Davlat ramzlar boshlang`ich sinf o`quvchilariga xuquqiy tarbiya berish vositasi sifatida

2.1 O‘quvchilarga fuqarolik tarbiyasini berishda Davlat ramzlaridan foydalanish.

Davlat ramzlari muayyan millat, elat etnopsixologik hususiyatlari, qarashlari, orzu-umidlari, intilishlari hamda maqsadini, hududiy, siyosiy, ijtimoiy birlik mohiyatini ajratishga xizmat qiluvchi tasviriy belgilar majburiydir. Muayyan Davlatning bayrog‘i, Gerb (tamg‘asi) hamda madhiyasi davlat ramzlari majmuini ifodalaydi. Davlat ramzlari o‘zlarida chuqur siyosiy va ijtimoiy mazmunni ifoda еtadi. Davlat ramzlarida (bayroq, gerbda) tasvirlangan ranglar, tasvirlar shu xalq, millat o‘tmishi, qadim an‘analari, xalqning turmush tarzi, orzu-umidlari, maqsadi, g‘oyalarini ifodalashga xizmat etadi. Davlat madhiyasi esa xalq, millat, davlat va jamiyatning yagona maqsadi, birligi, g‘oyalarini tarannum еtiladi. Davlat ramzlari davlat mavjudligini ko‘rsatuvchi belgilardan sanaladi. Ramzlar bu shartli belgilar bo‘lib ular qadim davrlardayoq turli xalqlarda u yoki bu hodisa, olam, mavjudot,odamlar tasvirini, ularning qarashlarini ifodalagan. Respublikamizda davlat mustaqilligining e‘lon qilinishi mustaqillikni aks ettiruvchi ramzlarni ishlab chiqishni taqozo etdi. Shu munosabat bilan 1990 yil 30 martda "O‘zbekiston Respublikasining Davlat madhiyasi to‘g‘risida"gi qaror qabul qilindi va bu borada ishlar boshlab yuborildi. O‘zbekiston Oliy Majlisining 1992 yil 8 dekabrda bo‘lib o‘tgan XIsessiyasida O‘zbekiston Respublikasi davlat madhiyasi qabul qilindi. Ta‘lim muassasalarida fuqarolik tarbiyasini tashkil etish jarayonida o‘quvchilarga davlat ramzlari ularning mohiyati orasidagi ma‘lumotlarni berish, ularning ongiga davlat ramzlarining xalq, millat or-nomusi, sha‘ni, qadr-qimmati timsoli ekanligi to‘g‘risidagi g‘oyalarni singdirish orqali o‘quvchilarda ularga nisbatan hurmat tuyg‘usini qaror toptirishi kabi vazifalarni ijobiy hal etish maqsadga muvofiq sanaladi.

Xususan, O‘zbekiston Respublikasi Davlat Madhiyasining quyidagi matni o‘quvchilar tomonidan nafaqat yod olinishi, balki madhiyada ifoda etilgan fikrlar mazmunini chuqur tahlil eta olish layoqatining namoyon etilishi borasida shart-sharoitlarni yaratib berish ta‘lim muassasalari jamoasi, ularning rahbariyati oldidagi asosiy vazifalardan biridir.

Davlat madhiyasi kabi uning bayrog‘i, gerbi (tamg‘asi) ham jahon miqyosida mavjud bo‘lgan muayyan davlatning o‘z xalqi, millati nomidan faoliyat yuritish imkoniyatiga ega ekanligini anglatadi. Mustaqil O‘zbekiston Respublikasining bayrog‘i to‘rt xil rangda bo‘lib, ko‘k, oq, qizil yashil ranglardir. Oq rang qizil rang bilan hoshiyalangan. Respublika bayrog‘ida yurt tarixi, o‘zbek xalqining milliy ruhi va yurt tabiati jamoli aks ettirilgan. Bayroqning chap tomoni yuqori qismidan yarim oy va 12 yulduz tasviri tushurilgan. Ko‘k rang va yulduzlar tasviri tiniq, moviy osmon belgisidir. O‘rtadagi oq rang esa yorug‘ kun va pokiza, oq ko‘ngilli xalqimizning tilagi, qizil hoshiyalar esa tomirlarda urayotgan qon kabi tiriklik va hayot ramzidir. Yashil rang esa qadim-qadimdan tabiat belgisi, oy (yangi oy) tasvirining berilishi mustaqillik sharoitida hayot kechirish xalqimiz uchun o‘ziga xos yangi davr ekanligi ifodasidir. Yulduzlar sonining 12 taligi yil oylariga muchal hisobiga isbotdir. Milliy bayrog‘imizning huquqiy maqomi, "O‘zbekiston Respublikasining davlat bayrog‘i to‘g‘risida"gi ma‘lumotlarni o‘quvchilarga etkazish sinf soatlarida, shuningdek, tarbiyaviy tadbirlarni o‘tkazish chog‘ida amalga oshiriladi. Bayroq davlat mustaqilligining belgisigina bo‘lmay, u Respublikamiz nomini xalqaro maydonda ramziy ifoda etish uchun ham xizmat qiladi.

O‘zbekiston Respublikasi fuqarolari, chet ellik mehmonlar Respublika bayrog‘ini hurmat qilishlari shart. Davlat ramzlarining yana biri - bu davlat gerbidir.O‘zbekiston Respublikasi davlat gerbining qabul qilinishi O‘zbekiston Respublikasi Davlat gerbi to‘g‘risida"gi qonun g‘oyalari hamda xalqimizning ming yillik boy tajribasiga asosan amalga oshirildi. O‘zbekiston Respublikasi davlat gerbida tog‘lar, daryolar, bug‘doy boshoqlari (chap tomonda), ochilgan g‘o‘za shoxlarining (o‘ng omonda) gulchambar holidagi tasviri aks ettirilgan. Gerb o‘rtasida serquyosh yurt ramzi bo‘lgan quyosh o‘zining zarrin nurlarini sochib turibdi. Gerbning yuqorigi qismida Respublika mustaqilligining ramzi sifatida sakkiz burchak tasvirlangan bo‘lib, uning ichida yarim oy (yangi oy-yangi tuzum) va yulduzlar (adabiyot timsoli) joylashtirilgandir. Gerbning markazida baxt va erksevarlik ramzi bo‘lgan kumush rangli Humo qushi qanotlarini yozib turgan holda tasvirlangan. Humo qushi insonga baxt keltiruvchi, uni turli ofatlardan himoya qiluvchi, mehribon jonzot sifatida o‘zbek xalq og‘zaki ijodida keng talqin etib kelingan. Gerbning pastki markaziy qismida Davlat bayrog‘i ranglaridagi chambar lenta o‘zagida " O‘zbekiston" so‘zi yozilgan. Gerbda ifoda еtilgan sakkiz qirrali burchak mujassamdir. Ushbu belgi ijtimoiy hayotning barcha jihatlarini ma‘lum bir g‘oya, kuch birlashtiradi degan ma‘noni anglatishga xizmat qiladi. Paxta va bug‘doy boshoqlarining tasviri rizqu - ro‘zimiz nishonasidir. Davlat gerbining huquqiy maqomi ham maxsus qonun bilan qo‘riqlanadi. Davlat Gerbidan foydalanish huquqi maxsus davlat hokimiyati va boshqaruvi idoralariga berilgan bo‘lib, ularga O‘zbekiston Prezidenti Devoni, O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi, davlat hokimiyati va boshqaruvining mahalliy idoralari, vazirliklar, davlat qo‘mitalari, barcha toifadagi sudlar, prokratura, diplomatik va konsullik vakolatxonalari kiradi. Davlat gerbi tasviri tushirilgan muhirlar, hujjatlarning blankalari ulardan foydalanish va saqlash, yo‘qotish tartibi

Respublika Vazirlar Mahkamasining maxsus hujjati asosida tartibga solingan. Davlat gerbi, shuningdek, fuqarolik pasportida, korxona, tashkilot muassasalarining ish qog‘ozlar muhrlarida, Respublikada shaxs sifatida o‘z sha‘ni or-nomusini qanchalik muqaddas bilsa, fuqaro sifatiga davlat ramzlarini shu qadar muqaddas bilishi, uni asrash, muhofaza qilish uchun o‘zida mas‘ullik tuyg‘usini qaror toptirishi lozim. Fuqarolik tarbiyasini yo‘lga qo‘yish jarayonida davlat ramzlaridan noqonuniy hamda ahloqsiz ravishda foydalanayotgan kimsalarga nisbatan murosasiz bo‘lish lozimligining uqtirib borish maqsadga muvofiqdir. O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti I.A.Karimov "O‘zbekistonning o‘z istiqlol va taraqqiyot yo‘li" nomli asarida shunday yozadi: "O‘zbekistonning yangilanish va rivojlanish yo‘li to‘rtta asosiy negizga asoslanadi". Bu negizlar: - umuminsoniy qadriyatlarga sodiqlik; - xalqimizning ma‘naviy merosini mustahkamlash va rivojlantirish; - insonning o‘z imkoniyatlarini erkin namoyon qilishi; - vatanparvarlik. Fuqaro tarbiyasining asoslaridan biri millat, xalq ular mazmunini o‘rganish orqali, milliy o‘zlikni anglashni qaror toptirish ishi sanaladi. Shaxs ham, jamiyat ham o‘tmishni o‘rganish, uning har bir bosqichini tahlil qilish asosida kelgusi hayot rejasini ishlab chiqadi. «O‘tmishsiz kelajak bo‘lmaydi» - mazkur shior erkin, mustaqil ravishda taraqqiyot yo‘lidan borayotgan Respublika hayotining bosh shioriga aylanishi lozim. O‘tmish mutafakkirlarining qarashlari, boy ma‘naviy meros g‘oyalari bugungi avlod uchun dasturi amal bo‘lishi lozim. Allomalar xalq qahramonlari hayotini o‘rganish, millat va shaxsga inson sifatida kim ekanligini anglab etishga yordam beradi. Milliy qadriyatlar g‘oyalarini o‘rganish, asrlar davomida ardoqlanib kelgan an‘ana, urf-odat, marosimlar nima uchun millatni bu qadar jipslashtirib qo‘yganligi siridan voqif etadi. Fuqarolik tarbiyasi negizida xalq o‘tmishi, tarixini o‘rganish milliy qadriyatlar mohiyatini anglashga yo‘naltirilgan faoliyatga o‘quvchilarni jalb etish pedagogika fani, tarbiyada ko‘zlangan maqsadga eltuvchi yo‘l sanaladi. O‘quvchilarni haqiqiy fuqaro etib tarbiyalash ularda fuqarolik tuyg‘usini qaror toptirish, fidoiy fuqaro sifatida shakllantirish bilan ta‘minlanadi. O‘quvchilarda fuqarolik hissi va e‘tiqodini tarbiyalamay turib, ularda ahloqiy, xulqiy odatlarni, malakalarni hosil qilib bo‘lmaydi. Fuqarolik tuyg‘usini qaror toptirish murakkab jarayon. Bunda dastlab bolalarga fuqarolik mohiyati va qoidalari mazmuniga oid bilimlar beriladi.

Avvalo o‘quvchiga fuqarolik odobi va madaniyati haqida tushuncha beriladi, bu xildagi xulqda, xatti-harakatlarga oid namunalar keltiriladi, so‘ngra faoliyat uyushtiriladi. Ana shu asosida fuqarolik tushunchalari vujudga keladi va fuqarolik xulqiy odatlar hosil qilinadi. O‘quvchiga fuqarolik tushunchalari badiiy va ilmiy adabiyotlar, matbuot yangiliklari, kino fil‘m, spektakl g‘oyalari, turli suhbatlar mazmunini tushuntirish, targ‘ib еtib borishi orqali singdiriladi. Fuqarolik tuyg‘usini bolalarda maktabgacha tarbiya yoshidan boshlash maqsadga muvofiqdir. Buning uchun "Respublika bayrog‘ida nimalar aks ettirilgan?", "Respublika gerbidagi Humo qushi nimaning ramzi?", "men davlat madhiyasini bilamanmi?" kabi mavzularda suhbatlashishi g‘oyat muhimdir. O‘quvchiga fuqaro sifatida o‘z xulq - atvori mazmunini tahlil etish imkonini berish lozim. Ya‘ni, "Bugun xalq farovonligi vatan taraqqiyoti uchun nima qila oldim?", zimmamdagi burchni qanday ado etdim?" tarzidagi savollarga javob topishga o‘rgatish kerak.

O‘quvchilarga o‘qish, a‘lo baholarga o‘zlashtirish, o‘z tafakkuri va dunyoqarashini shakllantirish bolada fuqarolik burchini ado etish imkonini ekanligini tushuntirib borish zarur. Fidoiylik, intiluvchanlik, tashabbuskorlik, qat‘iyat, matonat, uyushqoqlik kabi xislatlar fuqarolik tarbiyasini olib borish jarayonida yuzaga keladi.

Fuqarolik tarbiyasini tashkil etish uchun ma‘lum shart sharoitlar taqozo еtiladi. Bular;

1) maktabdagi ta‘lim - tarbiya jarayoni yuksak darajada uyushtirilishi kerak;

2) fuqarolik tarbiyasi jarayonining muvaffaqiyati o‘quvchilar va o‘qituvchilar jamoasining saviyasiga bog‘liq;

3) tarbiyaviy ishning rejali, uzluksiz, tizimli bo‘lishiga erishish;

4) oila maktab va mahallalarda o‘zaro hamkorlik va hamjihatlilikning yuzaga kelishi fuqarolik tarbiyasi muvaffaqiyatini ta‘minlaydi;

5) o‘quvchilarning axloqiy va huquqiy me‘yorlar, umumiy tartibga rioya qilishga o‘rgatish. Fuqarolik tarbiyasini tashkil etishda suhbat, munozara, ma‘ruza, baxslardan foydalanish, mashq, test, anketa savollariga javob olish kabilar yuksak natijaga olib keladi.

Fuqarolik tarbiyasida uning natijasini hisobga olish muhim ahamiyatga ega. Bunda bolaning tarbiyalanganlik darajasi asos qilib olinadi. Ushbu maqsadga diagnostika (tashxis qo‘yish), statistik, qiyosiy tahlilini o‘tkazish lozim. Ijtimoiy – fuqarolik tarbiyasining tashkil etilishi natijasida kamol topgan fuqaro o‘zida quyidagi sifatlarni namoyon eta olishi lozim: - fuqarolik burchini bajara olishi (o‘z vatani, xalqi, otaonasi oldidagi qarzni xis eta olishi) qobiliyatiga egalik; - milliy g‘urur va vatanparvarlik tuyg‘usiga ega bo‘lish; -davlat Konstitusiyasi,davlat hokimiyati organlari, mamlakat Prezidenti hamda davlat ramzlari (gerb, bayroq va madhiya) ga nisbatan hurmatda bo‘lish; - mamlakat taqdiri va istiqboli uchun javobgarlik, mas‘ullik; - ijtimoiy-huquqiy hamda ahloqiy me‘yorlarga nisbatan hurmat va itoatda bo‘lish; - mamlakat milliy boyliklari; - milliy davlat - tili, madaniyati va an‘analariga nisbatan ehtiyotkorona munosabatda bo‘lish, ularni asrash; - ijtimoiy faollik; - demokratik tamoyillarga amal qilish; - tabiatga nisbatan ehtiyotkorona va ma‘suliyatli munosabatda bo‘lishi; fuqarolarni huquq va burchlarini hurmat qilish- huquqiy ong va fuqarolik madaniyatga ega bo‘lish; -to‘g‘riso‘z, adolatli, muruvvatli, mehribon bo‘lish; - o‘z faoliyati va xatti-harakatiga nisbatan mas‘uliyatli bo‘lish; - baynalminallik, o‘zga mamlakatlar, xalqlarga nisbatan hurmatda bo‘lish va boshqalar