Dastur sotsiologik tadqiqotning asosiy hujjati sifatida

Kurs ishining maqsadi va vazifasi. Sotsiologik tadqiqotning asosiy resursi, asosiy tayanchi albatta bu – sotsiologik tadqiqot dasturidir. Sotsiologik tadqiqotlar dasturi muayyan ijtimoiy obyektni o'rganishning uslubiy, uslubiy va tashkiliy tamoyillari, usullari, farazlari va vositalarini belgilaydigan nazariy hujjatdir. Ish mavzusining dolzarbligi shundaki, sotsiologik tadqiqot dasturi butun tadqiqot jarayoni davomida qo'llanma bo'lib xizmat qiladigan hujjatdir. Ushbu hujjat ilmiy muammoni shakllantirish va asoslashni, tadqiqot maqsadini, uning ob'ektini va predmetini aniqlashni, asosiy tushunchalarni mantiqiy tahlil qilishni, tadqiqot gipotezalarini shakllantirishni, tadqiqot maqsadlarini, tadqiqot ob'ektini tanlashni o'z ichiga oladi. , tadqiqot ish rejasi, uslubiy va yordamchi materiallar. Shuning uchun rejalashtirish bosqichida noto'g'ri hisob-kitoblar tadqiqot natijalarining haqiqiyligini yoki haqiqiyligini xavf ostiga qo'yishi mumkin.
Dastur to’gri,aniq va puxta tuzilgan bo’lsa, sotsiologik tadqiqotimiz mukammal bo’ladi. Dastursiz o’tkazilgan shosha-pisha o’tkazilgan tadqiqot – tadqiqot emas. Dastur tuzishda albatta sotsiolog tajribali, metodi kuchli bo’lishi kerak. Kurs ishidan ko’zlangan asosiy maqsadim ham dasturni qay darajada muhimligini isbotlab, dastur tuzishni tashkil etish.
Kurs ishining tuzilishi. Mazkur kurs ishi kirish, ikkita yirik bob, beshta paragraf, xulosa va foydalanilgan adabiyotlardan iborat holda yozildi.

I BOB. SOTSIOLOGIK TADQIQOTNI RIVOJLANTIRISH. SOTSIOLOGIK TADQIQOT DASTURINING TARKIBI
1.1 SOTSIOLOGIK TADQIQOT DASTURI TUSHUNCHASI VA TUZILISHI

Sotsiologiya fanini empirik sotsiologik tadqiqot jarayonisiz tasavvur qilib bo’lmaydi. Empirik so’zi qadimgi yunoncha bo’lib, tajriba ma‘nosini anglatadi. Empirik sotsiologik tadqiqot – yagona dastur va uslubiyot bilan amaliy asosda ijtimoiy hayot hodisa va jarayonlari to’g’risida olingan. Empirik ma‘lumotlarni tahlil qilish, umumlashtirish, zarur amaliy takliflar, tavsiyalar ishlab chiqishdan iborat. Empirik sotsiologik tadqiqotda ijtimoiy faktlarni izlash, tasnif qilish, to’plash muhim ahamiyatga ega.

Ijtimoiy fakt deganda, ilmiy asoslangan, muayyan vaqt davomida real ijtimoiy voqelikning alohida jihadlarini tasnif qilish orqali olingan ma‘lumotlarga aytiladi.
Hozirda, bozor munosabatlariga o’tish jarayonida jamiyat hayotida ro’y berayotgan muhim o’zgarishlarni, kishilar o’rtasidagi munosabatlarni amaliy sotsiologik tadqiqotlarsiz ilmiy asosda o’rganib bo’lmaydi. Jamiyatni ilmiy boshqarish doimo amaliy sotsiologik tadqiqot natijalariga tayanmog’i zarur. Mavjud ijtimoiy muammolarni hal etib borishda, jamiyatni ijtimoiy rivojlantirishda va uni rejali prognoz berish bilan ilmiy asosda boshqarishda amaliy sotsiologik tadqiqot natijalari muhim vazifalarni bajaradi. Sotsiologik tadqiqotlarning sifat darajasini va samaradorligini oshirish uchun empirik ma‘lumotlarning ishonchli ekanligini, ilmiy asoslanganligini ta‘minlash uchun, uning metodologik asosiga alohida e‘tibor qaratilmog’i lozim. Amaliy sotsiologik tadqiqot jarayonini 4 asosiy bosqichga bo’lib ko’rsatish mumkin. Bu bosqichlarning har biri o’ziga xos xususiyatlarga va muhim jihatlarga egadir. Bular quyidagilardan iborat: I bosqich. Sotsiologik tadqiqotni tayyorlash va tashkil qilish: Amaliy sotsiologik vazifani belgilash va tadqiqot predmetini tanlash; Sotsiologik tadqiqot o’tkazish bo’yicha buyurtma qabul qilish va uni o’tkazish bo’yicha shartnoma tuzish; Bajariladigan ishlar bo’yicha kalendar reja, texnik vazifalarni va byudjet sarf qilinadigan harajatlar smetasini tuzish; Dastur ishlab chiqish; Tadqiqot uslubiyoti, texnikasi va vositalarini ishlab chiqish. II bosqich. Asosiy bo’lib, amaliy tadqiqot ishlari olib borish jarayonini o’z ichiga oladi: Sotsiologik tadqiqot tanlovini o’tkazish; Pilotaj; Dastlabki sotsiologik ma‘lumotlarni yig’ish; Empirik ma‘lumotlarning sifat va aniqlik darajasini nazorat qilish; III bosqich. Empirik ma‘lumotlarni qayta ishlash: Olingan empirik ma‘lumotlarni guruhlarga ajratish; Taqsimiy jadval tuzish; Empirik ma‘lumotlarni kompyuterlarga kiritish va modellashtirish; IV bosqich. Yakunlovchi bosqich bo’lib, olingan ma‘lumotlarni tahlil qilish, umumlashtirish, ulardan ilmiy xulosalar chiqarish va amaliy takliflar, tavsiyalar ishlab chiqishni o’z ichiga oladi: Tadqiqot ma‘lumotlarining dastlabki tasnifi va nazariy jihatdan fahmlamoq; Ilmiy nazariy xulosalar, muayyan ilmiy-amaliy takliflar, tavsiyalar va tadbirlar ishlab chiqish; Berilgan vazifa bo’yicha ilmiy matnlar, hisobotlar tayyorlash. I bosqich: amaliy tadqiqotni tayyorlash va tashkil etish bosqichi.
Empirik tadqiqot maqsadini aniqlash va belgilash; Empirik tadqiqot jarayonini tashkil etish; Analitik muolaja tayyorlash; II bosqich. Asosiy bosqich: empirik tadqiqot va eksperiment o’tkazish; III bosqich. Olingan empirik ma‘lumotlarni qayta ishlash va amaliy tavsiyalar ishlab chiqish. Bu bosqichda quyidagi vazifalar bajariladi: Olingan empirik tadqiqot natijalarini statistik qayta ishlash; Nazariy jihatdan qayta ishlash;
Olingan natijalarni amaliyotda qo’llash. Har qanday tadqiqot biron-bir muammoning qo’yilishidan boshlanadi. Bunday muammo tashqaridan, buyurtmachi tomonidan berilishi yoki jamiyat hayotida o’zining ilmiy yechimini kutayotgan muammo bo’lishi mumkin. Shulardan kelib chiqib, sotsiologik tadqiqotlarni tashkil qilishning asosiy shakllari:
1. Davlat buyurtmasi;
2. Xo’jalik shartnomasi asosida;
3. Jamoatchilik
4 Aralash tartibda bo’lishi mumkin. Empirik sotsiologik tadqiqot ob‘ekti bo’yicha o’tkazilgan dastlabki tahlililar asosida mavjud muammoni tadqiq qilish dasturi ishlab chiqiladi. Ilmiy dastur har qanday amaliy va nazariy sotsiologik tadqiqotning dastlabki zarur hujjati hisoblanadi. Dastur sotsiologik tadqiqot obyekti bo’yicha ishchi farazni tekshirishga qaratilgan, shuningdek, tadqiqot bo’yicha ilmiy faraz, bajariladigan asosiy vazifalarni va sotsiologik tadqiqot metodologik asosining bayonidan iborat. Dastur mazmuni haqida qisqacha ma‘lumot berilishi annotatsiya deb ataladi. Har qanday empirik sotsiologik tadqiqot dasturining umumiy talablari mavjud. Bularga: 1. tadqiqotning asosiy maqsad va vazifalarini aniqlash;
2. ishchi farazni ishlab chiqish;
3. dasturni ishlab chiqish jarayonida kompyuter texnikasidan foydalanish kabilar kiradi.
Sotsiologik tadqiqot so‘rovnomani tuzishdan emas, balki muammoni asoslash, maqsad va gipotezalar hamda nazariy modelni shakllantirishdan boshlanadi. Shundan so‘nggina tahlilchi vositalarni (ko‘p hollarda, vosita so‘rovnoma bo‘ladi) ishlab chiqishga, so‘ng birlamchi ma’lumotlarni to‘plash va unga ishlov berishga o‘tadi. Yakuniy bosqichda esa nazariy tahlil amalga oshiriladi. Chunki ma’lumotlarni to‘g‘ri, ya’ni ilgari surilgan nazariya va gipotezaga muvofiq holda talqin qilish va tushuntirish lozim. Shundan so‘nggina amaliy tavsiyalar ishlab chiqiladi.
Bugungi kunda empirik tadqiqot deganda ma’lumotlarni ma’lum bir dastur asosida, ilmiy xulosa qoidalaridan foydalangan holda to‘plash tushuniladi. Buning natijasida tadqiqotchi haqiqatni aks ettiruvchi empirik axborotga ega bo‘ladi. Ma’lumot to‘plashning texnologiyasi (uslubiyati va usullari) «ma’lumotlar qanday qilib olindi?» degan savolga javob beradi, ma’lumotlarning o‘zi esa ilmiy izlanishning mahsuli bo‘lib, «tadqiqot davomida nimalarga erishildi?» degan savolga javob beradi. Empirik tadqiqotning strategiyasi tadqiqot dasturi bilan belgilanib, unga tadqiqot predmetining nazariy modeli, tadqiqot obyektining empirik chizmasi, ma’lumot olishning usullari va uslubiyati, ma’lumotlarni tahlil va talqin qilish kiradi.
Sotsiolog ishining barcha bosqichlari uning umumiy hujjati – sotsiologik tadqiqot dasturida aks ettiriladi.
Dastur ilmiy tadqiqotning strategik hujjatlari sirasiga kiradi. Uning maqsadi – bo‘lajak tadbirning umumiy chizmasi yoki rejasini taqdim etish, butun tadqiqot konsepsiyasini bayon etish. U muayyan hodisa yoki jarayonni o‘rganishning metodologik yondashuvlari va uslubiy amallarini nazariy jihatdan asoslashga qaratilgan.
Dastur sotsiologik tadqiqotning asosiy poydevoridir. Unda tadqiqotchining butun aql-zakovati jam bo‘ladi, uning qobiliyati, tadqiqot muammosi, predmeti va obyektini tanlashda, saralash va vositalarni shakllantirishda, dala bosqichini tashkil etishda, to‘plangan ma’lumotlarni tahlil va talqin qilishdagi malakasi aks etadi. Tadqiqot aynan dasturdan boshlanishi yoki boshlanmasligini aytish mushkul. Dastur – bu tadqiqot strategiyasidagi bir bosqichning yakuni va boshqa bir bosqichning boshlanishidir. Dasturga doimo o‘zgartish, qo‘shimcha, aniqlik kiritib boriladi.
Sotsiologik tadqiqotlarda dastur majburiy hujjat hisoblanadi. Tadqiqotning nazariy yoki amaliy, tezkor yoki uzoq muddatli bo‘lishidan qat’iy nazar, uning dastlabki ma’lumotlari, maqsadi va vazifasi, metodik ta’minoti, tashkiliy strukturasi tadqiqot dasturida belgilanadi. Sotsiologik tadqiqot dasturi kutilayotgan tadbirning rejasi yoki sxemasini, butun tadqiqotning konsepsiyasini ifoda etish maqsadidagi, ilmiy tadqiqotlarning strategik xujjatlar turiga kiradi. U o‘rganilayotgan aniq xodisa va jarayonning metodologik va metodik usullarning nazariy asoslanishidan iborat bo‘ladi. Sotsiologik tadqiqotni tayyorlash darhol so'rovnomani tuzishdan emas (ko'pincha malakasiz tadqiqotchilar murojaat qiladi), balki uning dasturini ishlab chiqishdan boshlanadi.
Sotsiologik tadqiqot dasturi ijtimoiy obyektni o'rganish uchun uslubiy, uslubiy va protsessual shartlarni o'z ichiga olgan ilmiy hujjatdir.
O'z maqsadiga muvofiq sotsiologik tadqiqot dasturi uchta asosiy vazifani bajaradi: uslubiy, uslubiy va tashkiliy. Ularning har birining xususiyatlarini ko'rib chiqish kerak. Uslubiy funksiya shundan iboratki, dastur quyidagilarga imkon beradi: ilmiy muammoni aniqlash; tadqiqotning maqsad va vazifalarini shakllantirish; o'rganilayotgan ob'ektning dastlabki g'oyasini tuzatish va hokazo. Uslubiy funktsiya shundan iboratki, dastur o'rganishning umumiy mantiqiy rejasini tahlil qilish, axborotni to'plash va tahlil qilish usullaridan foydalanish imkonini beradi. Tashkiliy funktsiya tadqiqot guruhi a'zolari o'rtasida aniq mehnat taqsimoti tizimini ishlab chiqishni ta'minlaydi, tadqiqotning borishini nazorat qilishni osonlashtiradi. Ijtimoiy tizimlarni o'rganishga yondashuvning o'ziga xos xususiyati, qoida tariqasida, tadqiqotchilarning mafkuraviy pozitsiyasi (ham ilmiy, ham siyosiy) asosida amalga oshiriladigan aniq tarixiy tahlildadir. Tadqiqotning ish dasturi sotsiologik tadqiqotni sifatli o'tkazish bilan bog'liq asosiy protsessual tadbirlarni aks ettiradi. Amaliyot shuni isbotlaydiki, mohirona ishlab chiqilgan sotsiologik tadqiqot dasturi uning tashkilotchilariga yaxshi yordam beradi: u sizga ilmiy, tashkiliy va moliyaviy xarajatlarni oldindan ko'rish, eng aniq aniqlash imkonini beradi, shov-shuvlardan qochishga yordam beradi, o'rganishga umuman ritm beradi. Bunday dasturni ishlab chiqish muayyan tamoyillar va qoidalarni qat'iy hisobga olishni nazarda tutadi. Eng umumiy shaklda ular boshqaruv va ijro faoliyatini rejalashtirish tamoyillari bilan bir xil. Shu sababli, ijtimoiy rejalashtirish va boshqarishning umumiy nazariyasi haqidagi bilimlar bu erda foydali bo'lishi mumkin. Sotsiologik tadqiqot rejasining tarkibiy qismlari uning bosqichlari va ilmiy tadqiqot va turli xil va shakllardagi tashkiliy-texnik tartib va ​​operatsiyalardir.