Davlat va huquq nazariyasi

II BOB. DAVLAT BOSHQARUVI ORGANLARINING OCHIQLIGINING 
TA’MINLASHNING ASOSLARI VA UNI TAKOMILLASHTIRISH 
2.1. Davlat boshqaruvi organlarining ochiqligining milliy qonunchilik 
hujjatlaridagi asoslari 
Rivojlanib borayotgan dunyo miqyosida fuqarolarning axborot borasidagi 
huquq va erkinliklarini ta’minlash, insonning axborotni erkin olish hamda hech 
qanday moneliksiz tarqatishini kafolatlash orqali davlat organlari faoliyatining 
ochiqligi va shaffofligini, ular mansabdor shaxslarining xalq oldida hisob berish 
tizimini hamda bu boradagi qonunchilik hujjatlarini takomillashtirishga 
bag‘ishlangan ilmiy tadqiqotlarga alohida e’tibor qaratilmoqda. 
Davlatimiz taraqqiyotining bugungi bosqichidagi yangi O‘zbekistonni barpo 
etish ishlari amalga oshirilayotgan shiddatli va keng ko‘lamli islohotlar sharoitida 
jismoniy va yuridik shaxslarning axborot olish erkinligi kafolatlarini yanada 
kuchaytirish, jamoatchilik xabardor bo‘lishi kerak bo‘lgan davlat boshqaru organlari 
faoliyati haqidagi ma’lumotlar doirasini izchil kengaytirish, davlat organlari 
faoliyati ustidan jamoatchilik nazoratini amalga oshirishda fuqarolik institutlarining 
ishtirokini 
takomillashtirish, 
davlat 
organlari 
faoliyatiga 
zamonaviy
axborot-kommunikasiya texnologiyalarini keng joriy etgan holda davlat xizmatlarini 
ko‘rsatish sifati va samaradorligini oshirish masalalarini tadqiq etish orqali ular 
faoliyatining ochiqligini ta’minlashga qaratilgan chora-tadbirlarni ishlab chiqish 
muhim vazifalar hisoblanadi. 
Qo‘shimcha 
sifatida, 
2022–2026-yillarga 
mo‘ljallangan 
Yangi 
O‘zbekistonning taraqqiyot strategiyasida bir qator yo‘nalishlarda ochiqlik va 
shaffoflikni ta’minlashga qaratilgan yangi mexanizmlarni joriy etish ustuvor 
vazifalar qatorida belgilanib, tegishli sohalarni rivojlantirishda hamda davlat 
organlari va ular mansabdor shaxslarining mas’uliyati va javobgarligini 
kuchaytirishda dolzarb ahamiyat kasb etmoqda. 
Shuningdek, O‘zbekiston Respublikasining “Axborot olish kafolatlari va 
erkinligi to‘g‘risida”gi, “Axborot erkinligi prinsiplari va kafolatlari to‘g‘risida”gi 

---

22 
(2002), “Davlat hokimiyati va boshqaruvi organlari faoliyatining ochiqligi 
to‘g‘risida”gi (2014), «Elektron hukumat to‘g‘risida»gi (2015), “Jamoatchilik 
nazorati to‘g‘risida”gi (2018) qonunlari hamda O‘zbekiston Respublikasi 
Prezidentining 2017-yil 7-fevraldagi “O‘zbekiston Respublikasini yanada 
rivojlantirish bo‘yicha harakatlar strategiyasi to‘g‘risida” gi 4947-sonli Farmoni 
bilan tasdiqlangan 2017-2021-yillarda O'zbekiston Respublikasini rivojlantirishning 
beshta ustuvor yo‘nalishi bo‘yicha Harakatlar strategiyasi mazkur sohani isloh qilish 
masalalarini belgilab berilgan. Harakatlar strategiyasida belgilab berilgan vazifasi 
ijrosi yuzasidan, quyidagi, O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2019-yil
9-apreldagi “Davlat boshqaruvining ochiqligi va shaffofligini ta’minlash hamda 
mamlakatning statistika salohiyatini oshirish yuzasidan qo‘shimcha chora-
tadbirlar to‘g‘risida”gi PQ–4273-son Qarori
16
, 2020 yil 5 oktyabrdagi “Raqamli 
O‘zbekiston – 2030” stratyegiyasini tasdiqlash va uni samarali amalga oshirish 
chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi PF–6079-son, 2021-yil 16-iyundagi “Davlat organlari 
va tashkilotlarining faoliyati ochiqligini ta’minlash, shuningdek, jamoatchilik 
nazoratini samarali amalga oshirishga doir qo‘shimcha chora-tadbirlar to‘g‘risida”gi 
PF–6247-son va 2022-yil 14-iyundagi “Davlat organlari va tashkilotlari 
faoliyatining ochiqlik darajasini oshirish va baholash tizimini joriy etish chora-
tadbirlari to‘g‘risida”gi PF–154-son farmonlarida va mavzuga doir boshqa 
qonunchilik hujjatlarida belgilangan vazifalarni amalga oshirishga ushbu tadqiqot 
ishi еtarli darajada xizmat qiladi. 
Yuqorida keltirib o‘tilgan qonunlar bilan bir qatorda bosh qomusimiz 
hisoblangan Konstitutsiyamizda ham ushbu sohani tartibga soladigan normaning 
mavjudligi, davlat boshqaruvi organlari faoliyatining ochiqligini ta’minlash 
masalasi dolzarb mavzuligicha qolganligini yaqqol ko‘rsatib bermoqda. Xususan, 
2023-yil 30-aprel kuni o‘tkazilgan O‘zbekiston Respublikasi referendumida 
umumxalq ovoz berish orqali qabul qilingan yangi tahrirdagi O‘zbekiston 
16
 
www.lex.uz

---

23 
Respublikasi Konstitutsiyasining 34-moddasida Davlat organlari va tashkilotlari, 
fuqarolarning o‘zini o‘zi boshqarish organlari, ularning mansabdor shaxslari har 
kimga o‘z huquqlari hamda qonuniy manfaatlariga daxldor bo‘lgan hujjatlar, 
qarorlar va boshqa materiallar bilan tanishish imkoniyatini ta’minlashi shartligi 
belgilab o‘tilgan.
17
Davlat boshqaruvi organlarida ochiqlikni ta’minlash borasidagi asosiy 
qonun 
Konstitutsiyamiz 
hisoblanadi 
,albatta. 
Shuningdek, 
O‘zbekiston 
Respublikasining 1997-yilda 24aprelda -aprelda qabul qilingan “Axborot olish 
kafolatlari va erkinligi to‘g‘risida”gi Qonun bilan fuqarolarning axborot olishga doir 
huquqlari va qonuniy manfaatlari keltirib o‘tilgan. Bundan tashqari, agarda, davlat 
organlarining, fuqarolarning huquq va manfaatlarini buzgan mansabdor shaxs yoki 
davlat organi ustidan sudga shikoyat qilishi mumkinligi ko‘rsatib o‘tilgan. Ushbu 
qonunning asosiy maqsadi qilib, har kimning axborotni moneliksiz va erkin izlash, 
olish, uzatish, tadqiq etish, hamda tarqatishga doir konstitutsiyaviy huquqini amalga 
oshirish jarayonida yuzaga keladigan munosabatlarni tartibga solish qilib 
belgilangan.
18
Ushbu modda bilan har bir fuqaroning axborot olishga doir huquqlari 
va qonuniy manfaatlari belgilab berildi. Ushbu qonun bilan yana bir muhim masala 
o‘z еchimini topdi. Bu – murojaatchi tomonidan qanday shaklda davlat organlariga 
axborot olish uchun murojaat etishi mumkinligi va ushbu murojaatga davlat organi 
mansabdor shaxsi tomonidan qancha muddatda javob berilishi. Qonunning 6-
moddasida murojaatchi tomonidan og‘zaki va yozma hamda axborot tizimi orqali 
elektron shaklda murojaat etishi mumkinligi va ushbu murojaatga qonunchilikda 
boshqa norma keltirilmagan bo‘lsa, murojaat qabul qilingandan boshlab o‘n besh 
kun ichida, og‘zaki murojaatga esa, imkoniyatga qarab darhol javob qaytarilishi 
shartligi belgilangan. Yozma va elektron murojaatlar ro‘yxatdan o‘tkazilishi shatligi 
haqida ham ma’lumot keltirib o‘tilgan, albatta. Agarda murojaat qilinayotgan davlat 
17
O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi
18
O‘zbekiston Respublikasining “Axborot olish kafolatlari va erkinligi to‘g‘risida”gi Qonunning 
1-moddasi

---

24 
organi murojaatchi tomonidan so‘ralayotgan axborotga ega bo‘lmasa, ushbu axborot 
mavjud emasligi haqida еti kundan kechiktirmay murojaatchiga ma’lum qilishi va 
ushbu ma’lumotga ega davlat organi va mansabdor shaxsning nomini ma’lum qilishi 
shartligi belgilangan. 
Ushbu qonun davlat organlarining faoliyaning ochiqligini ta’minlash 
masalalarini tartibga solishga qaratilgan bir qancha qonunlar va qarorlar ishlab 
chiqilishiga asos bo‘lib xizmat qildi. O‘zbekiston Respublikasining 2002-yil
12-dekabrdagi “Axborot erkinligi prinsiplari va kafolatlari to‘g‘risida”gi 
Qonunining qabul qilinishi, axborot, axborot resurslari, axborot borasidagi 
xavfsizlik, maxfiy axborot va axborot erkinligining asosiy prinsiplariga ta’rif 
berilgan. Shuningdek, yozma so‘rovga qo‘yilgan talablar, shaxs, jamiyat va 
davlatning axborot borasidagi xavfsizligi nima ekanligiga aniqlik kiritilgan. 
Jumladan: 
axborot - manbalari va taqdim etilish shaklidan qat’i nazar shaxslar, 
predmetlar, faktlar, voqealar, hodisalar va jarayonlar to‘g‘risidagi ma’lumotlar;