Delphi tilida

Butun turlar. Butun turlar butun sonlarni tasvirlash uchun 
ishlatiladi. 
Haqiqiy turlar. Haqiqiy turlar haqiqiysonlarni tasvirlash uchun 
ishlatiladi. 
Belgili turlar. Ma’lumotlarning belgili turlari faqat bitta belgini 
saqlash uchun xizmat qiladi. 
Mantiqiy turlar. Mantiqiy turlar chin (True) yoki yolg‘on (False) 
qiymatning birini qabul qiladi. 

Tur 
Integer 
Cardinal 
Shjrtint 
Smallint 
Longint 
Int64 

Word 
LonoWord 

-2147483648..2147483647 

0..4294967295 

-32768..32767 

-2147483648..2147483647 
-263..263-l 
0..255 
0..65535 
0..4294967295 
Dasturchi tomonidan kiritiluvchi turlar 

4 
4 

1 
2 
4 
8 
1 
2 
4 

Delphi tili dasturchiga o‘zining turlarini kiritishga imkon beradi. 

Tur 
Real 
Real48 
Single 
Double 
Extended 
Comp 
0 ‘zgarish diapazoni 
5.0*10_324..1.7*10308 
2.9*10 39..1.7*1038 
1.5*10 45..3.4*1038 
5.0*10 324..1.7*10308 
3.6*lO-4951..1.1*104932 
-263+1..263-l 
0 ‘lcham (baytda) 
8 
6 
4 
8 
10 
8 

Bu turlar standart turlarga yoki awal kiritilgan turlarga asoslangan 

bo‘lib quyidagi turlarga tegishli bolishi mumkin: 

• 

murakkab tur (yozuv). 
Char 
ANSChar 
WideChar 
1 
1 
2 

13 

Sanoqli turlar. Sanoqli turlar tartiblangan qiymatlar to‘plamini 
ishlatadi. 

Tur 
0 ‘lcham (baytda) 

ByteBool 

WordBool 

LonoBool 

Tur =( 1 Qiymat, 2 Qiymat, ... ,1 Qiymat) 

Masalan: 
Type 
Color=(black, green, yellow, blue, red, white); 
Fam=(Petrov, Sidorov, Rahimov, Sobirov); 
DayOfWeek=(mon, tue, wed, thu, fri, sat, sun); 
Bu yerda 
Color sanoq turi beshta ranglar ketma-ketligini aniqlaydi. 
Fam sanoq turi to‘rtta familiyani aniqlaydi. 
DayOfWeek sanoq turi hafta nomlarini aniqlaydi. 
Odatda Delphi tilida turlar nomlari T harfidan boshlanadi (Type — 
tip so‘zidan). 
Yangi tur ta’riflangandan so‘ng shu turga tegishli o‘zgaruvchini 
ta’riflash mumkin. Masalan: 
Type 
TDayOfWeek = (MON, TUE, WED, THU, FRI, SAT,SUN); 
var 
ThisDay, LastDay: TDayOfWeek; 
Sanovchi tur ta’rifi qiymatlar o‘zaro munosabatini ko‘rsatadi. Eng 
chap element minimal, eng o‘ng element maksimal hisoblanadi. 
Yuqorida kiritilgan DayOfWeek turi elementlari uchun quyidagi 
munosabat o‘rinli: 
MON < TUE < WED < THU < FRI < SAT < SUN 
Sanovchi tur elementlari orasidagi munosabat o‘zgaruvchilarni 
boshqaruvchi instruksiyalarda qollashga imkon beradi. Masalan: 
if (Day = SAT) OR (Day = SUN) then 
begin 
{ agar kun shanba yoki yakshanba bo‘lsa bajarilsin } 
end; 
Bu instruksiyani quyidagicha yozish mumkin: 
if Day > FRI then begin 
{ agar kun shanba yoki yakshanba bo‘lsa bajarilsin } 
end; 

14 

Interval tur ta’rifida nomlangan konstantalardan foydalanish 
mumkin. Quyidagi misolda interval tur Tlndex ta’rifida HBOUND 
nomlangan konstantadan foydalanilgan: 
Const 
HBOUND=100; 
type 
TIndex=l..HBOUND; 
Interval turdan foydalanish massivlami ta’riflashda qulaydir: 
Type 
Tlndex =1 .. 100;
var 
tabl : array[TIndex] of Integer; i:TIndex; 
Butun son turidan tashqari asos tur sifatida sanovchi turdan 
foydalanish mumkin. Quyidagi dastur qismida TMonth sanovchi tur 
asosida interval tur TSammer ta’riflangan: 
Type 
TMonth = (Jan, Feb, Mar, Apr, May, Jun, 
Jul, Aug, Sep, Oct, Nov, Dec); 
TSammer = Jun.. Aug; 

Yozuv 

Dasturlash amaliyotida standart ma’lumotlardan tashkil topgan 
murakkab ma’lumotlarbilan ishlashga to‘g‘ri keladi. Misol uchun talaba 
to‘g‘risidagi ma’lumotda uning ismi sharifi, tug‘ilgan yili, manzili, kursi, 
guruhi va hokazolardan iborat bolishi mumkin. Bunday ma’lumotlami 
ta’riflash uchun Delphi da yozuv (record) lardan foydalaniladi. 
Yozuv —bu alohida nomlangan har xil turli komponentalardan 
iborat murakkab turdir. 

15 

va nuqtadan so‘ng maydon nomini ko‘rsatish kerak. Masalan: 
Writeln («Imya:», student.f_name + #13 + 'Adres:', studentaddress); 
Instruksiya ekranga student o‘zgaruvchi—yozuvning f name (nom) 
va address (adres) maydonlarini chiqaradi. 
Ba’zida o‘zgaruvchi — yozuv turi o‘zgaruvchilar e’lon qilish 
bolimida e’lon qilinadi. Bu holda, yozuv turi o‘zgaruvchi nomidan 
so‘ng ko‘rsatiladi. Misol uchun student yozuvi var bolimida quyi- 
dagicha ta’riflanishi mumkin: 
student: record 
f_name:string[20]; 
l_name:string[20]; 
day:integer; 
month:integer; 
year:integer; 
address:string[50]; 
end;