6-MAVZU: TASHQI IQTISODIY FAOLIYAT VA UNING DAVLAT TOMONIDAN TARTIBGA SOLINISHI “DAVLAT IQTISODIY SIYOSATI” Xamidova Zulfiya
REJA: 1. Tashqi iqtisodiy faoliyatning asosiy yo‘nalishlari va ularni amal qilish pirinsiplari 2. Xalqaro iqtisodiy munosabatlar va uni tartibga solish mexanizmlari
3. O‘zbekistonda tashqi iqtisodiy siyosatning o‘ziga xos xususiyatlari
JAHON XOJALIGI – bu xalqaro mehnat taqsimoti, savdo-ishlab chiqarish, moliyaviy va ilmiy-texnikaviy aloqalar orqali birlashgan turli mamlakatlar xo‘jaliklari tizimidir. Birinchi bosqich
ishlab chiqarishning sanoatlashuvidan oldingi davrda vujudga kelib, dastlab o‘sha davrdagi kishilar jamoalari yoki qabilalari o‘rtasida paydo bo‘lgan savdo ayirboshlashuvi keyinchalik tovar ishlab chiqarishning rivojlanishi bilan turli mamlakatlar o‘rtasidagi doimiy tovar almashuvi – xalqaro savdoning paydo bo‘lishi va rivojlanishiga olib keldi.
Ikkinchi bosqich
ishlab chiqarishning sanoatlashuv davriga to‘g‘ri kelib, yirik mashinalashgan ishlab chiqarishning vujudga kelishi va tadbirkorlarning ko‘proq foyda olishga intilishi tashqi savdoni deyarli barcha milliy xo‘jaliklarning tarkibiy qismiga aylantirib qo‘yishi natijasida XVIII-XIX asrlarda rivojlangan jahon bozori paydo bo‘ldi.
Uchinchi bosqich
XIX-XX asrlarga to‘g‘ri kelib, bu davrda jahon xo‘jaligi tizimi shakllandi.
To‘rtinchi bosqich
XX asrning 60-yillaridan boshlab, ya‘ni ko‘plab mustamlaka mamlakatlarning siyosiy qaramlikdan ozod bo‘lishi natijasida zamonaviy jahon iqtisodiyotida ijobiy o‘zgarishlarning yangi tendensiyalarini paydo bo‘lishi bilan bog‘liq. Jahon xo‘jaligi subyektlari
o‘z ichiga xalq xo‘jaligi majmuini oluvchi davlat
1
transmilliy korporatsiyalar
2
milliy iqtisodiyot chegarasidan chiqqan, xo‘jalik barcha sohalari tarkibidagi firmalar
3
xalqaro tashkilot va institutlar
4
Jahon xo‘jaligi rivojlanishining asosiy modellari
1. XVIII—XIX asrlarda jahon xo‘jaligi bir markaz — Yevropa ta’siri ostida shakllangan.
2. Jahon xo‘jaligining ikki a’zoli modeli
Iqtisodiy rivojlangan mamlakatlar (Shimol)
Iqtisodiy rivojlanayotgan mamlakatlar (Janub)
3. Jahon xo‘jaligining uch a’zoli modeli
Markaz — yaxshi rivojlangan postindustirial rivojlanish davridagi davlatlar
Poluperiferiya —industiral sanoat mamlakatlari
Periferiya — agrar iqtisodiyot bilan sust rivojlangan davlatlar
4. Jahon xo‘jaligining polisentrik (ko‘p markazli) modeli
10 ta bosh markazning asta-sekinliklik bilan shakllanishi
