Delphi tilida

identifikatorlar deyiladi. Identifikatorlar lotin alfaviti harflaridan 
boshlanib, qolgan harflari belgi yoki raqam ketma-ketligidan tashkil 
topgan bolishi mumkin. Masalan: xx, xxl, alfa&. 
Delphi tilida dastur ishlashi mobaynida qiymati o‘zgarmay-digan 
identifikatorlar o‘zgarmaslar deyiladi va ular dastuming bosh qismida 
Const so‘zi bilan e’lon qilinib, unga aniq qiymat tenglashtiriladi. 
Misol. Const aal=2.27; 

Masalan: Var a, dl, alfa : Integer; 

Standart matematik funksiyalar 

Funksiya nomi 

Tilda yozilishi 

Ma’nosi 

Sinx 
Cosx 
Lnx 
ex 
SIN(x) 
x ning sinusi 
x ning kosinusi 

yfx 
Arctgx 
|x| 
SQRT(x) 
ARCTAN(x) 
Kvadrat ildiz 

9 

Nostandart matematik funksiyalar. 

1. 
1 

1 
Sinx 
1 

5. 


x 

Vl - x 

* 

7. 

Arc sec x = Arctg ------— 

8. 

Arc cosec x = ArctJl-x^ 

Lnh 
9. Log b = ^ 

m d Gradius • n 

10- Padmn = -------— ----- 

0 ‘zgartirish funksiyalari 

Funksiya 
Chr(n) 
IntToStr(k) 
FloatToStr (n) 
Qiymati 
Kodi n ga teng simvol 
Butun k ni tasvirlovchi satr 
Haqiqiy n ni (2) tasvirlovchi satr 

StrToInt (s) 
StrToFloat (s) 
Round(n) 
Trunc (n) 
Frac(n) 
Int (n) 
m-kasr qismidagi raqamlar soni 
Satmi butun songa o‘tkazish 
Satmi haqiqiy songa o‘tkazish 
Haqiqiy sonni yaxlitlash 
Haqiqiy s iy sonning kasr qismini olib tashlash 
Kasrli sonning kasr qismi 
Kasrli sonning butun qismi 

Dasturda arifmetik va mantiqiy ifodalar o‘zgaruvchi. o‘zgarmas. 

standart funksiyalar, qavslar va amal belgilari orqali tashkil qilinadi. 
Ifodalarda hisoblashlar tartibi qavslar ichidagi ifodalar bajarilgandan 
keyin quyidagi tartibda bajariladi: 

10 

Integer yoki Real boladi. Agar biri Integer, ikkinchisi Real bolsa 
natija Real boladi. NOT, OR, AND va taqqoslash amallarining 
natijalari esa Boolean turida boladi. 
Kompyuter foydalanuvchi tomonidan qo‘yilgan masalani aniq va 
tushunarli ko‘rsatmalar berilgandagina bajara oladi. Bu ko‘rsatmalar 
ma’lum bir ma’noni anglatuvchi so‘zlardan iborat bo‘lib. kompyu- 
terga qanday amalni bajarish lozimliginibildiradi va bu ko‘rsat-malarga 
operatorlar deyiladi. Operatorlar dastur ishlaganda ketma-ket ravishda 
bajariladi. Delphi tilida bir satrga bir necha operatorlarni yozish 
mumkin. 
Delphi tilida dastur matni bosh va asosiy bolimdan tashkil to- 
padi. Bosh bo‘lim dastur nomi va o‘zgaruvchilar. o‘zgarmaslar. 
massivlar, belgilar (metkalar), protseduralar va funksiyalarni 
tavsiflashdan iborat boladi. Asosiy bo‘lim dastur tanasi deyilib, unda 
dasturda bajariladigan hamma operatorlar ketma-ketligi beriladi va u 
Begin (boshlamoq) so‘zi bilan boshlanib End (tugash) so‘zi bilan 
tugaydi. Umumiy holda dastur tuzilmasi quyidagi ko‘rinishga ega: