay boshlagan, yonga aylangan, orqadan qorniga aylanadi; qachon o'tira boshlagan, emaklagan, tik turgan, yurgan, yugurgan?

14. Ruxiy rivojlanishi: qachondan jilmaygan, g'u-g'ulagan, onasini taniydi, alohida so'zlarni gapiradi, bir yoshda va 2 yoshligida so'zlar bazasi qancha?

15. Bolani uyda va kollektivda o'zini tutishi;

16. Uyqu, uning davomiyligi va xususiyati.

17. Bola qanday ovqatlantirishda? - tabiiy, sun'iy, aralash.

18. Tishlariqachondan chiqqan va tishlarning chiqish tartibi

19. O'tkazgan kasalliklari (qachon va qanday) jumladan, infeksion va xirurgik muolajalar. Kasallikning kechish xususiyatlari, asoratlari.

20. Silga, shol, ko'k yo'tal, qoqshol, bo'o'g'ma va qizamiqqa qarshi emlashlar. Emlashga reaksiyalar.

21. Silga qarshi sinamalar qachon o'tkazilgan, uning natijalari?

22. Yuqumli kasalliklar bilan muloqotda bo'lganmi?
Katta yoshdagi bolalar hayot anamnezi

1. Oilada nechanchi bola?

2. Erta bolalik davri qanday o'tgan?

3. Uyda va kollektivda o'zini tutishi: o'quvchilar uchun - maktabda shug'ullanishi, qaysi fanlarni yogtiradi

4. O'tkazgan kasalliklari va xirurgik muolajalar.

5. Profilaktik emlashlar

6. Sil sinamalari, qachon o'tkazilgan, natijalari.

7. Yuqumli kasalliklar bilan muloqotda bo'lganmi? Sotsial rivojlanishi. quyidagi omillarga e'tibor berish kerak:

1. Uyqusi: kunduzgi va tungi uyqu xarakteri va davomiyligi, uyqu rejimi, bolaning o'rni qanaqa va uning joylashuvi, uyg'uchanlik, qo'rquv hissi, alahsirash.

2. Gigienik ko'nikmalar: yogimlilik, ozodalikka o'rganish usuli, enurez yoki enko’prez bor-yo'qligi va bunga ota-onasining munosabati, bolani kasalxonaga yotqizganda oilada siydik ajralishi va defekasiya ajralishini kanday jumlalar bilan gapiriladi, buni aniqlash kerak.

3. Nutqi: gapiraolmayapti; duduqlanadi, bolalarga xos so'zlashuv; so'zlar zahirasi qanday?. Odatlari: kiprigini pirpiratishi; barmog'ini so'rishi; tirnog'ini so'rishi; ishtahasi yo'qligi; ritual hatti-harakatlar.

4. Intizomi: bolaning harakatini ota-onasi tomonidan baholanishi; intizomi; tarbiyalash usullari, uning samaradorligi, negativizm; o'zini parvarishlash; agressiv tutishi.

5. O'rgatish: bolaga qarash, bolalar bog'chasiga necha yoshdan borgan va adaptasiyasi, ota-onalarining qoniqqanligi, o'qishdagi muvaffaqiyatlari va qiyinchiliklari.

6. Jinsiy rivojlanishi: qarama-qarshi jinsga munosabati; jinsiy munosabatga qiziqishi; homiladorlik; bolaning savollariga ota-oasining javobi; onanizm; xayz ko'rishi; tungi pollyusiya haqida tarbiyaviy suhbat; ikkilamchi jinsiy belgilar, jinsiy yo'l bilan yuqadigan, OITS va boshqa kasalliklar to'g'risidagi tushunchasi.

7. Bolaning shaxsi: mustahillik darajasi, ota-onasi bilan munosabati; aka-opalari, tengdoshlari bilan munosabati; guruhda o'zini tutishi; individual faollik; yakin o'rtoqlari (real va tasavvuridagi), sifat va qobiliyat, o'zi haqida tasavvur qilishi.
Bolalar kasalliklari. O'tkazgan somatik kasalliklardan tashqari, oxirgi paytlarda yuqumli kasalliklar bilan muloqatda bo'lganmi? Baxtsiz hodisa va jarohatlar, operativ muolajalar, gospitalizasiya. Bu xodisalarga ota-onasi va bolaning munosabati. Boladan unga qulay formada jarohatlarni oldini olish va ehtiyotkorlik choralari to'g'risida so'rab surishtiring.
Oilaviy anamnezi.

1. Ota-onasining yoshi

2. Ota-onasi va yaqin qarindoshlarining sog'ligi, ota va ona tomonidan aniqlangan kasalliklar (sil, zaxm, toksoplazmoz, alkogolizm, ruhiy, asab, endokrin va allergik).

3. Sajara daraxti holati, uch avlod miqyosida, kasal boladan bobosigacha va buvisigacha vertikal bo'yicha, aka va opalari gorizontal bo'yicha.

4. Oilada nechta farzand, ularning sog'ligi, agar nobud bo'lgan bo'lsa, sababi? Olingan ma'lumotlar genetik kartaga kiritiladi.
Oilaning yashash sharoiti

1. Ota-onasining ish joyi, kasbi, oila a'zolarining jami ish haqqi?

2. Oila qanday sharoitda yashaydi: umumiy maydoni, yorug', quruq, issiq va boshqa, yashayotganlar soni (bolalar va kattalar).

3. Bolalar muassasiga boradimi?

4. Bolaga kim qaraydi? qarovchining sog'ligi qanday?

5. Bolaning alohida yotish joyi bormi?

6. Bolani tez-tez cho'miltirishadimi? O'yinchoqlari bormi?

7. Mavsumiy kiyimi bormi?

8. Kun tartibiga rioya qiladimi? Uyqu va sayr qilish davomiyligi.

9. Ovqatlanish tartibi, maktabdagi yuklamasi, qo'shimcha yuklamalari.

BEMORLARNI KLINIK TEKShIRISh

Erta tashhis qo'yish usullariga anamnez yig'ish, bemorni umumiy ko'rish, palpasiya, perkussiya, auskultasiya kiradi.

Bemorni ko'rish tashhis qo'yishning muhim bosqichi. U ikki qismdan iborat: umumiy va maxsus ko'rik. Umumiy ko'rik bemorning shikoyatlariga bog'liq bo'lmagan holda, hamma holatlarda o'tkaziladi. Maxsus ko'rik mutaxassis (LOR, okulist, ginekolog) tomonidan maxsus asboblar yo’rdamida o'tkaziladi.

Bemorni umumiy ko'rigi issiq, yaxshi jihozlangan, izolyasiya qilingan xonada o'tkaziladi. Bemor ko'rigi maxsus reja asosida o'tkaziladi. Avval bemorning umumiy holati baholanadi, tanasining xolati, umumiy ko'rinishi, qaddi - qomati, terisining rangi, yuz ko'rinishi, tana vazni, bo'yi, yurishi. Keyin boshi, yuzi, bo'yni, ko'krak qafasi; oyo’q-qo'llari, tashqi jinsiy a'zolari; teri osti yo’q qatlami; suyak - mushaklari tizimi, limfa tugunlari sohasi ko'riladi.

Kichik yoshdagi bolalarda tomog'i ham ko'riladi. Yaxshi, diqqat bilan o'tkazilgan bemor ko'rigi tashhis qo'yishda va taxminiy kasallik haqida o'ylashga asos bo´ladi. Palpasiya (lotincha palpatio - silash) - bemorni manual tekshirishga asoslangan klinik tekshirish usuli.

Paypaslash bilan turli organlarning joylashgan o'rni (ularni normal lokalizasiyasi yoki joyidan siljigani), konsistensiyasi va organ-to'qimaning elastikligi, organlar harakati, xarakteri, lokal harorat, og'riqli joylar, jarohat o'rni, tana bo'shliqlarida patologik o'smalar bor-yo'qligi va boshqalar. Paypaslash yuzaki va chuqur bo´ladi. Chuqur paypaslash yuzakidan keyin bajariladi. Tizimli tekshirishda teri qoplami, mushak va suyaklar, ko'krak qafasi, qorin bo'shlig'i, limfa tugunlari to'plami ketma-ketlikda olib boriladi. Ichki organlarni yaxshilab tekshirish uchun paypaslashni maxsus turi o'tkaziladi: buyrakni bimanual paypaslash, kichik chanoq organlarini transrektal paypaslash, bachadonni qin orqali paypaslash va boshqalar.

Paypaslashning umumiy qoidalari

1.Palpasiya o'tkaziladigan joy issiq bo'lishi kerak

2.Tananing paypaslanadigan joyi aniq bo'lishi kerak

3.Bemorning holati tekshirish maqsadiga bog'liq

4.Shifokor holati qulay bo'lishi kerak, zo'riqish va charchash chaqirmasligi kerak, erkin harakat ta'minlanishi lozim.

5.Shifokor bemordan o'ngda joylashadi, yuzini unga haratadi.

6.Shifokorning qo'llari issiq, tirnoqlari kalta olingan bo'lishi kerak.

7.Paypaslash harakati yengil va yumshoq, har xil bosimlar asta-sekin bo'lishi kerak.

8.Paypaslashni sog'lom tomondan boshlash kerak, keyin og'riyotgan joy paypaslanadi.

9. Taqqoslovchi palpasiya: har doim sog' va kasal tomon taqqoslanadi.

Perkussiya (lotincha percussion - tukullatish) - tananing turli qismlarini tukullatish orqali bemorni klinik tekshirish usuli, tukullatganda olingan tovushni talqin qilishga asoslangan. Bu usul to'qimalar dag'alligini (past ovoz), yashirin bo'shliqlar borligi va havo to'planganligi (jarangdor ovoz), elastikligini (baraban ovoz) aniqlashga yo’rdam beradi. Tananing har xil qismini tukullatganda organ-toqimalarning to'lqinlanishi kuzatiladi. Bu to'lqinlanishni shifokor qulog'i orqali aniqlaydi. Ovozning balandligi tukullatilgan soha qattiqligiga proporsional: o'pkani perkussiya hilganda (to'qimaning past zichligi) past ovoz vujudga keladi, yurakni tukullatganda (qattiq dag'al to'qima) yuqori ovoz eshitiladi.

Perkutor ovozning balandligi tukullatish kuchiga proporsional, davomiyligi qisqa bo'lsa, perkussiya qilinayotgan organ qattiqroq eshitiladi. Yuqori zichlikka ega bo'lgan zonalarni perkussiya qilinganda past perkutor ovoz hosil bo´ladi: mushaklar, suyaklar, bo'shliqlarga suyuqlik to'planganda. Katta bo'shliqlarni perkussiyasi uchun nog'ora tovushi xos: oshqozon bo'shlig'i; plevra bo'shlig'i pnevmotoraksida (plevra bo'shlig'iga havo to'planishi). Bolalarda kattalarga nisbatan tinch perkussiya usuli qo'llaniladi.

Auskultatsiya (lotincha auscultare - eshitish) -eshitish va ovozlarni talqin etuvchi klinik tashhisot usuli. Auskultatsiya to'g'ri va bilvosita turlarga ajratiladi. Agar shifokor qulog'ini bemor tanasiga to'g'ridan-to'g'ri qo'ysa - to'g'ri, stetosko’p yo’rdamida bo'lsa - bilvosita deyiladi.

Normada ichki organlar faoliyati xarakterli ovozlar bilan kechadi. Ichki organlarni u yoki bu patologik jarayonga uchrashida, ularni funksiyasini ko'rsatuvchi ovozlar o'zgaradi. Bu ovozlarni bilish va talqin qilish perkussiya usullarini yaratadi. Misol, o'pka va bronxlarning har -xil zararlanishida xirillashlar, yurak qopqoqlari zararlanganda shovqinlar xarakterini bilgan holda taxminiy tashhis qo'yish mumkin.

Bemorga tashhis qo'yishda klinik tekshirish usullari asosiy hisoblanadi. Bemorga klinik tashhisot texnikasini bilish, olingan ma'lumotlarni to'g'ri talqin qilish, shifokorni to'g'ri yo'naltirishga, diagnozni to'g'ri qo'yishga undaydi.

Yuqorida ko'rsatilgan tekshirish usullari, qachonki qo'shimcha tekshirish usullari (laborator va instrumental usullari)qulay bo'lmaganda, umumiy qulaylikka ega va hech qanday maxsus instrumentlarni talab qilmaydi, har -xil vaziyatlarda ularni to'g'ri baxolaydi.

UMUMIY KO'RIK. ES-HUSh VARIANTLARI. TANA TUZILIShI

Ko'rik (constitute) - bemor organizmi ko'rinishi va funksiyasini ko'rish orqali olingan ma'lumotga asoslangan klinik tekshirish usuli.

Umumiy ko'rik o'tkazganda baholash kerak:

1. Bemorning umumiy ko'rinishi.

1.1. Bemorni umumiy ahvoli

1.2. Bemor holati

1.3. Bemor es-hushi

1.4. Tana tuzilishi, konstitusiyasi

1.5. Bo'yi

1.6. Tana vazni, ovqatlanishi

1.7. qaddi-qomati

1.8. Yurishi

1.9. Boshi, yuzi, og'zi, burni, bo'yin ko'rinishi

2. Teri holati

3. Teri osti yog' qatlami

4. Limfa tugunlari holati

5. Mushak tizimi holati

6. Suyak tizimi holati

7. Bo'g'imlar holati

Bolani umuiy ko'rikdan o'tkazish katta ahamiyatga ega, chunki bu paytda shifokor nafaqat bola ahvoli to'g'risida ma'lumot olishi, balki ko'p gollarda tashhis qo'yishi ham mumkin. Bolani ko'rayotganda bolaga bilan yaxshi muloqat o'rtanish va ba'zi bir qoidalarga rioya qilish lozim.

Ko'rish texnikasi va qoidalari:

1. Bolani ko'rayotganingizda albatta yonida ota-onasi bo'lishi kerak. Bu bolani ancha tinchlantiradi.

2. Tabiiy kunduzgi yorug'lik mavjudligi. Agar sun'iy yorug'lik bo'lsa, kunduzgi chiroq bilan. Bemorni ko'rayotgan xonada harorat 20-22°S bo'lishi kerak.

3. Yorug'lik to'g'ridan va yondan tushishi kerak. To'g'ridan tushuvchi yorug'likda butun tana, uning a'zolari va ranglari aniqlanadi. Yondan tushuvchi yorug'likda ichki organlarharakati ko'rinadi.

4. Ko'krak yoshidagi bolalar maxsus yo'rgak stolida, katta yoshdagi bolalar esa kushetkada yoki krovatda ko'riladi. Ko'rik boshida pasient beligacha echintirib ko'riladi. Tanasi va ko'krak qafasi vertikal holatda, qorni vertikal va gorizonlal holatda ko'riladi.

5. Bolani ob'ektiv ko'rish ona bilan suhbat o'tkazilayotgan vaqtdayog boshlanadi. Bu vaqtda siz bolaning xarakati, atrofdagilarga bo'lgan munosabati, ovozini o'rganishingiz mumkin. Agar bola uxlabyotgan bo'lsa, uni uyg'otmang. Aksincha bola uxlab yotganda uning nafas olish soni va yurak urishini tekshirish yengillik tug'diradi. Uyqudagi bolani palpasiya qilish xam ko'p ma'lumot olishga yo’rdam beradi.

Bemor ahvolining turlari

• 
  qoniqarli:
  

- bola harakatchan, atrofdagilar bilan qiziqadi;

- yaqqol ifodalanmagan lanjlik, kam harakat, bezovtalik;

- tana harorati normal yoki subfebril;

-teri rangi och-pushti yoki bir oz qizargan;

- boshqa organ va sistemalarda buzilishlar aniqlanmaydi yoki ular sezilarli emas.

• 
  O'rta og'irlikda:
  

- yaqqol ifodalangan intoksikasiya belgilari - bola holsiz, gaplashgisi yo'q uyquchanlik;

- tana harorati 38-39 °S;

- terisi giperemiyalangan yoki sianotik;

- nafas olishi bir oz tezlashgan;

- taxikardiya;

- qayd qilish, ich ketish, maktabgacha yoshdagi bolalarda - qorni dam bo'lishi.

• 
  Og'ir:
  

-hush buzilishining turli bosqichlari kuzatiladi

- talvasa bo'lishi mumkin.

- tana xarorati 39-40 °S.

- terisi rangpar yoki sianotik, mikrosirkulyasiyaning buzilishi

- hansirash

- taxikardiya yoki bradiaritmiya.

- oshqozon-ichak trakti tomonidan buzilishlar

- takroriy qayd qilishlar;

- ichak parezi natijasida qorinning dam bo'lishi;

- diareya.

- diurezning kamayishi.
Bemorning umumiy ahvoli uning o'zini his qilishi, ya'ni sub'ektiv hisdan farq qiladi. Shikoyatlari ko'p bo'lishiga qaramay bemorning umumiy ahvoli qoniqarli bo'lishi mumkin va aksincha.

Bemor ahvolini baholashning klinik mezonlari.

Bemor umumiy ahvolini baholash katta ahamiyatga ega. U davolash tadbirlarining hajmi va ketma-ketligini aniqlaydi, shuningdek kasallikning shu bosqichida kerakli qo'shimcha laborator-instrumental tekshirish usulidan foydalanish mumkin.Bemor ahvolini baholash, bu bemorni intensiv terapiya va jonlantirish bo'limiga gospitalizasiya qilishni hal qiladi, kasalni alohida boks, odatdagi palataga joylashtirish zarouratini aniqlashda yo’rdam beradi.Bemorni umumiy ahvoli og'irlik darajasi 4 ga bo'linadi: qoniqarli, o'rta og'irlikda, og'ir, shuningdek o'ta og'ir yoki terminal holat. Ahvolning og'irligini shifokor bemorni ko'rganda baholaydi, u faqatgina kun davomida emas, balki soat va sutkada ham o'zgarishi mumkin.

Katta yoshdagi bolalarda umumiy ahvolni baholash uchun ikkita asosiy mezon qo'llaniladi:

1. Toksikoz sindromining rivojlanish darajasi

2. U yoki bu tizim funksional buzilishining rivojlanish darajasi

quyidagi klinik belgilarning rivojlanishi va darajasi ketma-ketligiga qarab, toksikoz og'irligi belgilanadi: lanj (apatiya), kam harakatlanish (adinamiya), vaqti-vaqti bilan bezovtalik, uyg'uchanlik, stupor, sopor, koma, talvasa sindromi bilan almashinadi.

Bemor holati turlari:

Aktiv - bola o'zini erkin tutadi, vrach iltimosiga ko'ra holatini o'zgartira oladi.

Passiv (bemor xushsiz bo'lganda yoki o'ta xolsiz bo'lganda) - bemor harakatsiz, boshi va oyog-qo'llari osilib turadi.

Majburiy - bu bemorni og'riqdan xolos etuvchi holat (ba'zi bir kasalliklarda spesifik belgi hisoblanadi):

- meningitda - boshini orqaga tashlab yonboshlab yotish, qorni ichiga tortilgan, oyoglari qorniga keltirilgan;

- o'tkir peritonitda - oyoglarini buklab orqasida yotish, har bir harakat qorinda kuchli og'riq chaqiradi;

- o'tkir pnevmoniyada - zararlangan o'pka tomonida yotadi, bunda zararlanmagan o'pka ekskursiyasi samaraliroq bo´ladi;

- bronxial astmaning og'ir xurujida - qo'llariga tirangan holda o'tirish yoki turish;

- yaqqol yurak yetishmovchiligida - o'tirish yoki yonboshlash.

Umumiy ko'rikda shuningdek bolaning gavdasiga, qadam bosishiga, yuzining ifodasiga e'tibor berish lozim. Sog'lom bola gavdasini tik tutadi, shahdam qadam bosadi, erkin harakat qiladi.

Hush xiralashining belgilari

1) bemorning parishonligi (atrofdagi olamni to'g'ri idrok hilaolmaslik).

2) makon va zamonda orientirni buzilishi.

3) o'z shaxsiga nisbatan orientirni buzilishi.

4) fikrlarning poyma-poyligi

5) to'liq yoki qisman amneziya

Hush buzilishi turlari

1. Stupor - karaxtlik holati, bunda bemor qisqa vaqt gaplashadi, lekin atrof-muhitda yomon orientasiya qiladi, savollarga sekin va kechikib javob beradi.

2. Sopor (uyg'uchanlik) - bemor uyquga ketgandek bo´ladi, unga qaratilgan nutqqa reaksiyasi yo'q va savollarga "ha", "yog" deb javob beradi, lekin palpasiya, perkussiya, ko'ruvga reaksiyasi bo´ladi.

3. Koma - hushni batamom yo'qolishi, reflekslar pastligi yoki yo'g'ligi.

Tana tuzilishi - organizm morfologik xususiyatlari to'plami, irsiy va orttirilgan xossalarga asoslangan (orttirilgan xossalari bemorni atrof-muhit holati bilan aniqlanadi). Konstitutsiya (lot.constitution-tuzilish) - bu organizm funksional va morfologik xususiyati yig'indisi, irsiy va orttirilgan xossalarga asoslangan,

uning ekzogen va endogen omillarga ta'siri bilan aniqlanadi (M.V. Chernoruskiy).

Odam organizmining konstitusion turlari

1. Normostenik

2. Astenik

3. Giperstenik

Normostenik turi - tananing asosiy o'lchamlari proporsionalligi bilan ta'riflanadi, astenik va giperstenik tana tuzilishi turlari orasida oraliq holatni egallaydi.

Astenik turi - tananing bo'yi uzunligi, ko'ndalangidan ustunlik qiladi, oyog-qo'llari tanasidan, ko'krak qafasi qornidan, yurak va parenximatoz organlar normostenik turiga nisbatan kichik ulchamda, o'pka uzunroq, ichaklar qisqa, qorin pardasi uzun, diafragma pastda joylashgan.

Giperstenik turi - tana ko'ndalang o'lchamlari uzunligidan ustunligi bilan ta'riflanadi. Gavdasi oyog-qo'llarga nisbatan uzunroq, qorin o'lchami bilinarli, diafragma yuqori joylashgan. hamma ichki a'zolari, asteniklarga nisbatan, o'pkadan tashqari, katta o'lchamda, ichaklari uzunroq, devorlari qalin.

Antropometriya - morfologik va funksional belgilarni o'lchashga asoslangan tekshirish usuli. Klinik antropometriya asosiy belgisi tana vazni va bo'y uzunligi hisoblanadi.
JISMONIY RIVOJLANISH. ANTROPOMETRIYA

Insonning fizik rivojlanishi deganda morfologik va funksional belgilar yig'indisi, o'zaro bir-biri bilan bog'liqligi tushuniladi. Bola organizmini shakllanish va rivojlanish jarayoni intensiv kechadi, tashqi muhitga alohida sezgirligini aniqlaydi. Bolaning jismoniy rivojlanishiga iqlim sharoiti, yashash sharoiti, kun tartibi, ovqatlanish xarakteri ta'sir qiladi, shuningdek o'tkazgan kasalliklari. Jismoniy rivojlanish tempiga irsiy omillar, konstitutsiya turi, moddalar almashinuvi intensivligi, organizmning endokrin foni, qondagi fermentlar aktivligi va oziqlanish bezlari sekresiyasi ham ta'sir ko'rsatadi. Shu sababli, bolalarni jismoniy rivojlanishini tengligi, ular sog'ligini ishonchli ko'rsatgichi bo'lib hisoblanadi.

Bolalarni jismoniy rivojlanishini baholashda quyidagi ko'rsatkichlarni hisobga olish kerak:

1. Morfologik ko'rsatkichlar: tana vazni va bo'yi, ko'krak qafasi aylanasi, 3 yoshgacha bo'lgan bolalarda bosh aylanasi.

2. Funksional ko'rsatkichlar: o'pkaning tiriklik sig'imi, barmoqlar mushak kuchi va boshqalar.

3. Mushaklar va mushak tonusi rivojlanishi, qaddi-qomat holati, tayanch-harakat apparati, teri osti yog' qatlami rivojlanishi, to'qimalar turgori.

Tana uzunligi. Tana uzunligi ko'rsatkichi jismoniy rivojlanish bosh?a ko'rsatkichlarga nisbatan stabil hisoblanadi. Bola hayotining birinchi 3 oyligida bo'yi eng yuqori tempiga chiqadi.Bola to'g'ri rivojlanganda birinchi oylarida byining o'sishi 11-12 sm, uch yoshligida - 8 sm, 4 yoshda - 6 sm. 4 yoshda bolaning boyi 100 sm ga yetadi. Keyinchalik (10 yoshgacha) bo'yining o'sganligini aniqlash uchun quyidagi formuladan qo'llaniladi:

Bola bo'yining uzunligi

R = 100 sm + 6 (n-4),

n - bolaning yoshi, 6 - o'rtacha har yili qo'shiladigan bo'yi uzunligi, sm. Eng intensiv bo'yi 5-7 yoshga va jinsiy shakllanish boshlanish davriga to'g'ri keladi.

Tana vazni. Bu labil ko'rsatgich bo'lib, konstitusion xususiyatlar, nerv-endokrin va somatik buzilishlar ta'sirida o'zgarishi mumkin, u ekzogen sabablarga ham bog'liq (ovqatlanish, kun tartibiga). Bolaning tana vazniga eng intensiv qo'sqilishi 1 yoshgacha va pubertat davrga to'g'ri keladi.

Chaqaloqlarda o'g'il bolalarda o'rtacha tana vazni 3494 gr, qizlarda - 3348 gr. 4 -4,5 oyligida bolaning tana vazni 2 barobarga, 1 yoshda 3 barobarga ortadi. 1 oyligida bola 600 gr, 2 va 3 oyligida 800 gr qo'sqiladi. 3 oylikdan keyin tana vazniga qo'sqilishi xar bir keyingi oylar uchun quyidagicha topiladi, keyingi oylarga qo'sqilishi 50 gr yoki

quyidagi formula orqali aniqlanadi:
X = 800 - 50 x (n - 3),

X - kutilayotgan xar bir oyda qo'sqiladigan tana vazni, n - oylar soni.

Bolalarda tana vaznining ortish tempi 2 yoshdan keyin sekinlashadi va o'rtacha xar yili 2 kg ni tashkilqiladi.
10 yoshgacha bolalarda kutilayotgan tana vazni quyidagi formula bo'yicha hisoblanadi:
R = 1 yoshli bola tana vazni + 2 kg x (n -1),

R - kutilayotgan vazn, n - yoshi.

10 yoshdan keyin tana vaznining I.M.Voronsov formulasi bo'yicha aniqlash mumkin:

10 yoshdan katta bola tana vazni = yoshi x 3 + oxirgi yoshi soni
Tana yuzasi maydonini aniqlash
Tana yuzasining maydoni (м²)= √tana vazni (kg) x bo'yi (sm) : 3600

Bosh va ko'krak qafasi aylanasi. Tug'ilganda yetuk chaqaloqlarda bosh aylanasi 33 - 37,5 sm, u ko'krak qafasi aylanasidan 1-2 sm dan oshmasligi kerak.

Birinchi 3-5 oyligida har oyda 1-1,5 sm, keyingi oylarda 0,5-0,7 sm qo'sqiladi. Bir yoshda bosh aylanasi 10-12 sm ortadi va 46-48 sm ga yetadi. 1-3 yoshda bolaning bosh aylanasi bir yilda 1 sm ga ortadi. 4 yoshdan bosh aylanasi har yili 0,5 sm ga ko'payadi. 6 yoshda 50-51 sm, keyingi yillarda 5-6 sm ga ortadi.Chaqaloqlarda ko'krakqafasi aylanasi 33-35 sm. hayotining birinchi yilida har oyda qo'sqilishi o'rtacha 1,5-2 smni tashkil qiladi. Bir yoshda ko'krak qafasi aylanasi 15-20 smga ortadi, keyin bu ko'rsatkich intensiv oshishi pasayadi va maktabgacha yoshdagi davrda 3 sm, maktab yoshida 1-2 sm yilida ko'payadi. Ko'pchilik yetuk tug'ilgan chaqaloqlarda ko'krak qafasi oldi - orqa o'lchami, ko'ndalang o'lchamdan kichik yoki unga teng. hayotining birinchi yili oxirida ko'ndalang o'lchami orqa - oldi o'lchamidan kattaroq bo´ladi va ko'krak qafasi shakli kattalar konfigurasiyasiga yaqin bo´ladi, ya'ni kengayadi.

Jismoniy rivojlanishni baholash va monitoring qilish uchun ma'lum vaqt ichida bolani o'lchab turish zarur:

• 
  tana vazni va qo'sqilish tezligi;
  
• 
  bo'y o'sish tezligi
  
• 
  bosh aylanasi va o'sish tezligi;
  
• 
  psixomotor va aqliy rivojlanishi.
  

Tana vaznini qaysi vaqtlarda va necha marta o'lchash kerak?

Birinchi o'lchash	tug'ilganda
Ikkinchi	15 kunlik
Uchinchi	30 kunlik
Har oyda	Bir yoshgacha
Har 3 oyda	1-3 yosh
Har 6 oyda	3-5 yosh
Har yili	Keyingi yoshlarda

Bolaning xronologik yoshi yillarda va oylarda ko'rsatiladi. Masalan:

O'lchangan vaqti: 2003, 30 aprel=03.04/12

Tugilgan vaqti: 2001, 29 mart=01.03/12

Xronologik yoshi: 03.04/12- 01.03/12=02.1 (2 yosh 1 oy)
Jismoniy rivojlanish monitoringini o'tkazish orqali o'sishning orqada qolishini klinik belgilar yuzaga kelishidan oldin aniqlash mumkin.

hamma bosqichlarda bolada o'tkaziladigan o'lchashlar - bo'yi, tana vazni, bosh aylanasi standart diagrammada nuqta ko'rinishida belgilanadi va jismoniy rivojlanishning (egri chiziq) grafigi tuziladi, diagrammaning o'zi bolaning rivojlanish kartasida bo'lishi kerak.

Har bir grafikda 5 ta egri chiziq bo'lib, ulardan asosiylari - mediana 0, -2 va +2 standart og'ish (SO) hisoblanadi.

Bo'yi va vazni -2SO va +2SO ga to'g'ri kelgan bolalarning jismoniy rivojlanishi normada hisoblanadi.

-2SO dan past va -3SO gacha bo'lgan, +2SO dan yuqori va +3SO gacha bo'lgan natijalar past va normadan yuqori xisoblanadi va bunday bolalar ozish va semirishga moyil bo'lgan bola sifatida alohida e'tiborni talab qiladi.

-3SO dan past va +3SO dan yuqori ko'rsatkichli bolalar yomon ko'rsatkichli hisoblanadi.

Bola rivojlanishi proporsionalligini baholash uchun ba'zi antropometrik indekslardan foydalaniladi.

Chuliskiy indeksi (Oziqlanishni baholash indeksi):

3 x yelka aylanasi, + son aylanasi+ boldir aylanasi - tana uzunligi.

Bir yoshgacha bolalarda 20 - 25 sm, 2 - 3 yoshda - 20sm, 6 - 7 yosh 15-10 sm.

Erisman indeksi. Ko'krak aylanasi (sm) - yarim bo'yi (sm).

Bolaning ko'krak qafasi rivojlanishi va oziqlanishini xarakterlaydi.

Ko'krak qafasi aylanasi bir yoshgacha bolalarda bo'yining yarmidan 10-13,5 sm ga ortiq, 2-3 yosh - 9 - 6 sm, 6 -7 yosh 4 - 2 sm, 8 -10 yosh - 1 smdan katta yoki 3 smdan kichik. Bolaning jismoniy rivojlanishini individual baholashda shu region uchun maxsus ishlab chhilgan antropometrik ko'rsatgichlarni normativ va standartlar bilan taqqoslash, bolaning klimatogeografik yashash sharoitini hisobga olish lozim. Taklif qilingan normativlar bilan bola rivojlanishini morfofunksional baholash, sigmal regression yoki sentil usullarda bajarilishi mumkin.

Tishlari. Bir yoshdan keyin (14 - 16 oylarda) kichik ildizli tishlar yorib chiqadi (oldingi tishlar), 16 - 20 oylarda yon tishlar, 20 - 24 oylarda orqa kichik ildizli tishlar chiqadi. Bola 2 yoshligida 20 ta sut tishlari bo´ladi. Sut tishlari sonini aniqlash uchun, bola 2 yoshgacha bo'lishi kerak, hayotini oylari sonidan 4 ayiriladi.

Misol, 1 yoshda bolani (12 - 4) - 8 ta tishi bo´ladi, 18 oylarda (18 - 4) - 14 tishi va boshqalar.

BOLALARNING JINSIY RIVOJLANIShI

Jismoniy rivojlanish ko'rsatgichida jinsiy farqlanish - jinsiy yetuklik paydo bo'lishi bilan yaqqol yuzaga chiqadi. Organizm biologik yetuklikka yetgan davr pubertat davri deb ataladi va ikkilamchi jinsiy belgilar paydo bo'lishi bilan xarakterlanadi. Ikkilamchi jinsiy belgilarning paydo bo'lish vaqti sog'lomlik holati, ovqatlanish tartibi, iqlim sharoiti va genetik xususiyatlarga bog'liq.

Bolalarning jinsiy rivojlanishi 3 davrga bo'linadi:
1. Pubertatgacha bo'lgan davr - 6-7 yoshgacha, gormonal jimlik vaqti.

2. Pubertat oldi davri - 6 dan 9 yoshgacha qiz bolalarda va 7 dan 10-11 yoshlarda o'g'il bolalarda, gipotalam - gipofizar - gonad tizim faollashadi.

3. Pubertat davr 9 - 10 dan 14 - 15 yoshgacha qiz bolalarda, ko'krak bezlari o'sishi, qovuq va qo'ltiq ostiga tuklanishi, dumba va tos shakli o'zgarishi, hayz kelishi, va 11-12 dan 16-17 yoshgacha o'g'il bolalarda, genitaliy o'sishi kuzatiladi, tuk chiqishi erkaklar turiga xos, ovoz yo'g'onlashuvi, spermatogenez, eyakulyasiya yuzaga keladi.

Jinsiy yetilishni baholash

Jinsiy yetilish bosqichida ikkilamchi jinsiy belgilar yaqqol aniqlanadi. Qiz bolalarda, jinsiy bezlar konfigurasiyasi, qovuq sohasi tuklanish darajasi va xarakteri yaqqol ifodalanadi. O'g'il bolalarda jinsiy yetilish mezoni bo'lib, tashqi jinsiy a'zolar o'lchami va qovuqni tuklanishi hisoblanadi. Odatda oddiy ko'rik o'tkazish yetarli, lekin o'smirlarda pubertat davrining oldingi bosqichlaridi sut bezlari yoki tuxumdon palpasiyaqilinishi kerak.