Davlat moliyaviy nazoratining nazariy va huquqiy

www.scientificprogress.uz
 
Page 251
Mavzuga oid adabiyotlarning tahlili. Tadqiqot davomida moliya sohasida 
"nazorat" yoki "moliyaviy nazorat" (bundan buyon matnda - moliyaviy nazorat) 
tushunchalarini talqin qilishda ilmiy adabiyotlarning tahlili shuni koʻrsatdiki, nazorat 
qilishning ikkita maqsadi: - bu haqiqiy koʻrsatkichlarning rejalashtirilgan koʻrsatkichlar 
orasidagi munosabatlar yoki boshqaruv qarorlarining natijaga ta’sirining aniqlashdir.[5, 
18] 
Shunday qilib, S. O. Shohin, L. N. Voronina moliyaviy nazoratni tashkilotlarning 
moliyaviy-xoʻjalik faoliyatini nazorat qilish vakolatiga ega boʻlgan davlat va jamoat 
organlari tizimi sifatida belgilaydi, ularning faoliyatining iqtisodiy samaradorligini 
baholash, iqtisodiy va moliyaviy operatsiyalarning qonuniyligi va maqsadga 
muvofiqligini aniqlash va davlat byudjetiga daromad olishning oʻz vaqtida va toʻliqligi 
[1, 25]. Nazorat, oʻz navbatida, qonunlarni ustivorligini ta’minlash maqsadida, doimiy 
ravishda amalga oshiriladi. Shunday qilib, moliyaviy nazoratni nazorat qilish orqali 
talqin qilishda nazorat maqsadi buziladi. 
Boshqa mualliflar, masalan, Yu. M. Voronin, moliyaviy nazoratni faqat 
qonuniylikni belgilash jarayoni sifatida emas, balki boshqaruv ob’ektining 
samaradorligi va natijadorligini baholash jarayoni sifatida ham koʻrishadi [2]. 
Xuddi shunday, "davlat moliyaviy nazorati" (DMN) tushunchasi boshqaruvning 
nazorat funktsiyasi yoki moliya nazorat funktsiyasi sifatida qaraladi. 
Shunday qilib, individual mutaxassislar [3, 24] toʻgʻridan-toʻgʻri moliya nazorat 
funktsiyasi bilan DMN bogʻlaydi. 
Haqiqatan ham, DMN yalpi ichki mahsulotning taqsimlanishini, tegishli 
mablagʻlar boʻyicha milliy daromadni nazorat qilishni va ularni maqsadga yoʻnaltirishni 
oʻz ichiga olgan moliyaviy nazorat funktsiyasidir. Shunday qilib, yuqorida keltirilgan 
talqinga asoslanib, DMN doirasida faqat markazlashtirilgan va markazlashtirilmagan 
pul mablagʻlarini shakllantirish,[17, 19, 21] taqsimlash va ulardan foydalanishning 
qonuniyligini aniqlash koʻzda tutilgan. 
Biroq, DMN ning moliyaviy nazorat funktsiyasi bilan aloqasini koʻrsatib, uning 
mohiyati notoʻgʻri ekanligini koʻrsatadi, chunki DMN ham boshqaruv funktsiyasini oʻz 
ichiga oladi. 
Tadqiqot shuni koʻrsatdiki, DMN tasnifi boʻyicha ilmiy nashrlarda tasniflash 
uchun turli asoslar mavjud: 
B. V. Burtsev 38 turli tasniflash asoslarini taklif etadi [4]; 
C. V. Stepashin, V. A. Dvurechenskiy, E. A. Chegrinets, yu. A. Chernavin toʻrtta 
asosni tashkil etadi(1-rasm).[27] 

---

SCIENTIFIC PROGRESS
VOLUME 2 ǀ ISSUE 8 ǀ 2021 
ISSN: 2181-1601
Uzbekistan