Daminov t. A., Xalmatova b. T. Boboyeva u. R

Nafas yetishmovchiligi I darajasi - tinchholatda uning klinik korinishi bo'lmaydi yoki unchalik rivojlanmagan bo´ladi. Lekin yengil jismoniy zoriqishdan keyin qisman hansirash, og'iz atrofi sianozi va taxikardiya paydo bo´ladi.

Nafas yetishmovchiligi II darajasi - tinch holatda qisman xansirash kuzatiladi (nafas qoni 25% ga normaga nisbatan kuchaygan), taxikardiya, teri rangi oqarishi va og'iz atrofi sianozi. Puls tezlashgan, arterial bosim ko'tarilishiga moyillik bor, asidoz. Kislorod berilganda bemorni axvoli yaxshilanadi.

Nafas yetishmovchiligi III darajasi - nafas juda tezlashgan (50% dan yuqori), yer rangidagi sianoz kuzatiladi, marjon ter oqadi. Nafas yuzaki, arterial bosim pasaygan, nafas rezervi nolgacha tushadi.

Nafas yetishmovchiligi IV darajasi - aritmik, vaqti-vaqti bilan, yuzaki nafas olish. Umumiy sianoz (akrosianoz) kuzatiladi, bo'yin venalari bo'rtishi, gipotoniya. Kislorod ingalyasiyasi xar doim xam ahvolni yengillashtirmaydi, ba'zida umumiy ahvolini yomonlashtiradi.
HOMILA VA ChAQALOQLARDA QON AYLANISh TIZIMI.

YuRAK-TOMIR TIZIMI ORGANLARI ShIKASTLANIShI SEMIOTIKASI VA TEKShIRISh USULLARI

Yurak pusht varaklari homila ichining 2 haftasida ikkita alohida yurak pushtlaridan boshlanadi, keyin bo'yin sohasida joylashgan bitta naychaga quyiladi. 3 xaftalikda tez osishi natijasida S-simon harfga o'xshab bukiladi. 4-xaftadan boshlab bo'lmacha va arterial yo’lak yurak trubkasiga qarama-qarshi oxirida, yurakda ikki kamerali (baliqga o'xshash) venoz sinus va bo'lmacha o'rtasida klapan hosil bo´ladi. 5- xaftadan boshlab, bo'lmachalararo to'siq hosil bo´ladi va yurak uch kamerali bo´ladi (amfibiyaga o'xshash), 6-7 xaftadan umumiy arterial o'zak ikkiga bo'linadi. O'pka arteriyasi va aorta, qorinchalar o'ng va chap qismlarga bo'linadi. 4-xaftadan boshlab bir vaqtning o'zida yurak o'tkazuvchanlik yo'llari shakllanadi, asosiy yo'llari (sinoatrial, atrioventrikulyar tugun, Giss, Baxman, Venkebax, Torelya tutamlari), bundan tashqari qo'shimcha (Maxayma, Kent, Djeyms va boshqalar) yollari shakllanadi. Bola tug’ilgandan keyin qo'shimcha tutamlar involyusiyaga uchraydi va 0,1-0,2% bolalarda qoladi.

Chaqaloqlarda yurak nisbatan katta va tana vaznining 0,8% ni tashkil etadi (22 gr atrofida), kattalarda - 0,4%. O'ng va chap qorincha tenglashadi, devorlari qalinligi 5 mmni tashkil qiladi. Yoshi kattalashishi bilan yurakning vazni ortadi: 8 oyligida yurak vazni ikki barobar, 3 yoshda uch barobar, 6 yoshda 11 martaga kattalashadi. Chap yurak katta zo’riqish ostida intensiv osadi, 14 yoshda chap qorincha devori qalinligi 10 mm (ong- 6 mm)ga yetadi. Ikkala bo'lmacha o'lchami katta, ular devorining qalinligi 2 mm. Bir vaqtning o'zida to'qima differensirovkasi yuz beradi. Chaqaloq miokardi juda yupqa mushak to'qimasidan iborat, biriktiruvchi to'qima kuchsiz rivojlangan, ko’ndalang fibrillyardan va ko'ndalang chiziqdan iborat. Yadrosi ko’p sonda bo´ladi, lekin mayda, kam differensiyalangan, kichik arteriyalar yaxshi rivojlangan va yurak mushaklarining yaxshi qon bilan taqsimlanishini ta'minlaydi. Magistral tomirlar nisbatan katta o'lchamga ega. 10-12 yoshgacha bolalarda o'pka arteriyasi aortaga nisbatan keng, keyin uning yorig'i bir xil bo´ladi. Jinsiy shakllanishdan keyin qayta o'zaro munosabati tiklanadi. Erta yoshdagi bolalarda katta qon aylanish arteriya va venalari yorig'i yig'indisi bir biriga yaqin (1:1), katta yoshdagi bolalarda bu nisbat 1:3, kattalarda 1:5 ga teng. Bolalarda kapillyar tizim, kattalarga nisbatan va mutloq keng, temperatura gomeostazi ushlashini qiyinlashtiradi. Homila qon aylanishi homila rivojlanishi uchun kerakli mahsulotlarni ona qonidan oladi, qon bachadon arteriyasi orqali yoldoshga o'tadi ("bola o'rni"), shuning uchun homila qon aylanishi, plasentar deyiladi. Yoldoshda homila ona qonidan ozuqa moddalarni oladi. Yo’ldoshdan arterial qon homila kindik venasiga boradi v.umbilicalis, kindik kanalchasi tarkibida jigar pastki qirrasiga yonaladi, kindik venasi shariga quyiladi va jigar darvozasi tengligida 2 ta shoxchaga bo'linadi. Birinchi shoxcha darvoza venasiga, ikkinchi shoxcha venoz (aransiev) yoliga, ductus venosus - jigar yoki pastki yarim venaga quyiladi. Shunday qilib, yoldoshdan kindik venasi orqali chiqayotgan arterial qonning bir qismi pastki yarim venaga, bir qismi esa jigarga o’tadi, jigar homila qon hosil qilish organi hisoblanadi. Keyin jigar venalaridan qon pastki kovak venaga boradi, bu yerda venoz qon bilan aralashadi.

Pastki kovak venadan aralashgan qon o'ng bo'lmacha, undan bolmachalararo to'siq orqali chap bo'lmachaga, uning oqimi homilada yaxshi rivojlangan pastki kovak vena qavatiga (Evstaxiev qavati) yonaladi. Chap bo'lmachadan qon chap qorinchaga tushadi, keyin aortadan organ va to'qimalarga yonaladi.

Venoz qon homila tanasining yuqori qismidan yuqori yarim vena bo'ylab o'ng bo'lmachaga keladi. O'ng bolmacha qorincha teshigi orqali bu qon o'ng qorinchaga o'tadi, undan o'pka o'zagiga (arteriyasi), keyin yirik arterial (Batallov) yo'lga oqadi, ductus arteriosus, bevosita aortaga (chap o'mrov usti arteriyasi chiqqan joydan pastroqda) o'tadi. Aortaga chap qorinchadan o'tgan aralash qonga venoz qon yangi porsiyasi qo'siladi. Bu aralashgan qon aorta shoxchalari orqali homila tanasining barcha organ va to'qimalariga ketadi. Shunday qilib homila tanasining yuqori qismi (bosh miya xam) tananing pastki qismiga nisbatan, aorta yoyi shoxchalari bilan qon bilan ta'minlanadi (umumiy uyqu va o'mrovosti arteriyalari), kislorod va ozuqa moddalarga boy qonni oladi.

Homila qonining kislorod va ozuqa moddalar bilan to'yinishi yo’ldoshda yuz beradi, aralashgan qon aortadan ichki yonbosh arteriyaga, keyin uning shoxchalari orqali juft kindik arteriya, a.umbilicalis -yoldoshga o'tadi.

Chaqaloq tuhilgandan keyin, tomir tizimida asosiy o'zgarish yuz beradi: plasentar qon aylanish o'pka qon aylanishiga birdan otadi. O'pka, o'pka arteriyasi va venalari o'z faoliyatini boshlaydi. Tug'ilgandan keyin bog’langan kindik tomirlari bo'shaydi: kindik vena o'zagi jigar aylana boylamiga o'zgaradi, kindik arteriyalari o’ng va chap lateral kindik boylamiga, arteriya yorig'i uning boshlanish qismlarida saqlanadi.

Bu kindik boylamlari qorinning old devori orqa yuzasida joylashgan. Venoz yolak venoz boylamga, homila o'pka o'zagini aorta yoyining egilgan qismi bilan biriktirgan arterial yo'lak, arterial boylam bo´ladi. O'pka o'zagini (yoki chap o'pka arteriyasi) aorta yoyi bilan biriktiradi.

Bolalarda yurak qon - tomir tizimini tekshirish usullari

Sog’lom bolalarda yurak urish soni va puls soni o'rtasida farq bo'lmasligi kerak.

Sog’lom bolalarda bir minutda puls soni

Yoshi	Puls soni
Chaqaloqlar	120-140
6 oy	130
1 yosh	120
5 yosh	100
8 yosh	90
10-12 yosh	85

Yurak uchi turtkisi lokalizasiyasi doimiy emas va bola yoshiga, qorin boshlig'i organlarining to'lalik darag'aciga bog'liq.

Sog'lom bolalarda yoshiga mos xolda yurak cho'qqi turtkisining xolati

0-2 yosh	2-7 yosh	7-12 yosh
Chap o'rta o'mrov chizig'ida 1,5 - 2 sm tashqarida 4- qovurg'a orasi	Chap o'rta omrov chizig'ida 1 sm tashqarida, V- qovurg'a oralig'ida	Chap o'rta o'mrov chizig'idan 0,5 - 1 sm ichkarida, V - qovurg'a oralg'ida.

7 yoshda chap o'mrov chizig'iga tenglashadi

Normada yurak turtkisi maydoni 2x2 sm gacha bo´ladi.

Bolalarda yurak chegaralarini perkutor aniqlash qoidalari.

1. Perkussiya tinch holatda o'tkaziladi.

2. Plessimetr-barmoq qidirilayotgan chegaraga parallel joylashadi.

3. Plessimetr-barmoq qadami katta bo'lmasligi, barmoq kengligidan o’shmasligi kerak.

4. Perkutor urish yo'nalishi oldindan orqaga bo'lishi kerak.

5. Qidirilayotgan perkutor chegara plessimetrning tashqi qirrasidan boshlanadi.
Sog'lom bolalarda yurak nisbiy chegarasi

Chegaralar	0-2 yosh	2-7 yosh	7-12 yosh
O'ng	O'ng parasternal chiziq	Parasternal chiziqdan bir oz ichkarida	O'ng parasternal va tosh suyagining o'ng qirrasi o'rta teng lik masofasida
Chap	Chap o'rta 'mrov chizig'idan 1,5-2 sm tashqari 1V - qovurg'a oralig'ida	Chap o'rta o'mrov chizig'idan 1 sm tash qarida, V - qovurg'a oralig'ida	Chap o'rta o'mrov chizig'idan 0,5-1 sm ichkarida, V-qo- vurg'a oralig'ida. 7 yoshda chap o'rta o'mrov chizig'iga tenglashadi
Yuqori	II qovurg'a	II qovurg'a oralig'ida	III qovurg'a
Ko'ndalang (o'ng va chap chegaralari masofasi)	6-9 sm	8-12 sm	9-14 sm

Sog’lom bolalarda yurak mutloq chegarasi

Chegaralar	0-2 yosh	2-7 yosh	7-12 yosh
O'ng	To'sh suyagining chap chetida
Chap	Chap o'rta o'mrov va parasternal chiziq o’rtasitda o'rta o'mrov chizig'iga yaqin	Chap o'rta o'mrov va parasternal chiziq yarmida	Chap o'rta o'mrov va parasternal chiziq o'rtasida parastrenal chiziqga yaqin
Yuqori	III qovurg'a	III qovurg'a oralig'i	IV qovurg'a
Ko'ndalang	2-3 sm	4 sm	5-5,5 sm

Bolalarda yurak chegarasini aniqlashda bilvosita perkussiyadan foydalanish maqsadga muvofiq, bunda perkutor ovoz yo’nalishi oldindan orqaga bo´ladi. Odatda bolalarda yurak mutloq chegarasi perkussiya qilinmaydi.

Auskultatsiya. Bolani eshitish vertikal, gorizontal va chap yonga yotgan holatda o'tkaziladi. Xuddi kattalarnikidek bolalarda, yurak auskultasiyasi klapanlar yaxshi eshitiladigan joylarda o'tkaziladi: mitral klapan - yurak choqqisida, uch tabaqali klapan - to'sh suyagining o'ng qirrasida, to'sh tanasining hilichsimon o’simta bilan birikkan joyida, aorta - to'sh qirrasidan o’ngda II qovurga oralig'ida, o'pka arteriyasi klapani - to'sh suyagidan chapda II - qovurga oralig'ida. Qo'shimcha V-nuqta (Botkin-Erba nuqtasi) III qovurga bilan to'sh suyagining chap qirrasi kesishgan joyda, aorta klapani ovozi eshitiladi. Sog'lom bolalarda bolalikning barcha davrlarida yurak cho'qqisida I ton II tonga nisbatan balandroq eshitiladi.

Yurak klapanlarini auskultasiya qilish nuqtalari. 1.Mitral klapan 2.Aortal klapan 3.o'pka arteriyasi 4.Uch tabaqali klapan 5. Botkin nuqtasi

Bolalarda 2,5-3 yoshligida kattalarnikiga o'xshab, II - qovurgalar orasida II ton yaxshi eshitiladi, 8-12 yoshgacha o'pka arteriyasi ustida II ton aortaga nisbatan yaxshiroq eshitiladi. Sog’lom bolalarda ba'zan diastola boshlanishida qonning o'tishida, qorinchalar devorining tez tortilishi natijasida III ton eshitiladi. U II tondan keyin yurak cho'qqisida yo’ki undan bir oz ichkarida, hamda V- nuqtada eshitiladi. Sog'lom bolalarda ba'zan aorta va o'pka arteriyasi klapanlarining turli vaqtlarda qarsaklanishi natijasida II -ton ikkilanib eshitiladi, qo'shimcha tonlardan tashqari, sog'lom bolalarda barcha bolalik davrlarida funksional shovqinlar eshitiladi. Funksional shovqinlar chegaralangan sohani egallaydi, yotgan holatda ko'proq V-nuqtada, choqqi tagida, bo'yin tomirlarida yaxshi eshitiladi, vertikal holatda yo’ki jismoniy zo’riqishdan so'ng intensivligi pasayadi. Funksional shovqin doimiy emas, yurakdan tashqari sohalarga uzatilmaydi.
Qon aylanish organlarining shikastlanish semiotikasi.

Tekshirish usullari

Yurak qon-tomir xolatini baxolash uchun EKG-tekshirish usuli qo'llaniladi. EKGga tushirish, usulning teoretik asoslari hamma yoshdagilar uchun bir xildir. Bolalarda EKG natijalari (ba'zi EKG korsatgichlarining yoshidagi farqiga bog’liq xolda) murakkab.

P- tishi – qo’zgalishni bolmachalar miokardi boylab qozgalishini ifodalaydi. Tishning birinchi yarmi uning cho'qqisigacha o'ng bo'lmacha qo'zgalishiga teng, ikkinchisi - chap bo'lmachada. Sog'lom bolalarda R-tishining davomiyligi 0,1s dan oshmaydi. III standart yo'nalishda tish manfiy, ikki fazali yoki tekislangan bo´ladi. R-Q yo’ki R-R intervali o'z ichiga R-tishini va izoelektrik chiziq R-tishi tugagan joyidan Q tishigacha yoki R masofani oladi. Puls tezlashuvi natijasida interval o'zgaradi va uning kerakli normal qiymati jadval bo'yicha baholanadi.

Q - tishi bolalar EKGsining doimiy bo'lmagan elementi.Ba'zida, sog'lom bolalarda chuqur Q- tishi III-standart yo'nalishida kuzatiladi.

R-tishi yuqoriga yo'nalgan (tug'ma dekstrakardiyadan tashqari). Chaqaloqlar uchun bir yoki bir necha yonalishlarda tishlar balandligining to'lqinlanishi xarakterlidir.

S-tishi doimiy bo'lmagan manfiy tish. Erta yoshda I-standart yonalishda chuqur bo´ladi.

QRS-qorinchalar kompleksi miokarddagi qo'zgalishning tarqalishini (depolyarizasiya) va bu qozgalishning pasayishini (repolyarizasiya) aks ettiradi, bolalarda uning umumiy davomiyligi 0,35-0,40s ortmaydi va yurak qisqarishlar soni bilan uzluksiz bog'liq bo´ladi.

Yurak elektr o'qi - qorinchalar elektr faolligi bir tomonlama ustunlik darajasini va yurakni ko´krak qafasida joylashishini ko'rsatadi.

Ko'krak yo'nalishlarida R va S tishi yosh o'tishi sari o'zgaradi. Bu bola hayotining birinchi yilida yuz beradigan yurak burilishi va o'ng qorinchaning ko'krak qafasi yuzasiga joylashish darajasi o'zgarishiga bog'liq.

Kattalardan farqli bolalarda 15 yoshgacha T- tishi V1- V2 yonalishlarda manfiy yoki ikki fazali bo'lishi mumkin, bu norma hisoblanadi. 15 yoshdan kattalarda T-tishi katta odamlarnikidek bo´ladi. Tishlar qiymatini baxolashda millimetrdagi absolyut qiymati emas, balki bir-biri bilan nisbati qo'llaniladi.
Yosh xususiyatini hisobga olgan xolda EKG tishlari nisbati

Standart yo'na-lishlarda tishlar	Chaqaloq	2yoshgacha	3 dan 7 yoshgacha	7 yoshdan katta
R-tishi	1/3 R-tishi	1/6 R-tishi	1/8-1/10 R-tishi	1/8-1/10 R-tishi
Q-tishi	1/3-1/2 R-tishi	1/3-1/2 R-tishi	Doimiy emas	R-tishi 1/4 katta emas
T tishi	1/4 kam	1/4 kam R-tishi	1/4 R-tishi	R-тиши 1/3-1/4

Yurak elektr o'qi yoshga bog’liq. Normada 15 yoshdan katta bolalarda yurak elektr o'qi normal xolatda bo´ladi. 2 yoshgacha bolalarda yurak elektr o'qi o'ngga siljigan. Agar chaqaloqlarda chapgramma aniqlansa, unda yurak tug'ma nuqsoni, fibroelastoz bo'lishi mumkin. 2-7 yosh (50%) bolalarda yurak elektr o'qi o'ngga siljigan, qolgan 50% bolalarda yurak elektr o'qi boshqa turlari aniqlanadi. 7-15 yoshda 60% bolalarda yurak elektr o'qi normal xolati registrasiya qilinadi. 40% bolalarda yurak elektr o'qi holatining qolgan turlari uchraydi.
R-Q davomiyligining yuqori chegarasi

Yosh yillar	Puls
	< 70	71-90	91-110	111-130	S 130
1,5kichik	0,16	0,15	0,145	0,135	0,125
1,5-6	0,17	0,165	0,155	0,145	0,135
7-13	0,18	0,17	0,16	0,15	0,14
14-17	0,19	0,18	0,17	0,16	0,16

2 yoshgacha bolalarda P-Q o'rtacha 0,10-0,12 sek, maktab yoshigacha 0,12-0,14 sek, kichik maktab yoshida 0,13-0,15 sek, katta yoshda 0,14-0,18 sekga teng.

Fonokardiogramma - yurak tonlarini ob'ektiv baxolaydi va qoshimcha shovqinlarni aniqlaydi. I-ton strukturasida uchta komponent, II-ton strukturasida 2 ta komponent ajratiladi. I-ton birinchi komponenti mushak va bo'lmachalar qisqarishini xarakterlaydi; ikkinchi komponent yopilayotgan klapanlar tabaqalari zo'riqishi bilan bog'liq; oxirgisi - past amplitudali komponent - qorinchalar miokardi, aorta va o'pka arteriyasi devorlari vibrasiyasiga bog'liq. Bolalarda FKGning xususiyati past chastotalarda yurak choqqisida III- tonning nisbatan ko'proq bo'lishidir. Bolalarda shuningdek past chastotalarda IV ton (bolmacha) ham registrasiya qilinadi. U 1/3 bolalarda to'sh suyagidan chapda III qovurga oralig'ida aniqlanadi. 6% bolalarda yurak cho'qqisi sohasida V-ton yoziladi. FKG xususiyatlaridan yana biri kichik yoki funksional shovqinlarning aniqlanishidir. Maktabgacha yoshdagi bolalarda sistolik shovqin eng tipik hisoblanadi.

Rentgenogramma - yurak shakli va o'lchamini baxolaydi.

Exokardiografiya - yurakni ultratovush orqali tekshirish usuli, yurak boshliqlari o'lchami, devori va tosiqlarining qalinligi, aorta o'lchami, o'pka arteriyasi o'lchami haqida ma'lumot beradi, klapan tabaqalari harakati, uning shakli, klapan tabaqalarining osilib qolishi va boshqalarni ko'rsatadi. Shuningdek bu tekshiruv yo’rdamida perikard bo'shliqida yallig'lanish suyuqligi, yurak ichi o'lchami yo’ki trombni aniqlash mumkin.

Sfigmografiya - arteriya devorlari harakatini, xar bir yurak qisqarishida, qon to'lqinlari bosimi ostidagi arteriya devori harakatining registrasiyasi.

Reokardiografiya -qon aylanishini tekshirish usuli, uning asosida, puls to'lqinlari o'zgaruvchan elektr toki ovoz chastotasiga qarshiligi yotadi.

OVQAT HAZM QILISh SISTEMASI. ShIKASTLANISh SINDROMLARI VA TEKShIRISh USULLARI

Ovqat hazm qilish organlarining shakllanishi embrional davrning 3-4 haftasida boshlanadi, embrional plastinkadan birlamchi ichak hosil bo´ladi. 4-haftaligidan og'iz teshigi hosil bo´ladi, keyinroq qarama-qarshi tomonida anal teshig paydo bo´ladi. Ichagi tezda uzunlashadi, embrional davrning 5-haftasidan boshlab, ichak nayi ikki qismga chegaralanadi, ingichka va yogon ichak shakllanishiga asos bo´ladi. Bu davrda birlamchi ichakning kengayishidan oshqozon ajrala boshlaydi. Bir vaqtning o'zida shilliq, mushak va seroz oshqozon ichak trakti qavatlari hosil bo´ladi, unda qon va limfa tomirlari shakllana boshlaydi, nerv tutamlari, endokrin hujayra shakllanadi.

Chaqaloqlar og'iz bo'shlig'i kichkina o'lchamda bo´ladi. Og'iz oldi og'iz boshlig'idan alveolyar o'simta bilan emas milk qirrasi orqali chegaralangan. Lablari qalin, shilliq qavati sorgichlar bilan qoplangan, labning ichki yuzasida ko'ndalang valiklar bo´ladi. Oraliq qismi (o'tish zonasi) bor, og'iz aylana mushagi yaxshi rivojlangan.

Yassi qattiq tanglay tomoq gumbazi tengligida, yumshoq tanglay qisqa, gorizontal joylashgan. Tanglay ilgichi tomoq orqa devori bilan birlashmaydi, emgan vaqtda erkin nafas olishgacha yetadi.

Qattiq tanglay shilliq qavati kuchsiz rivojlangan ko'ndalang burmalardan tuzilgan va bezlarga boy emas. Chaqaloqlarning tili keng, kalta, qalin, kam harakatli. U og'iz bo'shlig'ini to'liq egallaydi. Og'iz bo'shlig'i yopiq bo'lganda til milk qirrasidan chiqadi va lunjgacha yetadi. Oldindan til pastki va yuqori jag'lar o'rtasidan chiqib turadi. Til so'rgichlari rivojlangan, til bodomchasi kuchsiz rivojlangan. Sut tishlari paydo bo'lishi bilan birinchi bolalik davrida yuqori jag'da alveolyar o'simta o'lchami kattalashadi, pastki jag' va og'iz boshlig'i alveolyar qismi o'lchami kattalashadi. qattiq tanglay gumbazi ko'tariladi. Chaqaloqlarda tanglay bodomchasi unchalik katta o'lchamda (7 mm gacha) bo'lmaydi, og'iz bo'shlig'i ochilganda yaxshi ko'rinadi, oldingi yoyi bilan kuchsiz qoplangan. Bola hayotining birinchi yilida bodomchalar tez o'sishi natijasida bodomcha chuqurchasidan medial tomonga chiqib turadi. Bolalarda bodomcha bezlar nisbatan katta o'lchamda bo´ladi. 16 yoshda bodomcha bezlar maksimal o'lchamga (28 mm) ega bo´ladi.

Chaqaloqlarda so'lak bezlari kam rivojlangan. 4 oydan keyin 2 yoshgacha ular intensiv rivojlanadi. Keyinchalik bezlar bo'yiga kattalashadi, uning yollari shoxchalardan iborat bo´ladi. Quloq oldi so'lak bezi yoli pastga qaragan yoysimon korinishda va past joylashgan, birinchi ildiz tishiga yaqin ochiladi. Bolalarning lunjlari bo'rtib turadi, bu teri va yaxshi rivojlangan lunj muskullari orasida aylanasimon yoy tanasi borligi natijasida yuz beradi. Yosh o'tishi bilan yog tanachalari yassi bo´ladi va orqaga so'riladi, chaynash mushagi orqasida bo´ladi.

Chaqaloqlar tomog'i chuqurcha shaklida bolib, yuqori qismi baland va keng, pastki qismi esa kalta, tor bo´ladi. Tomoq pastki qirrasi chaqaloqlarda umurtqa oraliq diski tengligida bo´ladi, II bolalik davrida ( 11-12 yosh) III va IV bo'yin umurtqalar tanasi o'rtasida, balog'at yoshida esa V-VII bo'yin umurtqasiga teng bo´ladi. Tomoqning burun qismi qisqa, gumbazi yassiroq, chaqaloqlarda tomoq uzunligi 3 sm atrofida, ko'ndalang o'lchami 2,1 dan 2,5smgacha, old-orqasi 1,8 smga teng. Tomoqning burun qismi o'lchami 2 yoshga kelib 2 marotaba kattalashadi.

Chaqaloqlardaeshituv nayi tomoq teshigi qattiqtanglay tengligida, tanglay ilgichiga yaqin tirqish ko'rinishida yorig'i bor. 2-4 yoshdan keyin teshik yuqori va orqaga joylashadi,12-14 yoshda tirqishsimonshaklda yoki oval ko'rinishida bo´ladi. 2 yoshgacha bodomcha bezlari kuchli rivojlanadi, keyinchalik sekinlashadi. Chaqaloqlarda tomoq bodomchalaritomoqning yuqori-orqa devori, shilliq qavati qalinligida joylashgan va oldinga chiqib turadi. Bola hayotining birinchi yilidabodomchalar o'lchami kattalashadi. 12-14 yoshda sekinlashadi, keyin qisman qayta rivojlanish davri boshlanadi. 20-22 yoshdan keyin tomoq bodomchalari o'lchami ham o'zgaradi. Chaqaloqlarda nay bodomchasi eshituv nayi tirqishsimon teshigidan orqada va pastda joylashgan va ba'zida orqa tomondan tomoq bodomchasi bilan birikadi, past va oldindan-tanglay bilan birikadi.Chaqaloqlar qizilongachi naysimon shaklda, uzunligi 10-12 sm va diametri 0,4 dan 0,9 smgacha (2 oyligida) kam rivojlangan anatomik siqilishlar bilan qizilo'ngachning yuqori qismi (tomoq torayish) yaqqol ko'rinadi. Ikkinchi bolalik davri oxirida (11-12 yosh) qizilongach uzunligi ikki barobarga oshadi (20-22 sm). Chaqaloqlarda tishdan oshqozonning kardial qismigacha bo'lgan masofa 16,6 sm, 2 yoshda - 22,5 sm, 5 yoshda - 26 - 27,9 sm, 12 yoshli bolada - 28,0 - 34,2 smga teng. qizilo'ngach yorig'i 2-6 oylik bolada 0,85-1,2 sm, 6 yoshdan katta bolalarda 1,3-1,8 smga teng.

Chaqaloqlarda qizilo'ngach boshlang'ich qismi umurtqalararo disk barobarida, III-IV bo'yin umurtqa pog'onasi tanasi o’rtasitda, keyin tomoqning patslashishi bilan qizilongach yuqori chegarasi ham pastga tushadi (2 yoshda IV-V, 10-12 yoshda V-VI, 18 yoshda - VI-VII bo'yin umurtqa qismiga teng). Keksa odamlarda u I ko'krak umurtqa pog'onasi tengligida bo´ladi.Chaqaloqlarda qizilo'ngachning mushak qavati kuchsiz rivojlangan, 12-15 yoshgacha u intensiv o'sadi, keyinchalik kam o'zgaradi. Bir yoshgacha bolalarda shilliq qavatda bezlar kam, ko'ndalang burmalar 2 - 2,5 yoshda yuzaga keladi.

Chaqaloqlar oshqozoni silindr yoki buqa shoxi shaklida bo´ladi. Kardial qismi, tubi va pilorik qismi kuchsiz rivojlangan, qorin bo'yni qismi keng. Oshqozon xajmi 50 kub sm, uzunligi 5 sm, kengligi - 3 sm. Bola hayotining birinchi yilida oshqozon uzayadi, 7 yoshdan 11 yoshgacha kattalarnikidek bo´ladi. Ikkinchi bolalik davri boshida (8 yosh) kardial qismi shakllanadi. Birinchi yilning oxirida oshqozon uzunligi 9 smga yetadi, kengligi 7 sm, hajmi 250-300 kub sm.ga kattalashadi, 2 yoshda oshqozon hajmi 490-590 kub sm, 3 yoshda 580-680 kub sm, 4 yoshda 750 kub sm. Ikkinchi bolalik davri oxirida (12 yosh) hajmi 1300-1500 kubsmga kattalashadi. Suniy ovqatlanishda bo'lgan bolalarda, oshqozon asosan oldingi devorida tortilgan bo´ladi.

Chaqaloqlarda oshqozonning ma'lum biriktiruvchi qismi (kardiya, tub qismi, tanasi) chap qovurga ostida joylashgan va jigar chap bo'lagi bilan qoplangan.Oshqozonning katta egriligi ko'ndalang chambarsimon ichakka yondosh. Jigar chap bo'lagi kichrayishi bilan oshqozon qorin old devoriga yaqinlashadi va charvi usti sohasiga o'tadi. Chaqaloqlarda oshqozonning chiqish teshigi VII-IX ko´krak umurtqasiga, oshqozonning boshlanish teshigi XI-XII ko´krak umurtqasiga teng. Bolaning o'sishi va rivojlanishi bilan oshqozon pastga tushadi va 7 yoshda tananing vertikal holatida uning kirish teshigi XI-XII ko'krak umurtqalari o'rtasiga proeksiya qilinadi. Chiqish joyi XII ko'krak va I-bel umurtqalariga to'g'ri keladi. Chaqaloqlarda oshqozon shilliq qavati nisbatan qalin, burmalari yuqori. Oshqozon maydoni o'lchami 1-5 mm, oshqozon chuqurchalari soni 200 000 ta. hayotining 3 oyiga kelib bunday chuqurchalar soni 700 000 gacha ko'payadi, 2 yoshda 1 300 000, 15 yoshda 4 mln ni tashkil etadi.

Chaqaloqlar ingichka ichagi uzunligi 1,2 - 2,8 m, 2-3 yoshda o'rtacha uzunligi 2,8 m. Ikkinchi bolalik davri ortalariga kelib, uning uzunligi katta odamlar ichagi uzunligiga teng bo´ladi (5 - 6 m atrofida). Ingichka ichak yorig'i kengligi hayotining birinchi yilida 16 mm ni tashkil etadi, 3 yoshda 2-3,2 mm bo´ladi.

Chaqaloqlar o'n ikki barmoqli ichagi halqa shaklida, egatchalari keyinroq shakllanadi. Boshi va oxiri I-bel umurtqasiga teng joylashadi. 5 oydan keyin o'n ikki barmoqli ichak yuqori qismi XII ko'krak umurtqasi tengligida joylashadi; 7 yoshda tushuvchi qismi II bel umurtqasiga tushadi va undan ham pastroqda bo´ladi (12 yoshda). Chaqaloqlar duodenal bezlari unchalik katta o'lchamda emas, ular kuchsiz shoxchalangan (kattalarga nisbatan). Bu bezlar intensiv o'sishi bola hayotining birinchi yiliga to'g'ri keladi.

Chaqaloqlarda yonbosh ichak ilgagi turli xil: gorizontal va vertikal, bu charvi ildizi va ichak funksional holati bilan bog'liq. Shilliq qavat burmalari va kipriklari kuchsiz rivojlangan. Bola hayotining birinchi yilida ichak bezlari soni kattalashadi. Yakka va guruhli limfa tugunlari chaqaloqlar shilliq qavati ichaklarida bo´ladi. Mushak qavati kuchsiz rivojlangan, asosan uning ko'ndalang qavati. Chaqaloqlar yo’g’on ichagi qisqa, uning o'rtacha uzunligi - 63 sm, chambarsimon ichak gaustralari va yog o'simtalari yog. 6 oylikda gaustralar birinchi bo'lib paydo bo´ladi, keyin bola hayotining 2-yilida yog osimtalari paydo bo´ladi. Ko'krak yoshi oxirida ingichka ichak 83 sm gacha uzayadi, 10 yoshda 118 sm ga yetadi. Chambarsimon ichak tasmalari gaustralar va yog' o'simtalari 6-7 yoshda qo'shimcha shakllanadi.

Chaqaloqlar ko'r ichagi chuvalchangsimon o'simtadan aniq chegaralanmagan, uning kengligi (1,7 sm) uzunligidan (1,5 sm) ustun bo´ladi. Ko'r ichak birinchi bolalik davrining oxirida (7 yosh) katta odamlarnikidek bo´ladi. Ko'r ichak yonbosh suyak qanotlaridan yuqorida joylashgan. O'smir yoshi (14 yosh) ortalarida ichak o'ng yonbosh chuqurchasiga tushadi, tushuvchi chambarsimon ichak o'sishiga bog'liq. Chaqaloqlar ileosekal teshigi halqasimon yoki uchburchak yorig'i bor. Bir yoshdan oshgan bolalarda u tirqishsimon bo´ladi. Ileosekal qopqoq unchalik katta bo'lmagan burma ko'rinishida bo´ladi. Chaqaloqlar chuvalchangsimon o'simtasi 2 sm dan 8 sm gacha bo´ladi, diametri 0,2-0,6 sm. Yorugli teshik orqali kor ichak chuvalchangsimon o'simta bilan birlashadi. Chuvalchangsimon o'simta kirish joyi qopqog'i shakllanishi, bola hayotining birinchi yoshida o'simtaga kirish joyida burmalar hosil bo'lishi bilan belgilanadi. Bu davrda chuvalchangsimon o'simta uzunligi 6 sm, ikkinchi bolalik davri o'rtasida (10 yosh) 9 sm ga, 20 yoshlarda - 20 sm ga yetadi. Chaqaloqlar chuvalchangsimon osimtasining shilliq qavati hayotining birinchi yillarida ko’p sonli limfoid tugunlardan iborat bo´ladi. Tugunlarning eng yuqori rivojlanishi 10-14 yoshga to'g'ri keladi.

Ko'tariluvchi chambarsimon ichak kuchsiz rivojlangan, chaqaloqlarda u jigar bilan qoplangan. 4-oylikda jigar uning yuqori qismida yotadi. 7 yoshda ko'tariluvchi ichak oldindan charvi bilan qoplangan. O'smirlarda ko'tariluvchi chambarsimon ichak xuddi katta odamlarnikidek bo´ladi. Uning maksimal rivojlanishi 40-50 yoshlarga to'g'ri keladi.

Chaqaloqlarda ko'ndalang chambarsimon ichak katta qorindan iborat (2 sm gacha). Oldindan ichak jigar bilan qoplangan. Erta bolalik davrining boshida (1-2 yosh) qatqorin kengligi 5,0-8,5 sm ga kattalashadi, ichak harakatini ortishiga olib keladi. Bola hayotining birinchi yillarida ko'ndalang ichak uzunligi 26 - 28 sm. 10 yoshda uning uzunligi 35 sm ga yetadi. Keksa odamlarda ko'ndalang chambarsimon ichak eng yuqori uzunlikka ega bo´ladi.

Chaqaloqlar tushuvchi chambarsimon ichagining uzunligi 5 sm atrofida. Bir yoshda uning uzunligi ikki barobarga ortadi, 5 yoshda 15 cm, 10 yoshda 16 smga teng. Ichakning eng yuqori uzunligi keksa yoshdagilarda bo´ladi.

Chaqaloqlar sigmasimon chambar ichagi (uzunligi 20 sm atrofida) qorin bo'shlig'ida yuqori joylashgan, uzun qoringa ega. Uning ilgagi qorin bo'shlig'ining o'ng tomonida yotadi, ba'zida ko'r ichak bilan birikadi.

5 yoshda sigmasimon ichak ilgagi kichik tosga (dumg'aza suyagiga) kirish joyida joylashadi. 10 yoshda ichak uzunligi 38 sm gacha kattalashadi, uning ilgagi kichik tos boshlig'iga tushadi. 40 yoshda sigmasimon ichak yorugi kengayadi. 60-70 yoshdan keyin ichak uning devorlari yemirilishi bilan atrofiyaga uchraydi.

Chaqaloqlar to'g'ri ichagi silindrik shaklda, ampula va egatlari bo'lmaydi, burmalar yaxshi rivojlanmagan, uning uzunligi 5-6 sm ga teng bo´ladi. Birinchi bolalik davrida ampula shakllanishi tugallanadi, 8 yoshdan keyin-egatlar shakllanishi tugallanadi.

Bolalarda orqa teshik, ustun va boshliqlar yaxshi rivojlangan. Togri ichakning asosiy o'sishi ikkinchi bolalik davriga (8 yoshdan keyin) togri keladi. O'smirlik yoshi oxirida to'g'ri ichak uzunligi 15-18 sm, diametri 3,2-5,4 sm ga teng bo´ladi.

Chaqaloqlarda jigar katta o'lchamda, qorin bo'shlig'ining yarmidan ko'proq hajmini egallaydi. Chaqaloqlarda jigar vazni -135 gr, tana og'irligining 4,0-4,5%ni tashkil qiladi (kattalarda 2-3%), jigar diafragmal yuzasi chiqib turadi, jigar chap bolagi ong bolagi o'lchamiga teng yoki undan katta. Jigar pastki qirrasi bukilgan, uning chap bolagi ostida chambarsimon ichak joylashgan. Jigar yuqori chegarasi o'ng o'rta o'mrov chizig'i bo'yicha V-qovurgaga teng, chap chegarasi-VI qovurgaga teng. Jigar chap bolagi chap o'rta o'mrov chizig'i bo'ylab, qovurgalar yoyini kesib o'tadi. 3-4 oylik bolada qovurgalar yoyini jigar chap bolagi bilan kesishgan joyi, uning olchami kichikligi uchun ko´krak oldi chizig'ida joylashadi. Chaqaloqlarda jigar pastki qirrasi o'ng o'rta o'mrov chizig'i bo'ylab, qovurgalar yoyidan 2,5-4,0 sm chiqib turadi, old o'rta chizig'i hanjarsimon o'simtadan 3,5-4,0 sm pastda joylashgan. Ba'zida jigar pastki qirrasi o'ng yonbosh suyak qanotlariga yetadi. 3-7 yoshli bolalarda jigar pastki qirrasi qovurg'alar yoyidan 1,5-2,0 sm pastda o'rta o'mrov chizigida yotadi. 7 yoshdan keyin jigar pastki qirrasi qovurgalar yoyidan chig'maydi. Jigar ostida oshqozon joylashgan. Bu vaqtdan boshlab, bola jigari skeletotopiyasi kattalarnikidan farq hilmaydi. Bolalarda jigar juda harakatchan va uning holati tana xolati o'zgarishi bilan o'zgaradi.

Chaqaloqlarda o’t pufagi uzunroq (3,4 sm), ammo uning tubi jigar pastki qirrasidan chiqib turmaydi 10-12 yoshda o't pufagi uzunligi ikki martaga ortadi. O't pufagi qorin old devorida qovurg'a yoyidan pastda proeksiyalanadi, oldingi o'rta chiziqdan 2 sm o'ngda. O't pufagidan pastda o'n ikki barmokli ichak, ingichka ichak qorin qismi halqasi va ko'ndalang chambarsimon ichak joylashgan. Chaqaloqlarda oshqozon osti bezi juda kichik o'lchamda. Uning uzunligi 4-5 sm, vazni 2-5 gr. Bez kattalarga qaraganda birmuncha yuqori joylashadi. hayotining 3-4 oyligida bezning og'irligi ikki barobarga kattalashadi, 3 yoshda 20 gr ga yetadi, 10-12 yoshda uning vazni 30 gr ga teng.

Chaqaloqlarda oshqozon osti bezi qorin bo'shlig'ining orqa devoriga yaxshi fiksasiya qilinmaganligi sababli nisbatan harakatchandir. 5-6 yoshlarda bez xuddi katta odamlarnikiga oxshash ko'rinishga ega bo´ladi. Oshqozon osti bezining qo'shni organlar bilan topografik o'zaro bog'likligi, hayotining birinchi yili oxirida yuz beradi va katta odamlarnikidek xarakterga ega bo´ladi.

Erta yoshdagi bolalarda oshqozon-ichak trakti harakat funksiyasi ham bir qancha xususiyatlarga ega. qizilongach peristaltik to'lqini va uning pastki qismini ovqat bolaklari bilan mexanik qozgalishi oshqozonga kirish qismida reflektor qo'zgalishni chaqiradi. Oshqozon motorikasi peristaltikadan (kardial qismidan tubigacha bo'lgan qisqarishning ritmik to'lqini) peristola (ovqatni tortuvchan ta'siriga oshqozon devori ko'rsatadigan qarama-qarshilik) va oshqozon devori tonusi to'lqinlanishi, u ovqat yegandan 2-3 soatdan keyin boshlanadi.

Ingichka ichak motorikasiga tebranuvchi harakat (ritmik to'lqinlanish, ichak tarkibidagilarni ichak sekreti bilan qo'sqilishi va so'rilish uchun qulay sharoit yaratadi), ichak devorlari tonusi tolqinlanishi va peristaltikasi kiradi (ichak boylab chuvalchangsimon harakat ovqat harakatiga ta'sir qiladi).

Yog'on ichakda ham mayatniksimon va peristaltik harakatlar bo´ladi, proksimal qismlarda-antiperistaltika yuz beradi, bu najas massasini shakllantiradi. Kattalarga nisbatan, bolalarda ovqat bo'tqalarining ichakdan otish vaqti qisqa bo´ladi. Chaqaloqlarda 4 soatdan 8 soatgacha, katta yoshdagi bolalarda-bir sutka atrofida bo´ladi. Sun'iy ovqatlantirishda bu muddat uzayadi. Ko'krak yoshidagi bolalarda defekasiya akti qoqishsiz reflektor yuzaga keladi, faqatgina bola hayotining birinchi yili oxirida ixtiyoriy bo´ladi.

Chaqaloqlar hayotining birinchi soatlari va kunida qora - zaytunsimon rangli, xidsiz birinchi najas yo’ki mekoniy ajraladi. Keyinchalik ko'krak yoshidagi sog'lom bolalarda najas sariq rangda, nordon reaksiyali va nordon xidli, konsistensiyasi botqasimon bo´ladi. Katta yoshdagilarda najas shakllangan. Ko'krak yoshidagi bolalarda najas kelishi sutkada bir martadan 4-5 martagacha, katta yoshdagilarda sutkada bir marta bo´ladi.hayotining birinchi soatida bola ichagi bakteriyadan ozod bo´ladi. Keyinchalik oshqozon-ichak trakti mikroflora bilan egallanadi. Ko'krak yoshidagi bolalarning og'iz bo'shlig'ida stafilokokk, streptokokk, pnevmokokk, ichak tayoqchasi va ba'zi boshqa bakteriyalarni aniqlash mumkin. Najasda ichak tayoqchasi, bifidobakteriyalar, nordonsut tayoqchalari va boshqalar paydo bo´ladi. Sun'iy va aralash ovqatlantirishda bakterial infisirlanish fazasi tez yuzaga keladi. Ichak bakteriyalari ovqatni fermentativ hazm bolish jarayoniga olib keladi. Tabiiy ovqatlanishda bifidobakteriyalar, nordonsut tayogchalari kam miqdorda-ichak tayokchalari ustunlik qiladi. Najas och sariq rangda, nordon xidli, moysimon ko'rinishda bo´ladi. Sun'iy va aralash ovqatlanishda chirish jarayoni ustun bo'lganligi uchun najasda ichak tayoqchasi ko'proq, daydi flora (bifidoflora, nordonsut tayokchasi) kam miqdorda bo´ladi.

Erta yoshdagi bolalarda o't hosil bo'lishi, katta yoshdagilarga nisbatan kam intensivlikda bo´ladi. Bolalarda o't o't kislotalarga boy emas, xolesterin, lesitin, tuzlar va ishqorlar, suv, musin, pigmentlar va mochevina, tauroxol, glikoxol kislotaga nisbatan ko’p miqdorda bo´ladi. Shuni ta'kidlash kerakki, tauroxol kislotasi antiseptik hisoblanadi. O't nordon ovqat va botqalarni neytrallaydi, oshqozon osti va ichak sekreti faoliyatini yaxshilaydi. Bundan tashqari, ot pankreatik lipazani aktivlashtiradi, yoglarni emulsiyalaydi, yog' kislotalarni eritadi, ularni sovunga aylantiradi, yog'on ichak peristaltikasini kuchaytiradi. Bola hayotining birinchi yilida ovqatga bo'lgan talab katta yoshdagi bolalarga qaraganda, nisbatan katta. Bolada hamma kerakli ozuqa fermentlari bo´ladi, ovqat hazm qilish organlari funksional faoliyati chegaralangan va bola fiziologik ovqatlanishda bo'lsa, ko'krak suti bilan ovqatlansa yetarli bo'lishi mumkin. Ko'krak yoshidagi bolada ovqat soni va sifatidagi o'zgarishlar ovqatlanish buzilishiga (asosan bir yoshlik hayotida) va keyinchalik jismoniy rivojlanishdan orqada qolishiga sabab bo´ladi.

Oshqozon-ichak traktini tekshirish ko'ruv, palpasiya va perkussiyadan iborat, bunda auskultasiya kam qo'llaniladi va katta axamiyatga ega emas.

Ko’rik qorindan boshlanadi va og'iz bo'shligini ko'ruvi bilan yakunlanadi (kichik yoshdagi bolalarda). qorin ko'rigi gorizontal va vertikal holatda o'tkaziladi. Ko'ruvda qorinning shakli, uning o'lchami, simmetrikligiga e'tibor beriladi, oshqozon va ichak peristaltikasining ko’zga ko'rinishi, nafas olishda ishtirok etishiga e'tibor berish kerak. Anusni (orqa teshik) ko’rishda shilliq qavatlarning yorilgani, ichak tushishi, ochiq qolishiga ahamiyat beriladi.Og'iz bo'shlig'i koruvida tishlar va bodomcha bezlar holatiga e'tibor berish kerak. Kichik yoshdagi bolalarning og'iz bo'shlig'ini chuqur tekshirish uchun bolani mahkam ushlab turish kerak. Buning uchun yo’rdamchi yo’ki bolani onasi bolani orqasi bilan o'zining tizzasiga o'tkazib, oyog'ini o'zining oyo’qlari orasida siqadi, o'ng qo'li bilan bolani tanasi va qo'lini fiksasiya qiladi, chap qo'li bilan boshini ushlaydi. Shifokor boladan o'ng tomonda turadi va boshi bilan yorug'likni berkitmaydi, yoruglik bolani og'ziga tushib turishi kerak.

Og'iz boshlig'ini shpatel yo’rdamida ko'rish kerak. Birinchi navbatda og'iz bushlig'i shilliq qavati, lablar shilliq qavati, lunj, milk, yumshoq va qattiq tanglay, til va tomoq, tishlarni ko’rish kerak. Og'iz boshlig'ini tekshirish tomoqni ko’rish bilan tugallanadi. Buning uchun shpatel til ildizigacha olib boriladi va pastdan sekin bosib, bolaga og'zini keng ochish tavsiya etiladi, til bunda og'iz boshlig'ida joylashadi. Agar bola tilini zich qilib tursa, shpatel lunj va milk o'rtasiga olib boriladi va orqa ildiz tishlari tirqishi orqali til ildiziga bosiladi, bola og'zini ochadi va bunda tomoq va halqum usti yaxshi ko'rinadi.

Palpasiya. Palpasiyani to'g'ri o'tkazish uchun, shifokor bemordan ong tomonda, yuzi bilan unga qarab turadi. Bola orqasi bilan yotadi, oyog, tos-son va tizza bo'g'imlarini yengil bukadi. Qollari tanasi bo'ylab cho'ziladi, boshi tanasi bilan bir xil tenglikda turadi, bunda bolani chalg'itib turish kerak.

Chuqur palpasiya o'tkazishning muxim shartlaridan biri bu a'zolarning qorin old devoriga proeksiyasini bilishdir:

qorindagi taniqli chiziqlar va soxalar: a -pastki qovurg'a chizig'i b - toj chizig'i v - qorin togri mushagining tashqi chet chizig'i 1. o'ng qovurga osti sohasi 2. epigastral soha 3. chap qovurg'a osti sohasi 4. ko'krakosti sohasi 5. o'ng biqin sohasi 6. kindik sohasi 7. chap biqin sohasi 8. o'ng qovurg'a-qorin sohasi 9. qov usti sohasi 10. chap qovurg'a-qorin sohasi

Chap qovurg'a osti sohasi: oshqozonning kardial qismi, oshqozon osti bezining dum qismi, qora taloq, chap buyrakning yuqori qismi.

Epigastral soha: oshqozon, o'n ikki barmoqli ichak, oshqozon osti bezining tana qismi, jigarning chap bo'lagi.

O'ng qovurga osti soxasi: jigarning o'ng bolagi, o't pufagi, o'ng buyrakning yuqori qismi.Chap va o'ng biqin sohalari: yogon ichakning tushuvchi va kotariluvchi qismlari, chap va o'ng buyrakning pastki qismlari, ingichka ichakning bir qismi.

Kindik soxasi: ingichka ichakning sirtmoqlari, yo'g'on ichakning ko'ndalang qismi, o'n ikki barmoqli ichakning gorizontal qismi, oshqozonning katta egriligi, oshqozon osti bezining boshchasi, buyrak darvozalari.

Chap qovurga-qorin soxasi: sigmasimon ichak, chap mochetochnik.

Qov usti sohasi: ingichka ichak sirtmoqlari, siydik pufagi.

O'ng qovurga-qorin soxasi: ko'r ichak, yogon ichakning terminal qismi, ko'r ichak.

Jigar palpasiyasi. Jigar palpasiyasi ikki asosiy turga bo'linadi: Strajesko boyicha sirg'anuvchi jigar palpasiyasida bemor xolati quyidagicha - bemor orqasiga yotib, oyoglarini yengil bukadi, bunda yostiq olib tashlanadi. qo'llar tanasidan uzoqlashtirilgan yo’ki ko'krak qafasida yotadi. Palpasiya qiladigan qo'llarning barmoqlari bir chiziq hosil qiladi - jigar pastki chegarasiga parallel qo'yiladi va yengil sirg'anuvchi harakat yuqoridan pastga qarab o'tkaziladi. Sirg'anuvchi palpasiya bilan jigar yuzasini palpasiya qilib seziladi. Ko'krak yoshi va erta yoshdagi bolalarda jigar palpasiyasida sirg'anuvchi palpasiya usuli qo'llaniladi. Undan keyin V.P. Obrazsov-Strajesko usuli bo'yicha jigar palpasiyasiga o'tiladi. O'ng qo'l (palpasiya qiladigan qo'l) qorin devori o'ng tomoniga kindik tengligida yo’ki undan pastga qo'yiladi. Chap qo'l bilan ko´krak qafasi o'ng tomoni pastki qismidan ushlab turiladi. Bemor chuqur nafas chiqarganda o'ng qo'l qorin bo'shlig'iga qo'yiladi va boladan chuqur nafas olish soraladi. Nafas olganda paypaslovchi qo'l old va yuqoriga qaratilib, qorin boshlig'idan chiqariladi. Bunda jigar past qirrasini palpasiya qiladigan barmoq bilan pastga harakatlantirib jigar past qirrasi topiladi. Bu palpasiyada jigar qirrasi va shakli, uning konsistensiyasi aniqlanadi. 5-7 yoshgacha b'lgan sog’lom bolalarda jigar qovurg'a yoyi qirrasidan o'rta-o'mrov chizigi bo'yicha 1-2 smga chiqib turadi. Sog’lom bolalarda jigar qirrasi og'riqsiz, o'tkir va yumshoq, elastik bo´ladi. 7 yoshdan katta sog'lom bolalarda jigar o'ng qovurg'a ostida palpasiya qilinmaydi.

Sog’lom bolalarda o't pufagi palpasiya qilinmaydi. O't pufagi proeksiyasi qorin to'g'ri mushagi tashqi qirrasi o'ng qovurga osti bilan kesishgan joyida joylashadi.

Grot bo'yicha oshqozon osti bezi palpasiyasi. Bola orqaga yotgan holatda palpasiya o'tkaziladi, o'ng qo'li musht holatda siqiladi va bel ostiga olib boriladi. Oyoglar tizzaga bukilgan bolishi kerak. O'ng qo'l barmoqlari qorin bo'shlig'ining chap yuqori kvadrati, chap togri mushak tashqi qirrasi bo'ylab qo'yiladi. Barmoqlar umurtqa poqonasiga yonaltiriladi. Nafas chiqarganda palpasiya otkaziladi, paypaslovchi barmoqlar umurtka pog'onasining kindik tengligigacha yetkaziladi. Oshqozon osti bezi tasma ko'rinishida, umurtqa pog'onasini qiyshiq yopib turadi. Normada oshqozon osti bezi palpasiya qilinmaydi. O'ng tomonga yotgan holatda va o'tirgan holatda oshqozon osti bezi palpasiyasi o'tkaziladi.

Jigar chegarasi perkussiyasi va Kurlov bo'yicha jigarni o'lchash uchta chiziq bo'yicha olib boriladi:

• 
  o'rta omrov chizigi bo'ylab, yuqoridan jigar yuqori chegarasigacha, bolalarda V-qovurg'ada
  
• 
  pastdan kindikdan qovurga yoyi yonalishi boylab joylashadi.
  
• 
  o'rta chiziqning o'rtasi bo'ylab (toshning o'rtasidan o'rta chiziq bo'yicha)
  
• 
  yuqoridan jigar yuqori chegarasigacha, jigar yuqori chegarasi hilichsimon o'simta boshida joylashadi
  
• 
  pastdan kindikdan yuqoriga, uchdan birining yuqorisigacha hilichsimon o'simta oxiridan jigar yon chegarasigacha, chap qovurga ostiga kiradi.
  

Jigar yon chegaralari quyidagicha aniqlanadi: qovurgalar yoyi boyicha perkussiya qilinadi, chap o'rta o'mrov chizigidan toshga qarab yonaltiriladi jigarni o'lchash natijalari yozuvi quyidagicha: 11 x 9 x 9 sm. Bola yoshini hisobga olib, jigar o'lchami kichik bo'lishi mumkin va asosiy orientiri: yuqori chegarasi-V-qovurg'a va pastki chegarasi - qovurg'a yoyida bo´ladi.

Sog'lom bolalarda qorin auskultasiyasida ichak peristaltikasini eshitish mumkin. Auskultasiya va perkussiya (auskultofriksiya) tekshirishning aralash usuli yo’rdamida oshqozon chegarasi aniqlanadi. Oshqozon sohasiga stetoskop qo'yiladi va perkussiya bitta barmoq bilan qorin oq chizig'i bo'ylab, hanjarsimon osimtadan kindikgacha yuqoridan pastga qarab o'tkaziladi. Oshqozon sohasida stetosko’p orqali perkutor ovoz eshitilishi kuchayadi.