Davlat uzb p65
Yüklə 0,88 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
9- topshiriq. Yozma nutq savodxonligiga erishish xususidagi o‘z
fikr-mulohazalaringizni bayon etib, matn yarating. 10- topshiriq. Matnni o‘qing, nutq madaniyatiga oid gaplarni sharhlang. Ey farzand, agar sen har qanday notiq bo‘lsang ham, o‘zingni bilganlardan pastroq tutgin, toki so‘z bilimdonligi vaqtida bekor bo‘lib qolmagaysan... Odamlar to‘rt xil bo‘lganidek, so‘z ham to‘rt xil bo‘lgay: biri, bilinmayturg‘on va aytilmayturg‘on, ya’ni aytishga zaru- ratsiz bo‘lgan so‘zlar; ikkinchisi, aytilaturg‘on va bilina- turg‘on; bunday so‘zlarga ibratomuz va aytsa bo‘ladigan so‘zlarni kiritish mumkin. Masalan, odob-axloq, nasihat tarzida aytilgan so‘zlar; uchinchisi, ham bilinaturg‘on va ham bilishga zaruratsiz, ammo aytsa bo‘laturg‘on; to‘rtinchisi, bilinaturg‘on va aytilmayturg‘on. Ammo aytilmayturg‘on va bilinmayturg‘on unday so‘zdurki, ... dunyoning salohi unga bog‘liqdir. Ul so‘zdin aytguvchiga ham, eshitguvchiga ham ko‘p naf yetar... Kishining martabasini so‘zi bilan bilurlar, ammo so‘zning martabasini kishi bilan bilmaslar, chunki har kishining ah- voli undan chiqadigan so‘zning ostiga yashiringandir, ya’ni bir so‘zni bir ibora bilan aytilsa, eshitgan odamning ko‘ngli undan xijolat tortgay va yana o‘sha so‘zni bir ibora bilan aytsa, eshitgan odamning joni undan rohatlanadi. Kaykovus, «Qobusnoma»dan. Tilning mavjud barcha vositalari va ular imkoniyat- laridan maqsadga muvofiq tarzda o‘rinli, to‘g‘ri foy- dalanilgan holda tuzilgan nutq madaniy nutqdir. Nutq madaniyati esa ana shu tilni — aloqa-aralashuv quro- lini ishlatishga bo‘lgan munosabatdir. Bu noyob qurolni ishlatishga bo‘lgan munosabat qanchalik yomon bo‘lsa, uni ishlatishga qanchalik befarqlik bilan qaralsa, nutq- ning madaniylik darajasi ham shunchalik past bo‘ladi va aksincha, munosabat qanchalik yuqori bo‘lsa, nutq ham, aloqa ham shunchalik madaniy bo‘ladi. www.ziyouz.com kutubxonasi 14 So‘zlovchi yoki yozuvchida til imkoniyatlariga mu- nosabat, uning ishlatilishidagi boshqa omillar: tafakkur, ong, borliq, turli vaziyat va holatlar, maqsadga bo‘lgan munosabat qanchalik yuqori saviyada bo‘lsa, nutq madaniyati ham yuqori saviyada bo‘ladi va aks holda nutq madaniyati ham past saviyada bo‘ladi. Nutq madaniyati tilni, uning qonun-qoidalarini ongli idrok etish, aniq, ravshan, ifodali nutq tuza olish mahorati, tilning ifodaviy vositalaridan mazmun va us- lubga ko‘ra nutqiy vaziyatga qarab o‘rinli foydalana bi- lishdir. 6- mashq. Nutq odobi haqida she’riy misralarni o‘qing, ma ’ nosini o‘z so‘zlaringiz bilan yozing. Ajratilgan so‘zlarning ma’nosini izohlang. So‘zni ko‘p so‘zlamay, sizlab ayt, oz-oz, Tuman so‘z tugunin shu bir so‘zda yoz. Yüklə 0,88 Mb. Dostları ilə paylaş:
|