Davlat unversiteti

SUVNING DINAMIK QOVUSHQOQLIGI KIMYOVIY

XOSSALARI

Suyuqlikning bir qismi harakatiga, uning ikkita qismi ko’rsatadigan qarshilikni suyuqlikning qovushqoqligi deyiladi. Suvning bu xossasini uni g’ovak muhit (masalan, qum) orqali filtrlashda ahamiyati juda katta. Suvning 0⁰C da dinamik qovushqoqligi – 1,789 cpz.ga, 100⁰C dagisi esa 0,282 cpz.ga teng. Suvning nisbiy qovushqoqligi uning bosimi bilan quyidagicha bog’lanishda.

Bosim, atm	Qovushqoqlik
	0^0C dagi	75^0C dagi
1 2000 6000 8000	1 0,957 1,317 muz	0,222 0,258 0,367 0,445

Suyuqlikning sirtini 1 sm² kattalashtirish uchun sarflash zarur bo’lgan ish shu suyuqlikning sirt tarangligi koefisenti deyiladi. Suyuqlikning sirt tarangligi δ bilan ifodalanadi. Uni erg/sm² yoki bilan ifodalash ham mumkin.

Suvning 20⁰C dagi sirt tarangligi 72,51 ga teng.
Suv reaksiyaga ancha yaxshi kirishadigan modda hisoblanadi. Odatdagi sharoitda u ko’pchilik asoslar va kislotali oksidlar, yer metallari bilan o’zaro ta’sirlashadi.
H₂O + K₂O = 2KOH
H₂O + SO₃ = H₂SO₄
2H₂O + 2Rb = 2RbOH + H₂
2H₂O + Ca = Ca(OH)₂ + H₂

Suv juda ko’p xil birikmalar tarkibiga kiradi. Ularni gidratlar deyiladi.

H₂O + H₂SO₄ = H₂SO₄ ^. H₂O
H₂O + NaOH = NaOH ^. H₂O
10H₂O + Na₂CO₃ = Na₂CO₃ ^. 10H₂O
5H₂O + CuSO₄ = CuSO₄ ^. 5H₂O
Suvni bog’lovchi birikmalarni quritgichlar sifatida ishlatiladi. Boshqa qurituvchi moddalarga P₂O₅, CaO, BaO, metall xolidagi Na, shuningdek silikagelni misol qilib ko’rsatish mumkin. Chunki silikagel amorf qumtuproq bo’lib, natriy metasilikatdan olinadi:
Na₂SiO₃ + 2HCl = 2NaCl + H₂SiO₃
H₂SiO₃ = H₂O + SiO₂
Silikagelning yuzasi katta bo’ladi, shuning uchun ham namni yaxshi adsorbilaydi.
Kuchli qizdirilgan temir ustidan suv bug’i o’tkazilsa, temir suv molekulasidagi vodorodni qaytaradi va o’zi oksidlanadi:
3Fe + 4 H₂O Fe₃O₄ + 4H₂
Suv ba’zi metalmaslar bilan ham reaksiyaga kirishadi:
C + H₂O CO + H₂
Cho’glangan suv bug’i
ko’mir
Aktiv metallarning oksidlari suv bilan birikib, asoslar hosil qiladi:
Cl₂ + H₂O HCl + HClO
Aktiv metallarning oksidlari suv bilan birikib, asoslar hosil qiladi:
CaO + H₂O Ca(OH)₂ + Q
O’zgarmas elektr tok yoki yuqori temperatura (2000⁰C) suvni parchalaydi:
2H₂O 2H₂ + O₂ – Q
Suvning yana bir muhim xossalaridan biri, u turli xil reaksiyalar tezligini oshiradi.
Ximiyaviy reaksiyalarning tezligini o’zgartiruvchi moddalar katalizatorlar deyilishi ma’lum. Katalizatorlarga suv ham kiradi.
Ma’lumki, temir havoda zanglaydi, plavik kislota shishani yemiradi, natriy va fosfor havoda tezda oksidlanadi, xlor metallar bilan aktiv ta’sirlashadi.
Bularning barchasida suv katalizator vazifasini bajaradi. Agar nam bo’lmasa bu reaksiyalarning hech qaysisi bormaydi. Temir quruq havoda zanglamaydi, plavik kislota temir sisternalarni erita olmaydi. Tuzlarning suv ishtirokida parchalanishi gidroliz deyilishini bilamiz:

CH₃COONa + H₂O CH₃COOH + NaOH

NH₄Cl + H₂O NH₄OH + HCl
CH₃COONH₄ + H₂O CH₃COOH + NH₄OH
Vodorod va kislorod bir necha izotoplarga ega. Vodorodning 3 ta izotopi ma’lum: protiy H, deyteriy D va tritiy T. Tritiy yadroviy yemirilishida hosil bo’ladi. D – deyteriyning tabiiy vodorod izotoplari aralashmasida 0,014 – 0,015 % ni tashkil qiladi. Kislorodning tabiatda 3 ta izotopi uchraydi: ¹⁶O, ¹⁷O, ¹⁸O; Bu izotoplarning tabiiy aralashmadagi nisbati quyidagicha: 2670 : 1 : 5.
Tabiiy suv quyidagi molekulalar aralashmasidan iborat bo’ladi:
H O, H O, H O, HD¹⁶O, HD¹⁷O, HD¹⁸O,
D O, D O, D O.
D O, D O, D O izotoplarni tutuvchi suvlarni og’ir suv deyiladi. Tritiy izotopi bor suvlar esa eng og’ir suvlar hisoblanadi. Og’ir suv fizik xossalari jixatidan oddiy suvdan farq qiladi, buni quyidagi taqqoslashdan ko’rish mumkin:

	D2O	H2O
Molekulyar massa	20	18
20^0C dagi zichligi, g/sm^3	1, 1005	0,9982
Kristallanish temperaturasi, ^0C	3,8	0
Qaynash temperaturasi, ^0C	101,4	100

Og’ir suv bilan boradigan barcha ximiyaviy reaksiyalar oddiy suv bilan boradigan reaksiyalarga nisbatan sekinroq boradi. Shu sababli odatdagi suv uzoq vaqt elektroliz qilinganda elektrolizyorda og’ir suv to’planadi. Og’ir suv yadro rektorlarida neytronlarni sekinlatuvchi sifatida ishlatiladi.