Delphi tilida

III.DELPHI VIZUAL DASTURLASH MUHITI 
HAQIDA ASOSIY TUSHUNCHALAR 

3.1.Delphini dasturlash muhiti 

Delphi — Windows muhitida ishlaydigan dastur tuzish uchun qulay 

bolgan vosita bo‘lib. kompyuterda dastur yaratish ishlarini avto- 
matlashtiradi, xatoliklarni kamaytiradi va dastur tuzuvchi mehnatini 
yengillashtiradi. Delphida dastur zamonaviy vizual loyihalash texnolo- 
giyasi asosida obyektga moljallangan dasturlash nazariyasini hisob- 

49 

ga olgan holda tuziladi. Delphi tizimi Turbo Pascal 7.0. tilining rivoji 
bolgan obyektga moljallangan Object Pascal dasturlash tilini ishlatadi. 
Ma’lumki, dastur tuzish sermashaqqat jarayon, lekin Delphi tizimi 
bu ishni sezilarli darajada soddalashtiradi va masala turiga qarab 
dastur tuzuvchi ishining 50—80%ni tizimga yuklaydi. Delphi tizimi 
dasturni loyihalash va yaratish vaqtini kamaytiradi, hamda Windows 
muhitida ishlovchi dastur ilovalarini tuzish jarayonini osonlashtiradi. 
Delphi o'zida bir qancha zamonaviy m a’lumotlar bazasini 
boshqarish tizimlarini va dasturlash texnologiyalarini ma’lumotlar 
bazasini yaratishda ishlatadi. 

3.2.Delphi tizimining oynasi va uning elementlari 

Bosh oyna ekranning yuqori qismida joylashgan bo‘lib, uning 

birinchi qatorida sarlavha, ya’ni, proyektning nomijoylashgan. Tkkinchi
qatorda buyruqlar menyusi gorizantal ko'rinishda joylashgan. Keyingi 
qatoming chap tarafida uskunalar paneli va o‘ng tarafida kompo- 
nentalar politrasi joylashgan. 

■MJJl 

50 

Buyruqlar menyusi quyidagilarni o‘z ichiga olgan: 
— File (fayl) bolimi fayllar ustida ish bajarish uchun kerakli 
buyruqlarni o‘z ichiga olgan; 
—Edit (tahrir) bolimi fayl i fayl ichidagi ma’lumotlami tahrirlash uchun 
kerakli buyruqlami o‘z ichiga olgan: 
—Seerch; 
—View; 
—Compile; 
—Run formani ishga tushirish; 
—Options; 
—Tols servis xizmatidan foydalanish; 
—Help yordam chaqirish. 
Forma oynasida ilovalar yaratiladi. Object Inspector oynasi obyekt 
xossalarini tahrirlash uchun xizmat qiladi. Obyekt xossalari bu — 
obyektga berilgan xarakteristika bo‘lib. uning ko‘rinishi. joylashishi 
va holatidir. Masalan, Width va Height xossalari forma olchamini. 
top va Lift esa formaning ekrandagi holati, Caption —sarlavha matnini
aniqlaydi. 
Vizual dasturlash texnologiyasida obyekt deganda muloqot oynasi 
va boshqarish elementlari (kiritish va chiqarish maydoni, buymq 
tugmalari, pereklyuchatellar va boshqa) tushuniladi. 

51 

Delphi muMtming standart nastroykasiga o‘zgartirish kiritish uchun 
Tols=>Environment Options menyu buyrug‘ini berish va muloqot 
darchasidan kerakli o‘zgarishlarni bajarish lozim. 
Delphi dasturlash muhitida ishlashjarayonida quyidagi kengaytmali 
fayllar ishlatiladi: 
—loyiha fayli, kengaytmasi .dpr; 
—paskal moduli fayli, kengaytmasi .pas; 
—komponentalar joylashgan fayl, kengaytmasi .dcu; 
—formalar joylashgan fayl, kengaytmasi .dfm; 
—ma’lumotlar bazasi fayli, kengaytmasi .dbf. 
Tayyorlanadigan Delphi dastur uchta asosiy etapdan o‘tadi: 
—kompilyatsiya; 
—komponovka; 
—bajarish. 
Kompilvatsiva etapida tayyorlangan dastur matni Object Pascal 
tiliga o‘tkaziladi. Kompanovka bosqichida esa kerakli qo‘shimcha 
yordamchi dasturlar va ostdasturlar unga birlashtiriladi. F9 tugmasini 
bosishbilan Save UnitAs dialog oynasi paydo boladi va sizdan Unit.pas 
moduli uchun fayl nomini vajoylashadigan papkani ko‘rsatishingizni 
so‘raydi. Agar joyi ko‘rsatilmasa Delphi avtomatik ravishda dastu- 
ringizni Bin papkasigajoylashtiradi. Yaxshisi siz bu papkani o‘z ishchi 
papkangiz nomiga almashtiring, masalan, My Delph. Dastur 
kompilyatsiya qilinishi paytida Delphi sistemasi pas, dfm va dcu 
kengaytmali modullar tuzadi. .pas kengaytmali fayl kodlarni yozish 
oynasiga kiritilgan dastur matnini, .dfm forma oynasi tashkil 
etuvchilarini, .dcu kengaytmali fayl esa .pas va .dfm kengaytmali 
fayllaming birgalikdagi mashina kodiga o‘tkazilgan variantini saqlaydi.
Bu .dcu kengaytmali fayl kompilyator tomonidan tashkil qilinadi va 
yagona ishchi (bajariluvchi) .exe kengaytmali fayl tashkil qilishga 
baza yaratadi.