•davr nashriyoti* t o s h k e n t

q it’alararo bom­
bardimonchilari 
paydo bo'lishi 
bilan, tutib oluvchi samolyotlar 
ham takomillasha bordi. Ularga 
kuchli reaktiv dvigatellar o'rnatildi, 
ulardagi to'plar esa raketalar bi­
lan almashtirildi. Biroq ularga 
yuklangan asosiy vazifa, dush­
man bombardimonchilarini yo'q 
qilish vazifasi o'zgarmay qoldi.
1950-yillarning oxirida yaratilgan 
Yak-25 samolyoti kuchli motorlari
tufayli nafaqat tezlik bilan yuqoriga ko'tarilardi, balki uzoq vaqt davo- 
mida havoda patrullik ham qilib turardi. Uning manyovr qilish darajasi 
ham juda yuqori edi, Yak-25 hattoki juda yengil qiruvchi samolyoti bi­
lan ham jang qila olardi. Uning quroli ikkita to'pdan iborat edi.
Sovet tutuvchi sa­
m olyoti 
MiG-31
1984-yilda yaratilganidan bu-
yon dunyodagi eng qudratli
tutuvchi samolyot hisoblana­
di. Uning tezligi - soatiga 2400
km, parvoz balandligi - 16 km
gacha yetadi, quroli - otish
masofasi 150 km gacha yeta-
digan olti-sakkiz raketa va bit­
ta zambarakdan iborat.
Sovet tutuvchi
sam olyoti MiG-31

---

T ik k o 'ta r ilis h v a q o 'n is h
Jangovar samolyotlarni yaratuvchi konstruktorlar anchadan buyon 
o‘z mehnatlari mevasi bo'lgan samolyotlarini ucha boshlashdan oldin 
yugurishdan va qo'nayotganida anchagacha yurib borishdan qutqa- 
rish to'g'risida boshlarini qotirib kelishadi. 1950-yillarda kuchli tur- 
bovintli dvigatellar paydo bo'lishi bilan, uchib ketayotganida vertikal 
holatni egallaydigan va vertolyotga o'xshab uchib ketadigan, keyin 
esa gorizontal parvozga tadigan «vertiplan» yaratish g'oyasi tug'ildi. 
AQShda tajriba uchun «Pogo» va «Selmon» 
vertiplanlari 
yaratildi, 
biroq ular seriyali ishlab chiqarilmadi, boisi vertikal qo'nayotganida 
uchuvchi uning orqasida bo'layotgan narsalarni ko'rmasdi va doimo 
urinish nuqtasidan adashardi.
1960-yillarda ko'p firm alar «oddiy» samolyotlarga qo'shimcha ra­
vishda vertikal o'rnatilgan ko'taruvchi dvigatellarni montaj qilib, tajri­
balar o'tkazib ko'rdilar. Bunday mashinalar boshqarilishi murakkab
cha Yak-141 ga o'xshash bo'l­
gan F-35B qiruvchi sam o­
lyotlari keladi. Biroq unda
fyuzelyajining old qism ida­
gi 
ko'taruvchi 
dvigatellar
o'rniga o'ta kuchli ventilator
joylashgan, 
bu ventilatorni
ko'tarilayotgan va qo'nayot-
gan vaqtda ko'taruvchi-marsh
dvigateli aylantiradi. Parvoz
paytida ventilator aylanishdan
to'xtaydi va bekiladi.
Yaqin orada «Xarrier»
o'rniga sxemasi bo'yi-
Am erikaning «Pogo» vertiplani

---