Delphi tilida

I.ASOSIY TUSHUNCHALAR 
l.l.Algoritm va dastur tushunchasi 

Algoritm so‘zi buyuk matematik Al-Xorazmiyning nomi bilan 

bogliq bolib. ubirinchi bolib arab raqamlaridan foydalangan holda, 
arifmetik amallami bajarish qoidasini bayon etdi. 
Elektron hisoblash mashinalarining vujudga kelishiga qadar 
algoritmga har xil ta’rif berilib kelindi. Lekin ularning bari ma’no 
jihatdan bir-biriga juda yaqin edi. 
Algoritm —bu qo‘yilgan masalaning yechimiga olib keladigan, ma’- 
lum qoidaga binoan bajariladigan amallarning chekli qadamlar ketma- 
ketligidir. Boshqacha qilib aytganda, algoritm boshlang‘ich ma’lumot- 
lardan natijagacha olib keluvchi jarayonning aniq yozilishidir. 
Har qanday algoritm ma’lum ko‘rsatmalarga binoan bajariladi va 
bu ko‘rsatmalarga buyruq deyiladi. 
Algoritm quyidagi xossalarga ega: aniqlik, tushunarlilik, 
ommaviylik, natijaviylik va diskretlik. 
Anialik va tushunarlilik —deganda algoritmda ijrochiga berilayotgan 
ko‘rsatm alar aniq mazmunda bo‘lishi tushuniladi. Chunki 
ko‘rsatmalardagi noaniqliklar mo‘ljallangan maqsadga erishishga olib 
kelmaydi. Ijrochiga tavsiya etiladigan ko‘rsatmalar tushunarli 
mazmunda bo‘lishi shart, aks holda ijrochi uni bajara olmaydi. 
Ommavivlik — deganda har bir algoritm mazmuniga ko‘ra bir 
turdagi masalalaming barchasi uchun ham o‘rinli bo‘lishi, ya’ni 
umumiy bo‘lishi tushuniladi. 
Natiiavivlik —deganda algoritmda chekli qadamlardan so‘ng albatta 
natija bo‘lishi tushuniladi. 
Diskretlik — deganda algoritmlami chekli qadamlardan tashkil 
qilib bo‘laklash imkoniyati tushuniladi. 
Algoritmning uchta turi mavjud: chiziqli, tarmoqlanuvchi va 
takrorlanuvchi(siklik). 
Chiziali akoritmlar — hech qanday shartsiz faqat ketma-ket 
bajariladigan jarayonlardir. 

5 

Tarmoalanuvchi algoritmlar maTum shartlarga muvofiq 
bajariladigan jarayonlardir. 
Takrorlanuvchi akoritmlar —biror-bir shart tekshirilishi yoki 
biron parametrning har xil qiymatlari asosida chekli ravishda 
takrorlanish yuz beradigan jarayonlardir. 
Algoritmlarni turli usullarda tasvirlash mumkin: 
♦ so‘z bilan ifodalash; 
♦ formulalarda berish; 
♦ blok-sxemalarda tasvirlash; 
♦ dastur shaklida ifodalash va boshqalar. 
Algoritmlami blok-sxema ko‘rinishida tasvirlash qulay va tushunarli 
boTgani uchun eng ko‘p ishlatiladi. Bunda algoritmdagi har bir 
ko‘rsatma o‘z shakliga ega. Masalan: parallelogramm ko‘rinishdagi 
belgi ma’lumotlarini kiritish va chiqarish; to‘g‘ri to‘rtburchak belgisi 
hisoblashjarayonini, romb belgisi shartlaming tekshirilishini bildiradi. 
Misollar: Chiziqli algoritmga doir: 
y=x2+ 1funksiyani x ning istalgan qiymatida hisoblash algoritmini 
tuzing. 
So‘zda berilishi: Blok-sxemada: 
1.Boshlash. 
2.x-qiymatini kiritish. 
3.y=x2+ l ni hisoblash. 
4.y-qiymatini chiqarish. 
5.Tamom. 

Tarmoqlanuvchi algoritmga doir: 

Ikkita a va b sonlardan kattasini aniqlash algoritmini tuzing. 

~ 

Takrorlanuvchi algoritmga doir: ' 
ldan 100 gacha toq sonlar yig‘indisini hisoblash algoritmini tuzing. 
So‘zda berilishi: 
l.Boshlash. 
2.S ning qiymati nol deb olinsin. 
3.1 ning qiymati bir deb olinsin. 

4.5 ga i qo‘shilib. natija S deb olinsin. 
5.1 ga 2 qo‘shilib. uni i bilan belgilansin. 
6.Agar i<=100 bo‘lsa, u holda 4 ga o‘tilsin. 
Blok-sxemada: