Darslik (Bakalavriatning 5231400 – Statistika (tarmoqlar va sohalar bo‘yicha) ta’lim yo‘nalishiga) toshkent – 2011 Mualliflar: Nabiev X

9.3.1-jadval Korхona bo‘yicha joriy davrda quyidagi ma’lumotlar mavjud

bo‘lgan:

№	Ko‘rsatkich	Belgi	Summa
1	Mahsulot qiymati bazis davr bozor bahosida	q0p0	20,000
2.	Mahsulotning ishlab chiqarish tannarхi (bazis davr)	q0s0	14,000
3.	Joriy davrda ishlab chiqarilgan mahsulot qiymati:
	- bazis davr bozor bahosida	q1p0	19,560
	- joriy davr amaliy bozor bahosida	q1p1	22,800
4	Joriy davrda ishlab chiqarilgan mahsulot tannarхi:
	- amalda	q1s1	14,098
	- bazis davr tannarхi asosida	q1s0	13,300

Bir so‘mlik tovar mahsulotga qilingan harajat ko‘rsatkichlarini aniqlaymiz:

1. 
   Bazis davrda h₀=q₀C₀/q₀r₀=14000/20000=0,70 yoki bazis davrda korхonada 1 so‘mlik tovar mahsulot ishlab chiqarish uchun 70 tiyin sarflangan;
   
2. 
   Joriy davrda amalda h₁=q₁C₁/q₁r₁=14098/22800=0,62 yoki joriy davrda korхonada 1 so‘mlik tovar mahsulot ishlab chiqarish uchun 62 tiyin sarflangan.
   

Demak, joriy davrda bir so‘mlik tovar mahsulot ishlab chiqarish uchun bazis davrga nisbatan 8 tiyin (h=h₁-h₀=0,62-0,70=-0,08 yoki 8 tiyin) kam sarflangan. Bunday holatga quyidagi omillar ta’sir ko‘rsatgan:

• 
  ishlab chiqarilgan mahsulot hajmi va tarkibida yuz bergan o‘zgarishlar:
  

h_q=q₁C₀/q₁r₀-q₀C₀/q₀r₀=13300/19560-14000/2000=0,68-0,70=-
0,02
yoki 1 so‘mlik tovar mahsulot uchun qilingan harajat 2 tiyinga
kamaygan. (Bunday holat 1 so‘mlik tovar mahsulotga kam harajat qilingan mahsulotlar salmog‘i ortganda yuz beradi).

• 
  joriy davrda bazis davrga nisbatan mahsulot tannarхi past bo‘lganda:
  

h_s = q₁C₁/q₁r₀-q₁C₀/q₁r₀ = 14098/19560-13300/19560= 0,72- 0,68 =+0,04
yoki 1 so‘mlik tovar mahsulotga qilingan harajat 4 tiyinga (mahsulot tannarхi hisobiga) ortgan.

• 
  ishlab chiqarish bahosining hisob-kitobda asos qilib olingan bazis bahosiga nisbatan o‘zgarishi
  

h_r = q₁C₁/q₁r₁-q₁C₁/q₁r₀ = 14098/22800 – 14098/19560 = 0,62- 0,72 = -0,10
yoki 1 so‘mlik tovar mahsulotga qilingan harajat bahoning ortishi hisobiga 10 tiyinga pasaygan.
Bir so‘mlik tovar mahsulotga qilingan harajat ko‘rsatkichi barcha omillar hisobiga 8 tiyinga pasaygan:
h=h_q+h_c+h_r=-0,02+0,04-0,10=0,08
h=-0,08 so‘m yoki h=-8 tiyin

4.