Delphi tilida

TPerson = class private 
fiiame: string [ 15 ]; 
faddress: string[35]; 
constructor Cireate; / / konstruktor 
public 
procedure show; / / usul 
end; 
Xotiradan joy ajratish konstruktor sinfga qollash natijasini qiymat 
sifatida berish orqali amalga oshiriladi. Misol uchun: 
professor := TPerson.Create; 
instruksiyasi bajarilishi natijasida professor obyektga xotiradan joy 
ajratiladi. Xotiradan joy ajratishdan tashqari konstruktor, odatda, 
obyekt maydonlariga boshlang‘ich qiymatlar berish, ya’ni, obyekt 
initsializatsiyasi vazifasini ham bajaradi. Quyida TPerson obyekti uchun 
konstruktor misoli keltirilgan: 
Constructor TPerson.Create; 
begin 
fname := "; 
faddress := "; 
end; 

57 

Obyektga ajratilgan xotira qismini bo‘shatish uchun maxsus usul — 
destruktor Free ishlatiladi. Masalan: professor.Free. 

Inkapsulatsiya va obyekt xossalari 

moljallangan ma’lumotlar va qism dasturlaridir. Sinf maydonlari 

ma’lumotlami o‘z ichiga oladi. Bu ma’lumotlami qayta ishlashda 
qollaniladigan protsedura va funksiyalarga usullar deyiladi. Obyektga 
moljallangan dasturlashda sinfmaydonlariga to‘g‘ridan-to‘g‘ri muro- 
jaat ruxsat etilmaydi. Shu sababli Object Pascalda «xossa» (cBoiicTBa)
deb ataluvchi maxsus konstmksiya qaraladi. U mos usulni chaqirish 
yordamida maydondan o‘qish yoki yozishni amalga oshiradi. 
Misol tariqasida Delphida aniqlangan standart sinflarni keltirish 
mumkin: 
TEdit —formaga qatorlami kiritish ishlarini boshqarish va tashkil 
qilishni bajaradi. 
TLabel —formaga belgilarni kiritish ishlarini boshqarish va tashkil 
qilishni bajaradi. 
TButton —formagajoylashtirilgan tugmacha yordamida dasturchi 
tomonidan kiritilgan dastur kodlarining bajarilishini ta’minlaydi. 
Sinf nomlarining bosh harfi «T» harfi bilan boshlanishi qabul 
qilingan. 
Inkapsulatsiya deyilganda obyekt maydonlariga to‘g‘ridan-to‘g‘ri 
emas, faqat sinf usullari orqali murojaat qilishga aytiladi. 
Delphi tilida obyekt maydonlariga murojaat obyekt xossalari orqali 
amalga oshiriladi. Obyekt xossasiga murojaat qilish uchun ikki usuldan 
foydalaniladi. Xossa tashqaridan sinfmaydonini anglatsa, ayni holda, 
u maydondan foydalanish imkonini beruvchi boshqarish mexanizmidir. 
Xossa qandaydir sinf maydonlari bilan bog‘liq bolgan o‘qishda va 
yozishda ishlatilishi kerak bolgan sinf usullarini ko‘rsatadi. 0 ‘qish 
uchun ishlatiladigan funksiya nomi Get bo‘lib. unga mos xossa nomi 
qo‘shilib yoziladi. Yozish uchun ishlatiladigan usul bitta parametrli 
Set nomli qism dastur bo‘lib. uning nomiga ham mos xossa nomi 
qo‘shilib yoziladi. 0 ‘qish va yozish usullari va uning parametri ham 
bir xil xossaga ega bolishi lozim. Xossani e’lon qilish uchun Property, 
Read va Write so‘zlari ishlatiladi. Read va Write usul nomlari bo‘lib.
ular mos ravishda o‘qish va yozish uchun moljallangan. Masalan: 

58 

Type 

Bu yerda Age —FAge maydoni hamda GetAge va SetAge usullari 

bilan bogliq xossa bolib. Fage maydonida o‘qish yoki yozish uchun 
xizmat qiladi. 
Dastur matnida xossaga murojaat qilish usuli va maydoni uchun 
qanday bolsa xuddi shunday obyekt nomi, nuqta va xossa nomi 
yozilishi bilan ishlatiladi. Masalan: 
Var 

Xossa qiymatini o‘rnatish —xossani yozish (write) usuli, xossa 
qiymatini olish, xossani o‘qish (read) usuli deb ataladi. 
Sinf ta’rifida xossa nomidan oldin property (xossa) so‘zi yoziladi. 
Xossa nomidan so‘ng uning turi ko‘rsatiladi. read so‘zidan so‘ng
xossani o‘qishni ta’minlovchi usul, write — so‘zidan so‘ng xossani 
yozishni ta’minlovchi usul nomi yoziladi. 
Quyida ikki Name va Address xossalarini o‘z ichiga oluvchi TPerson 
sinfi ta’rifi keltirilgan: