Delphi tilida

0 ‘ZBEKIST0N RESPUBLIKASI 
OLIY VA 0 ‘RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI 
0 ‘RTA MAXSUS, KASB-HUNAR TA’LIMI MARKAZI 

Sh.A.Nazirov, R.V.Qobulov, 
M.M.Musayev, A.N. Ne’matov 

DELPHI TILIDA 
DASTURLASH 
ASOSLARI 

Kasb-hunar kollejlari uchun o‘quv qo‘llanma 

G‘afur G‘ulom nomidagi nashriyot-matbaa ijodiy uyi ijodiy uyi

Toshkent —2007 

32.973.202-018.1 
D36 

Oliy va o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi ilmiy-metodik 
birlashmalari faoliyatini muvofiqlashtiruvchi kengash tomonidan 
nashrga tavsiya etilgan 

B. Qurmanbayev —0 ‘zMU professori, F.N. Nuraliyev — 0 ‘zRFA 

Tnformatika instituti katta ilmiy xodimi, dotsent 

N-M -N-O___________________2007 


ISBN 978-9943-03-010-7 


© G‘afur G‘ulom nomidagi 
nashriyot-matbaa ijodiy uyi, 
2007-y. 

K I R I SH 

Kompyuter dunyosida ko‘plab dasturlash tillari mavjud. Bir xil

turdagi ishni bajaradigan dasturlarni Basic, Pascal, Ci kabi tillarda 
yozish mumkin. Lekin, qaysi dasturlash tili yaxshi? Bu savolga javob 
berish oddiy emas. Biroq shuni ishonch bilan aytish mumkinki, Pascal 
tili boshqa tillarga qaraganda dastur tuzishni o‘rganish uchun ancha 
qulay til bolib hisoblanadi. 
Pascal tili Shvetsariyalik olim N.Virt tomonidan yaratilib, 
keyinchalik Borland korporatsiyasi tomonidan rivojlantirildi. Bu til 
rivojlantirilib Turbo Pascal, Borland Pascal va keyinchalik esa Object 
Pascal nomini oldi. Hozirgi kunda Object Pascal tili asosi bolgan 
Windows muhitida ishlovchi Delphi dasturiy vositasida murakkab 
professional dasturlar ishlab chiqilmoqda. 
Kompyuterda dasturlash oxirgi yiUarda juda tez rivojlanib, dastur 
tuzishga qiziquvchilar soni oshib bormoqda. 10—15 yil oldin o‘z 
dasturlarini W i Windows muhitida yaratish ko‘pgina dasturchilarning orzusi
edi. Delphi dasturlash vositasining yaratilishi esa nafaqat professional
dasturchilar, balki oddiy dastur tuzuvchilar uchun ham keng yo‘l ochib 
berdi. 
Ushbu qollanma Pascal tilining asosiy operatorlariva Delphi dasturiy 
vositasida dasturlar yaratish texnologiyalarini o‘z ichiga olgan. 
Qollanma to‘qqizta bolimdan iborat. Har bir bolimda nazariy 
ma’lumotlar va mavzuga doir misollar keltirilgan. Birinchi bolimda 
algoritm, dasturlash til elementlari va uning standart funksiyalari 
keltirilgan. Ikkinchi bolimda operatorlar, protseduralar va lunksiyalar 
haqida ma’lumotlar berilgan. Uchinchi bolimda Delphi dasturiy 
vositasining oyna elementlari, sinf va obyektlar haqida tushunchalar 
berilgan. To‘rtinchi bolimda Delphi dasturlash vositasi komponen- 
talarida ishlash texnologiyalari keltirilgan va har bir mavzuga doir 
misollar keltirilib, ularni bajarish tartibi berilgan. 
Beshinchi bolimda Delphi dasturlash vositasi grafik va multimedia 
imkoniyatlari yoritilgan. Oltinchi va yettinchi bolimlarda Delphi 
dasturiy vositasining qo‘shimcha imkoniyatlari va komponentalari 

3 

haqida ma’lumotlar berilgan. Sakkiz va to‘qqizinchi bolimlarda MBni 
yaratish texnologiyalari keltirilgan. 
Qollanmada asosiy e’tibor dasturlar tuzish usullariga qaratilgan 
bolib. keltirilgan materiallar ketma-ket berilgan, uning yordamida 
o‘quvchi kompyuterda tez mustaqil holda dastur tuzish imkoniga 
ega boladi va zamonaviy vizual dasturlash texnologiyalari bilan 
tanishadi. 
Qollanmada ko‘rsatilgan dasturlash texnologiyalari bo‘yicha dastur 
tuzishga harakat qilib ko‘ring. Natijada, siz juda oson yo‘llar bilan 
dastur tuzish mumkin ekanligiga ishonch hosil qilasiz. 0 ‘ylaymizki. 
qollanma bilan tanishgan kasb-hunar kollejlariva Oliy o‘quv yurtlari 
talabalari, magistrlari va aspirantlari kompyuterda Delphi dasturiy 
vositasida o‘z dasturlarini yaratishga kirishadi. 

4