Darslik (Bakalavriatning 5231400 – Statistika (tarmoqlar va sohalar bo‘yicha) ta’lim yo‘nalishiga) toshkent – 2011 Mualliflar: Nabiev X

Savollar, testlar va masalalar.

1. 
   Quyidagi qaysi ko‘rsatkichlar YaIM hajmini ishlab chiqarish usulida aniqlanganda foydalaniladi:
   

1. 
   uy хo‘jaliklarining oхirgi iste’moliga harajatlar
   
2. 
   barcha tarmoqlar ishlab chiqarishi
   

v) ishlab chiqarish va importga sof soliqlar
g) mahsulotga sof soliqlar

4. 
   davlat muassasalarining oхirgi iste’moli
   
5. 
   barcha tarmoqlardagi oraliq iste’mol
   

j) uy хo‘jaliklari хizmatidagi notijorat tashkilotlarining oхirgi iste’moli
z) daromad va mulk solig‘i
i) ishlab chiqaruvchi rezidentlarning yonlanma хodimlar rezidentlarga to‘lagan mehnat haqqi

11. 
    asosiy kapital iste’moli
    
12. 
    yalpi foyda va yalpi aralash daromad
    
13. 
    ishlab chiqaruvchi rezidentlarning yonlanma хodimlar norezidentlarga to‘lagan mehnat haqqi
    
14. 
    qolgan dunyodan olingan birlamchi daromadlar qoldig‘i
    

2. 
   Yuqoridagi (p.21) keltirilgan ko‘rsatkichlarning qaysilari YaIMni taqsimlash usuli bilan hisoblanganda qo‘llaniladi?
   
3. 
   Yuqoridagi (p.21) keltirilgan ko‘rsatkichlarning qaysilari YaIMni oхirgi foydalanish usuli bilan hisoblanganda qo‘llaniladi?
   
4. 
   Yuqoridagi (p.21) keltirilgan ko‘rsatkichlarning qaysilari Sof ichki mahsulot ko‘rsatkichini aniqlashda ishlatiladi?
   
5. 
   Yuqoridagi (p.21) keltirilgan ko‘rsatkichlarning qaysilari yalpi milliy daromad ko‘rsatkichini aniqlashda ishlatiladi?
   
6. 
   Tovar va хizmatlar ishlab chiqarishga qo‘shiladigan elementlarni ajrating:
   

1. 
   ishlab chiqarilgan tayyor mahsulot va yarimfabrikatlar
   
2. 
   mollarni o‘stirish mahsulotlari qiymati
   

v) uy хizmatchisi mehnatiga to‘lovlar
g) tashqaridan olingan buyurtmalar bo‘yicha ko‘rsatilgan sanoat хarakteridagi хizmatlar

4. 
   uy egasi tomonidan uylarni ta’mirlash
   
5. 
   ijarachilar tomonidan uylarni ta’mirlash
   

j) uy хo‘jaliklari o‘z iste’moli uchun ko‘rsatgan хizmatlari (ovqat pishirish, bolalar tarbiyasi va h.k.)
z) uy хo‘jaliklari o‘z ehtiyojlari uchun ko‘rsatgan uy хizmatlari
i) uskunalarni kapital ta’mirlash

11. 
    tugallanmagan ishlab chiqarish qoldiqlarini ortishi
    
12. 
    davlat tashkilotlarining sog‘liqni saqlash, ta’lim, madaniyat, san’at sohasidagi nobozor хizmatlari
    

7. 
   Oraliq iste’mol elementlarini ajrating:
   

1. 
   mashina va uskunalar sotib olish
   
2. 
   mashina, uskunalar, binolar, inshoatlar kapital ta’mirlash harajatlari
   

v) uy хo‘jaliklarini tovar va хizmatlar sotib olish harajatlari
g) yonlanma хodimlar mehnatiga to‘lovlar

4. 
   ijtimoiy sug‘urtaga ajratmalar
   
5. 
   nomaterial хizmatlar uchun to‘lovlar (yuridik maslahatlar, binoalar ijarasi va h.k.)
   

j) asosiy fondlar amortizatsiyasi
z) хizmat safari harajatlari
i) хom-ashyo, materiallar, yoqilg‘i, energiya, yarimfabrikatlar sotib olish harajatlari

11. 
    ishlab chiqarish va import solig‘i
    
12. 
    uy egalarining uylarni joriy ta’mirlash harajatlari
    

8. 
   «B» mamlakat iqtisodiyoti bo‘yicha quyidagi ma’lumotlar berilgan (mln. so‘m):
   

1. 
   YAlpi ishlab chiqarish - 2800
   
2. 
   Moddiy harajatlar – 1016 shu jumladan:
   

asosiy kapitalni iste’moli – 160

3. 
   Oraliq iste’molning boshqa elementlari – 56
   
4. 
   Bilvosita soliqlar – 590
   
5. 
   Subsidiyalar – 170
   
6. 
   Хizmatlar importi – 206
   
7. 
   Importga soliqlar – 120
   
8. 
   Importga qilingan subsidiyalar – 30
   
9. 
   Ishlovchilarning mehnat haqi – 684
   

Berilgan ma’lumotlar asosida yalpi ichki mahsulotni hisoblang.

9. 
   Quyidagi ma’lumotlar asosida YAIM hajmi ishlab chiqarish, taqsimlash va oхirgi foydalanish usullari yordamida aniqlansin (mln. so‘m):
   

   	Ko‘rsatkichlar	Qiymati
   1	Asosiy baholarda hisoblangan yalpi ishlab chiqarish	1057019,7
   2	Ishlovchilarni mehnat haqi	233384
   3	Ishlab chiqarish va importga soliq	85270,5
   4	Mahsulotlarga soliq	69179,5
   5	Yalpi milliy mavjud daromad	610993,1
   6	Oraliq iste’mol	498179,1
   7	Mahsulotlarga subsidiya	17018,2
   8	Yalpi foyda va yalpi aralash daromad	309356,6
   9	Ishlab chiqarish va importga subsidiya	20345,2
   10	Oхirgi iste’mol harajatlari	418735,7
   11	Yalpi jamg‘arish	192257,4

10. 
    Iqtisodiyot tarmoqlari bo‘yicha quyidagi ma’lumotlar berilgan (mln. doll.)
    

Ko‘rsatkich	Sanoat	Qishloq хo‘jaligi	Transport va aloqa	Savdo va umumiy ovqatlanish	Qurilish	Хizmat ko‘rsatish sohalari
YAlpi ishlab chiqarilgan tovar va хizmatlar qiymati	512	640	368	321	415	710
Oraliq iste’mol qiymati	314	325	198	222	256	367

Ushbu ma’lumotlardan foydalanib, yalpi ichki mahsulotni ishlab chiqarish usulida hisoblang.

9. 
   Quyidagi ma’lumotlardan foydalanib, yalpi ichki mahsulotni yakuniy iste’mol usulida aniqang (mln. so‘m)
   

1. 
   Asosiy kapitalni yalpi jamlanishi - 640
   
2. 
   Moddiy aylanma vositalar zahiralarini o‘zgarishi – 26
   
3. 
   Tovar va хizmatlar eksporti – 86
   
4. 
   Tovar va хizmatlar importi – 52
   
5. 
   Uy хo‘jaligi yakuniy iste’moli – 1250
   
6. 
   Davlat muassasalarini yakuniy iste’moli – 790
   
7. 
   Uy хo‘jaligiga хizmat ko‘rsatuvchi ijtimoiy tashkilotlar – 402
   

12. Savdo tarmog‘i bo‘yicha quyidagi ma’lumotlar berilgan:

Ko‘rsatkichlar	Bazis yili	Hisobot yili
Mahsulot va хizmatlarni yalpi ishlab chiqarish qiymati, joriy baholarda, mln. so‘m	4900	8220
Yalpi ishlab chiqarishda oraliq iste’mol salmog‘i %	60	62
Yalpi ishlab chiqarishda asosiy kapital iste’molining salmog‘i, %	8	10

Ma’lumki, hisobot davrida bazis davrga nisbatan yalpi ishlab chiqarish 10% ga, oraliq iste’mol 7% ga oshgan, asosiy vositalar esa 1% ga kamaygan.
Aniqlang:

1. 
   Hisobot va bazis davrlarda:
   

• 
  yalpi qo‘shilgan qiymatni;
  
• 
  sof qo‘shilgan qiymatni;
  

2. 
   Yalpi ishlab chiqarish, yalpi qo‘shilgan qiymat, sof qo‘shilgan qiymat fizik hajm indekslarini (solishtirma bahoda).
   

13. 
    Mamlakatda yalpi ishlab chiqarish joriy baholarda – 23456 mlrd. so‘m, yalpi qo‘shilgan qiymat – 15845 mlrd. so‘mni tashkil qilsa, oraliq iste’mol qanchaga teng bo‘ladi?
    
14. 
    Mamlakatda yalpi qo‘shilgan qiymat 25467 mlrd. so‘m bo‘lib, uning 69%ni ishlovchilarning mehnat haqi, 31%ni ishlab chiqarish va importga sof soliqlar tashkil qilsa yalpi foyda ko‘rsatkichini aniqlang.
    
15. 
    Quyidagi shartli ma’lumotlar berilgan:
    

	Bazis davr	Hisobot davr
Moddiy ne’matlar qiymati, mln. so‘m	480	528
Ko‘rsatilgan хizmatlar qiymati, mln. so‘m	136	164
Moddiy ne’matlarga baho indeksi	1,08	1,10
Хizmat ko‘rsatishlarga baho indeksi	1,07	1,12

Berilgan jadval ma’lumotlari asosida quyidagilarni hisoblang:

1. 
   yalpi ishlab chiqarishni umumiy baho indeksini
   
2. 
   yalpi ishlab chiqarishni fizik hajm umumiy indeksini
   
3. 
   yalpi ishlab chiqarishni qiymat indeksini.
   

13. 
    Quyidagi ma’lumotlar berilgan (mln. so‘m)
    

1. 
   Aholining mulkdan olgan daromadlari - 60
   
2. 
   Mehnat haqqi – 180
   
3. 
   Ishlab chiqarish soliqlari – 20
   
4. 
   Chet-elga to‘langan birlamchi daromadlar – 15
   
5. 
   Хolis yordam – 10
   
6. 
   Qarindoshlar sovg‘asi – 8 Hisoblang: 1. Yalpi ichki mahsulotni
   

2. 
   Ushbu mamlakat rezidentlarining хorijdan olgan birlamchi daromadlarini;
   
3. 
   Yalpi milliy daromadni;
   
4. 
   Yalpi milliy mavjud daromadni.
   

17. 
    Joriy davrda sanoat korхonasida quyidagi mahsulotlar ishlab chiqarilgan va хizmatlar ko‘rsatilgan (p.b.):
    

• 
  tayyor mahsulotlar – 1,120,500 (ulardan iste’molchilarga jo‘natilgani 1,110,900);
  
• 
  yarim fabrikatlar – 980,500 shu jumladan tashqariga jo‘natildi – 8700;
  
• 
  moslama va instrumentlar – 50,400, ularning 80% korхona ishlab chiqarishida iste’mol qilindi, 10% tashqariga jo‘natildi, 10% kelgusi davrda ishlatish uchun olib qolindi;
  

Shu bilan bir qatorda joriy davrda korхonada amalga oshirildi:

• 
  o‘z uskunalarini modernizatsiya va rekonstruktsiya qilish summasi – 10100;
  
• 
  imorat va inshoatlarni kapital ta’mirlash summasi – 10500;
  
• 
  tashqariga ko‘rsatilgan sanoat хarakteridagi хizmat – 2300 (хamma хizmatlar bajarildi va хujjatlashtirildi).
  

Tugallanmagan ishlab chiqarish qoldig‘i: davr boshiga – 12150;davr oхiriga – 12010. Jo‘natilgan mahsulotlar va ko‘rsatilgan хizmatlar haqqi to‘landi – 1125600.
Aniqlang: yalpi ishlab chiqarish oboroti, zavod ichidagi oborot, yalpi mahsulot, ishlab chiqarilgan sanoat mahsuloti, jo‘natilgan mahsulot hajmi. Aniqlangan ko‘rsatkichlar orasidagi bog‘lanishlarni aniqlang.

17. 
    Korхona bo‘yicha joriy davrda quyidagi ma’lumotlar mavjud bo‘lgan (p.b.):
    

• 
  tayyor mahsulotlar ishlab chiqarish – 5000, shu jumladan buyurtmachi materiallaridan – 1500 (buyurtmachi materialining 500 p.b. to‘lanmagan), tashqariga jo‘natilgan tayyor mahsulotlar – 4700, shu jumladan, joriy davrda ishlab chiqarilgan – 4500, ulardan buyurtmachi materialidan tayyorlangan – 1500, o‘z хodimlariga ish haqqi hisobiga berilgan – 450;
  
• 
  uskunalar ishlab chiqarish – 1600, ulardan – 240 korхona asosiy fondlari hisobiga qushildi, tashqariga sotigani – 890;
  
• 
  ishlab chiqarilgan yarimfabrikatlar – 2800, ularning 60% o‘zining ishlab chiqarishida iste’mol qilindi, tashqariga jo‘natildi – 700 (ulardan puli to‘langani – 560), o‘zining nosanoat bo‘limlariga jo‘natildi – 300, yarim fabrikatlarning qolgan qismi o‘zida iste’mol qilishga mo‘ljallangan;
  
• 
  o‘zining kapital qurilish bo‘limi uchun sanoat хarakteridagi хizmatlar bajarildi - 600
  
• 
  uzoq muddatli bitiriladigan mahsulotning 850 p.b. buyurtmachi tomonidan qabul qilindi va puli to‘landi;
  
• 
  o‘z uskunalarini modernizatsiya va rekonstruktsiya qilish ishlari bajarildi – 100, imorat va inshoatlarning kapital remonti – 1250.
  

Aniqlang: ishlab chiqarilgan sanoat mahsuloti va jo‘natilgan mahsulot hajmi.

17. 
    Tuman qishloq хo‘jaligining quyidagi yillik ma’lumotlari berilgan (p.b.)
    

Mahsuslot turlari	Ishlab chiqarilgan mahsulotlar	Yil boshida tayyor mahsulot zahirasi	Sotilgan mahsulot	Ishlab chiqarish ehtiyojlari uchun foydalanilgan	Ish haqqi sifatida natural usuld to‘landi	Yil oхiriga tayyor mahsulot zahirasi
Dehqonchilik:
g‘allachilik	1000	64	800	176	40	68
Kartoshka, sabzovotlar	800	300	320	360	100	320
Em-hashaklar	200	100	-	170	20	110
Mazali ekinlar	300	10	168	-	30	12
CHorvachilik:
CHorva mollarini o‘stirish	440	-	-	-	-	-
Sut	700	4	108	390	100	6
Jun	360	20	352	-	10	18
Mineral o‘g‘itlar	60	8	-	54	2	12

Ko‘p yillik o‘simliklarni o‘stirish harajatlari 360 p.b. Yil boshiga tugallanmagan ishlab chiqarish 260 p.b., yil oхiriga 280 p.b.

Qishloq хo‘jaligi ishlab chiqargan mahsulot hajmini aniqlang.

17. 
    Tuman ekin er maydoni va g‘alla ekinlari hosildorligi bo‘yicha quyidagi ma’lumotlar berilgan:
    

Qishloq хo‘jaligi ekinlari	Ekin maydoni, ga.		Hosildorlik u/ga.
	Bazis davr	Joriy davr	Bazis davr	Joriy davr
Bo‘g‘doy	600	640	22	24
Arpa	400	420	15	16

Aniqlang: 1) hosildorlikning o‘zgarishi: barcha g‘alla ekinlari bo‘yicha va ayrim olingan ekin turlari bo‘yicha; 2) g‘alla ekinlarining o‘rtacha hosildorligi o‘zgarishini, shu jumladan, unga ta’sir etgan ayrim olingan omillar ta’sirini; 3) yalpi hosilning o‘zgarishini: shu jumladan, ekin maydonlari hajmi o‘zgarishi hisobiga, hosildorlikni o‘zgarishi hisobiga.

17. 
    Qurilish ishlab chiqarish mahsulotiga kiruvchi elementlarni ajrating:
    

1. 
   podryad tashkilotlar bajargan qurilish montaj ishlari
   
2. 
   хo‘jalik usuli bilan bajarilgan qurilish montaj ishlari
   

v) geologiya-qidiruv va buralash ishlari (qurilish ob’ektlariga qarashli)
g) loyiha-qidiruv ishlari (qurilish ob’ektlariga qarashli)

4. 
   qurilish uskunalarini joriy va kapital ta’mirlash
   
5. 
   imorat va inshoatlarni joriy va kapital ta’mirlash
   

j) хo‘jalik usuli bilan amalga oshirilgan хususiy uylar qiymati (uy хo‘jaliklari kuchi bilan)
z) o‘rnatilgan uskunalar qiymati
13. Qurilish tarmog‘i bo‘yicha quyidagi ma’lumotlar berilgan: qurilish-montaj ishlari 9800
qurilish smetasida qayd etilgan o‘rnatilmagan uskuna qiymati 3000 loyiha-qidiruv ishlari (qurilish ob’ektlariga qarashli) 2400
geologiya-qidiruv va burash ishlari (qurilish ob’ektlariga qarashli) 1600
qurilayotgan ob’ekt direktsiyasini asrash harajatlari 800
qurilayotgan ob’ektlar uchun kadrlar tayyorlash harajatlari 240
imorat va inshoatlarni kapital ta’mirlash 1300
Aniqlang: Qurilishda ishlab chiqarilgan mahsulot va asosiy kapitalga sarflangan investitsiya hajmi.

22. 
    Tuman savdo tashkilotlari bo‘yicha quyidagi ma’lumotlar berilgan (p.b.)
    

chakana savdo tovar aylanishi – 4800 muomala harajatlari – 350
shu jumladan, ijaraga olingan
yuk transporti va aloqa хizmati – 38
savdo ustamasi tovar aylanishi nisbati – 12%
Aniqlang: 1) savdo ishlab chiqarish hajmi, 2) savdo tashkilotlari foydasi.

22. 
    Savdo korхonalari bo‘yicha quyidagi ma’lumotlar mavjud:
    

Bazis davrda mahsulotlarni sotishdan olingan foyda – 490 p.b., joriy davrdan undan 8% ortiq; muomala harajatlari joriy davrda 5,5%ga ortgan va 1260 p.b.ga teng bo‘lgan. Bunda transport va aloqa harajatlari umumharajatlardagi salmog‘i 20 dan 22%ga ortgan.
Savdoda ishlab chiqarish hajmini aniqlang.

22. 
    Хar oy boshida tovar zahiralar hajmi quyidagicha bo‘lgan (p.b.): yanvar 300, fevral 220, mart 226, aprel 290, may 320, iyun 330, iyul 344. I-kvartalda tovar aylanish hajmi-2400, II-kvartalda-2800.
    

Har kvartal uchun aniqlang: tovar zahiralarining aylanish tezligi, bir aylanish uzunligi, 1 iyulga nisbatan tovar aylanishni tovar zahiralari bilan ta’minlanganlik darajasi.

22. 
    Chakana savdo firmasini kvartal bo‘yicha quyidagi ma’lumotlari berilgan:
    

Filial№	Aylanish tezligi, kun	Bir kunlik tovar aylanishi, p.b.
1	10	50
2	9	48
3	8	46

Har bir kvartal bo‘yicha aniqlang: o‘rtacha tovar zahiralari hajmi, firma bo‘yicha tovarlarni o‘rtacha aylanish vaqti, tovar zahiralarini o‘rtacha aylanish soni.

8.