Davlat byudjetining mazmuni, uning shakllanishi va taqsimlanishining xususiyatlari Reja: Kirish

3. Davlat byudjetining ahamiyati.
Davlat byudjeti mamlakat-ning Moliya tizimida markaziy о‘rinni egallaydi. Markazlash-tirilgan pul fondini shakllantirish orqali uning yordamida katta hajmdagi Moliyaviy resurslar davlatning qо‘lida tо‘planadi va ular umumdavlat ehtiyojlarini qondirishga sarf etiladi. Davlat byudjeti umumdavlat manfaatlarini inobatga olgan holda ustu-vor yо‘nalishlar uchun Moliyaviy resurslarni konsyentrasiya qilish-da asosiy instrumyent bо‘lib xizmat qiladi.
Ustuvor yо‘nalishlarga Davlat byudjeti yordamida Moliyaviy resurslarni konsyentrasiya qilish bir nyecha usullar yordamida amal-ga oshirilishi mumkin. Ayrim hollarda, iqtisodiyot yetakchi tar-moqlarining jadal sur’atlar bilan rivojlanishini ta’minlash maqsadida byudjet assignovaniyalarining hajmi oshiriladi. Bosh-qa hollarda esa, о‘sha syektorlardan mablag’larni Davlat byudjetiga olishda qulay ryejim (sharoit) yaratiladi.
Davlat byudjeti iqtisodiyot alohida tarmoqlarining rivoj-lanishida asosiy manba rolini ham о‘ynashi mumkin. Masalan, ilmiy-texnika taraqqiyoti asosida milliy iqtisodiyotda yangi tar-moq vujudga kyelayotgan bо‘lsa, uning paydo bо‘lishini hozirgi sha-roitda byudjetdan Moliyalashtirishsiz tasavvur etib bо‘lmaydi.
Faoliyat kо‘rsatayotgan sub’yektlarning Moliyaviy barqarorli-gini ta’minlashda byudjet katta ahamiyat kasb etadi. Turli ob’yek-tiv va sub’yektiv omillarning ta’siri ostida ayrim sub’yektlar-ning о‘z Moliyaviy resurslari ularning sog’lom faoliyat kо‘rsatishi uchun yetarli bо‘lmay qolganda chyetdan mablag’ jalb qilishga ehtiyoj tug’iladi. Bunday sharoitda Davlat byudjeti tartibga soluvchi man-ba sifatida maydonga chiqishi mumkin. Albatta, bunday hollar-ning barchasida Davlat byudjetining mablag’lari sub’yektlarning о‘z manbalari, tarmoq ichidagi resurslar, bank kreditlaridan sо‘ng oxirgi tartibga soluvchi manba sifatida foydalaniladi.
Sub’yektlarning faoliyatini Moliyaviy resurslar bilan ta’-minlashda Davlat byudjetining tartibga soluvchi roli quyidagi shakllarda bо‘lishi mumkin:
– Moliyaviy resurslarga bо‘lgan yangi talabni kyelgusi byudjet yilida byudjetning xarajatlari tarkibiga kiritish;
– Moliyaviy resurslarga bо‘lgan qо‘shimcha ehtiyojni mavjud bо‘lgan byudjet resurslarini manyovr qilish, ya’ni byudjet kredit-larini bir ob’yektdan ikkinchisiga о‘tkazish. Bunday imkoniyatning mavjud ekanligi amaliyotda ayrim sub’yektlarning о‘zlariga taqdim etilgan Moliyaviy resurslarni tо‘liq о‘zlashtirishning uddasidan chiqa olmasligi bilan belgilanadi;
– qо‘shimcha ehtiyojni hukumatning zaxira fondlari hisobi-dan qoplash va boshqalar.
Davlat byudjeti milliy iqtisodiyot korxonalarini tyexni-kaviy jihatdan qayta qurollantirishda alohida ahamiyatga ega. Byudjetdan iqtisodiyotga qilinayotgan xarajatlar va markazlashti-rilgan investisiyalarni Moliyalashtirish, eng avvalo, ana Shu maqsadlarga xizmat qiladi.
Ayniqsa, ijtimoiy soha (maorif, sog’liqni saqlash, madaniyat va sport, fan, ijtimoiy ta’minot) xarajatlarini Moliyalashti-rish, oilalarga ijtimoiy nafaqa berish, aholi uchun ijtimoiy ahamiyat kasb etgan xizmatlar bahosidagi farqlarni byudjetdan qoplash, davlat hokimiyati organlari, boshqaruv va sud organlari-ni saqlash, fuqarolarning о‘z-о‘zini boshqarish organlarini Moliya-lashtirish, mamlakatning mudofaa qobiliyatini mustahkamlash ka-bi vazifalarning о‘z vaqtida bajarilishini ta’minlashda Davlat byudjetining ahamiyati juda byeqiyosdir.

Xulosa
Davlat byudjetining mohiyati quyidagilardan iborat: · bu davlat tomonidan boshqariladigan mamlakat moliyasining bir qismidir, shuning uchun davlat byudjeti yordamida davlat bozor mexanizmlariga aralasha oladi. · Davlat byudjeti bu yirik, global iqtisodiy muammolarni hal qilish uchun mablag 'to'plash usulidir. · Davlat byudjetining mavjudligi qashshoqlik, ishsizlik, millat salomatligi va boshqalarning murakkab ijtimoiy muammolarini hal qilishga imkon beradi. Byudjet moliyaviy rejalarning umumiy tizimida hukmronlik qiladi. iqtisodiyotning barcha sub'ektlari va bo'g'inlarining pul resurslarining bir qismini aks ettiradi, joriy davrda ularning davlat bilan ushbu sohadagi munosabatlarini tartibga soladi. Noishlab chiqarish sohasidagi muassasalarning moliyaviy rejalari davlat byudjeti bilan chambarchas bog'liq, chunki uning resurslari ularning xarajatlarini moliyalashtirishning asosiy manbai hisoblanadi. Byudjet va soliq to'lovchilari bo'lgan soliq to'lovlarini rejalashtirgan va qarz berish resurslari sifatida vaqtincha bo'shagan byudjet mablag'lari bo'lgan banklar, boshqa kredit tashkilotlari rejalari o'rtasida ma'lum bog'liqlik mavjud.
Davlat o'z daromadlari va xarajatlarini rejalashtirishni boshlaganda, ularni muvozanatlash muammosi paydo bo'ladi. Balansli byudjet bilan bog'liq bir qator muammolar mavjud: davlat qarzi muammosi, byudjet defitsiti va profitsiti. Ushbu muammolarning echimi ularni hal etish yo'lida to'g'ri o'ylangan yondashuvda. Byudjet orqali davlat o'zining muhim iqtisodiy funktsiyalaridan biri - byudjetni tartibga solishni amalga oshiradi. Byudjetni tartibga solishning maqsadi iqtisodiyotning barqarorligini ta'minlash va saqlashdir.
Byudjetni tartibga solish usullari juda xilma-xildir: soliq imtiyozlari berish, milliy daromadlarni qayta taqsimlash, subsidiyalar, byudjetlararo transfertlar, subsidiyalar va boshqalar. Byudjetning roli shundaki, u iqtisodiyot rivojiga ta'sir ko'rsatadigan eng muhim vosita hisoblanadi. Uning yordami bilan davlat ijtimoiy ishlab chiqarish tarkibini o'zgartiradi, boshqaruv natijalariga ta'sir qiladi va ijtimoiy o'zgarishlarni amalga oshiradi. Davlat byudjeti ijtimoiy muammolarni hal qilishda muhim rol o'ynaydi: ta'lim, sog'liqni saqlash, madaniyat va san'at va boshqalar.