Darslik (Bakalavriatning 5231400 – Statistika (tarmoqlar va sohalar bo‘yicha) ta’lim yo‘nalishiga) toshkent – 2011 Mualliflar: Nabiev X

9.5.1-jadval Korхona rentabelligi va unga ta’sir etuvchi omillar

№	Ko‘rsatkich	SHartli belgi	Bazis davr	Joriy davr
1.	Mahsulotni sotishdan tushgan tushum-jo‘natish bahosida (qo‘shimcha qiymat solig‘isiz), ming so‘m	SM	424704	446860
2.	Asosiy faoliyat foydasi, ming so‘m	AFF	52328	56476
3.	Asosiy ishlab chiqarish fondlarining o‘rtacha yillik qiymati, ming so‘m	F	374856	377672
4.	Aylanma mablag‘larning o‘rtacha yillik qiymati, ming so‘m	O	38028	39960
5.	Asosiy ishlab chiqarish fondlari va aylanma mablag‘larning o‘rtacha yillik qiymati, ming so‘m	F+O	412884	417632
6.	Mahsulot fond talabchanligi (3:1) 1 so‘mga tiyin	1/N	88,26	84,52
7.	Biriktirish koeffitsineti (4:1) 1 so‘mga tiyin	1/K	13,66	13,19
8.	Mahsulot rentabelligi (2:1) 1 so‘mga tiyin	R	12,32	12,64
9.	Ishlab chiqarish rentabelligi (2:5), yoki (2:8); (6:7)	^Rish/ch	12,09	12,93

Joriy davrda ishlab chiqarish rentabellik darajasi 0,84 tiyinga o‘sgan.

R_ish/ch=12,93-12,09=0,84
Ayrim olingan omillarning ta’siri quyidagicha bo‘lgan:

1. 
   Sotilgan mahsulot rentabelligining ortishi ishlab chiqarish rentabelligi 0,31 tiyinga ortishiga sabab bo‘lgan:
   

R_ish/ch(R)=12,64/88,26+13,66-12,32/88,26+13,66=0,31 tiyin

2. 
   Fond talabchanligining kamayishi (asosiy fondlar qaytimining ortishi) ishlab chiqarish rentabelligini 0,47 tiyinga ortishga sabab bo‘lgan:
   

R_ish/ch(N)=12,64/84,52+13,66-12,64/88,26+13,66=0,47 tiyin

3. 
   Material aylanma mablag‘larni biriktirish koeffitsientini pasayishi (ular aylanishini ortishi) ishlab chiqarish rentabelligini 0,06 tiyin ortishiga sabab bo‘lgan:
   

R_ish/ch(K)=12,64/88,26+13,66-12,64/84,52+13,66=0,06 tiyin.
SHunday qilib, barcha omillarning rentabellik darajasini o‘sishiga ta’siri:
R_ish/ch=0,31+0,47+0,06=0,84 tiyin
Хar bir so‘mlik foydalanilgan resurslarga nisbatan. Bazis yilga nisbatan rentabellikning ortishi
12,93-12,09=0,84 tiyin.
Ayrim olingan mahsulotlar rentabellik darajasi mahsulot tannarхi va bozor bahosiga bog‘liq.
Shu omillar ta’sirini quyidagi misolda ko‘ramiz:

Ko‘rsatkich	Bazis davr	Joriy davr	Farqi
Bozor bahosi, so‘m	20	23	+3
To‘liq tannarх, so‘m	15	17	+2
Foyda, so‘m	5	6	+1
Rentabellik, %	25	26,1	+1,1

Mahsulot rentabelligi 1,1 foiz punktga o‘sgan. Bu o‘zgarishga bahoning ortishi va tannarхning qimmatlashuvi sabab bo‘lgan. Bu omillarning rentabellik darajasiga ta’sirini aniqlash uchun quyidagi hisoblarni amalga oshiramiz:

1
R_(r)=R ¹- R₀=R₁-S₀/R₁ х 100 – R₀;
bunda R_(r) – bahoning o‘zgarishi natijasida rentabellikning o‘zgarishi;
R – mahsulotning shartli rentabelligi, bazis tannarхi va joriy davr bahosida;
R_(r)=(23-15/23) х 100-25,0=34,8-25,0=9,8%
Demak, mahsulot bozor bahosining o‘zgarishi rentabellikni 9,8%ga ortishga olib kelgan.

1
R_(s)=R₁- R ¹=26,1-34,8=-8,7%
Demak, tannarхning o‘sish rentabelligi 8,7%ga pasayishiga olib kelgan.
Ikkala omilni ta’sirida umumiy mahsulot rentabelligini o‘zgarishi:
9,8+(-8,7)=+1,1%
Mahsulot rentabelligi o‘zgarishini qator yillar bo‘yicha tegishli omillarning ta’sirini aniqlagan holda o‘rganish lozim.