Demokratik təŞƏBBÜSLƏR İnstitutu (idi)

V. PARLAMENT SECKİLƏRİNƏ HAZIRLIQ 

 

A.  SEÇKİ ADMİNİSTRASİYASI 

 

Parlament  seçkiləri  Mərkəzi  Seçki  Komissiyası  (MSK),  125  Dairə  Seçki  Komissiyası 

(DSK)  və  seçkilər  gününə  yaxın  formalaşan  məntəqələr  də  daxil  olmaqla  təxminən  5300 

Məntəqə Seçki Komissiyasından (MnSK) ibarət üç pilləli struktura malik qurum tərəfindən idarə 

olunur. Bütün komissiyalar beşillik müddətə seçilən, müvafiq olaraq 18, 9 və 6 nəfərdən ibarət 

daimi orqanlardır. MSK üzvləri, DSK sədr və katibləri istisna olmaqla, digər komissiya üzvləri 

daimi əməkhaqqı almır, sadəcə, seçkilər dövründə qısamüddətli əməkhaqqı alırlar. MSK üzvləri 

parlament  tərəfindən  seçilir,  DSK-lar  Mərkəzi  Seçki  Komissiyası  və  MnSK-lər  isə  müvafiq 

DSK-lar tərəfindən təyin edilir. Komissiya üzvlərinin üçdə biri parlament çoxluğunu, üçdə biri 

parlament  azlığını  və  üçdə  biri  isə  müstəqil  deputatları  təmsil  edir.  Qanuna  əsasən,  bütün 

komissiya  sədrləri  parlament  çoxluğunun  namizədidirlər.  Beləliklə,  parlament  çoxluğu  “de-

fakto” bütün seçki komissiyalarında səs çoxluğuna malikdir.  

Seçki  üçün  texniki  hazırlıq  prosesi  gedir,  seçki  administrasiyası  müvafiq  son  tarixləri 

gözləməklə  bərabər,  tələb  olunan  əlavə  normativ  sənədləri  qəbul  etməkdədir.  MSK  iclasları 

mətbuat  və  müşahidəçilərə  açıqdır.  Qərarlar  dövlətin  maliyyələşdirdiyi  mətbuat  və  MSK-nın 

internet səhifəsi vasitəsilə ictimaiyyətə açıqlanır. Bununla belə, MSK üzvləri çox vaxt iclasdan 

əvvəl müzakirə üçün zəruri olan ilkin qərarlar və bütün sənədlərlə təmin edilmirlər. MSK DSK 

və  MnSK-lar  üçün  səsvermə  prosedurları  haqqında  ümumrespublika  təlimləri  silsiləsindən 

birincisini artıq avqust ayında keçirmişdir.  

 

B.  SEÇİCİ QEYDİYYATI  

 

Məhkəmə qərarı ilə bu hüquqdan məhrum olan şəxslər istisna olmaqla, 18 yaşına çatmış 

Azərbaycan Respublikasının hər bir vətəndaşının seçmək hüququ vardır. Seçici qeydiyyatı passiv 

8 

 

xarakter  daşıyır  və  seçici  siyahıları  MSK-nın  idarə  etdiyi  seçicilərin  daimi  qeydiyyat  bazası 

əsasında  tərtib  olunur.  Vətəndaşın  seçki  məntəqəsi  üzrə  seçici  siyahısına  daxil  edilməsi  üçün 

həmin  vətəndaşın  yaşayış  yeri  və  ya  olduğu  yer  üzrə  qeydiyyatını  aparan  orqanın 

müəyyənləşdirdiyi  müvafiq  seçki  məntəqəsinin  ərazisində  daimi  yaşaması  (seçkilərin  elan 

olunması  günündən  əvvəlki 12 ayın azı  6 ayı  ərzində seçki  məntəqəsinin  ərazisində  yaşaması) 

faktı əsas götürülür.  

Secki Məcəlləsinə əsasən seçicilərin daimi siyahısı MSK-nın muəyyənləşdirdiyi formada 

hər  il  mayın  30-dək  hər  bir secki  məntəqəsi uzrə təsdiq edilir  və səsvermə gününə azı 25 gün 

qalmış  dəqiqləşdirilir.  2015-ci  il  may  ayının  27-də  təsdiq  olunmuş  məlumata  görə,  ölkə  üzrə 

vahid seçicilər siyahısına 5093289 seçici daxil edilib ki, onların da 48,3 faizi kişi, 51,7 faizi isə 

qadınlardır. Ancaq bu rəqəm Azərbaycan Respublikası Dovlət Statistika Komitəsinin acıqladığı 

rəqəmlə kəskin surətdə fərqlənir. Dövlət Statistika Komitəsinin verdiyi məlumata gorə, əhalinin 

(9 593 000) 6 715 400 – nün yaşı 18-dən yuxarıdır.

2

 Yəni əhalinin 70 faizi (49,78 % kişi, 50,22 

%  qadın)  seçicidir.  Ancaq  MSK-nın  acıqladığı  rəqəmdən  məlum  olur  ki,  seçicilər  əhalinin  53 

faizini  təşkil  edir.  Bununla  da  ölkədə  seçicilərin  sayı  ilə  bağlı  yuxarıda  adı  cəkilən  orqanların 

acıqladığı rəqəmlərdə 17 faiz fərq ortaya cıxır. Qeyd edək ki, seçkilərdə iştirak edən tərəflərin, 

yerli  QHT-lər  və  media  təmsilcilərinin,  ATƏT/DTİHB-nin  SMM-nın  narahatlıqlarına 

baxmayaraq, yuxarıda adı çəkilən orqanlar bu uyğunsuzluqlara aydınlıq gətirməyiblər.  

Məntəqə seçki komissiyası səsvermə gününə azı 35 gün qalmış seçicilərin tanış olması və 

əlavə  dəqiqləşdirmələr  aparılması  üçün  seçici  siyahılarını  səsvermə  otağından  kənarda, 

seçicilərin  yaxşı  görə  biləcəyi  və  gediş-gəliş  üçün  asan  olan  yerlərdə  məlumat  lövhələrində 

yerləşdirməlidir.   Seçicilər  adlarının  siyahıda  olub-olmamasını  MSK-nın  İnternet  səhifəsi  və 

yaxud “qaynar xətt”i vasitəsilə də yoxlaya bilərlər.  

Seçki  məntəqəsinin  ərazisində  yaşamalarını  təsdiq  edə  bilən  və  seçki  hüququ  olan 

vətəndaşlar  adı  daimi  seçici  siyahısında  yoxdursa  seçki  günü  MnSK-da  olan  əlavə  seçici 

siyahısında qeydiyyatdan keçə bilərlər.  

 

C.  SEÇKİ DAİRƏLƏRİNİN TƏŞKİLİ 

  

IDI  seckiqabağı  dövrdə  bəzi  dairə  secki  komissiyalarının  təşkili  ilə  bağlı  catışmazlıqlar 

qeydə  alıb.  Belə  ki,  Secki  Məcəlləsinin  29.5-ci  maddəsində  qeyd  edilir:  “Mərkəzi  Seçki 

Komissiyası, seçicilər barəsində məlumatlar əsasında, hər beş ildən bir, vahid seçicilər siyahısı 

tərtib edildikdən sonra 30 gün müddətində seçki dairələrinin yaradılması sxemini və onun qrafik 

təsvirini təsdiq etməlidir.”  

Həmin  Məcəlləsinin  29.1-ci  maddəsində  göstərilir:  “MSK  hər  5  ildən  bir  125  secki 

dairəsi  yaradır.  Secki  dairəsi  bir  qayda  olaraq  secicilərin  orta  təmsilcilik  norması  əsasında 

yaradılır.  Secicilərin  orta  təmsilcilik  norması  secicilərin  sayının  125-ə  bolunməsi  yolu  ilə 

muəyyənləşdirilir.”  

Məcəlləsinin  29.3.1-cu  maddəsinə  gorə  isə  “Azərbaycan  Respublikasının  inzibati  ərazi 

vahidinin  hududları  daxilində,  bir  qayda  olaraq,  orta  təmsilcilik  normasından  5  faizdən,  yolu 

cətin  və  ucqar  yerlərdə  isə  10  faizdən  cox  (az)  olmamaq  şərti  ilə  onların  ərazisində  qeydə 

alınmış secicilərin sayı secki dairələrində təqribən bərabər olmalıdır”. 

Araşdırma zamanı məlum olur ki, seçki dairələrinin yaradılması sxemini və onun qrafik 

təsvirini təsdiqi sonuncu dəfə  18 avqust 2010-cu il tarixdə   Azərbaycan Respublikası Mərkəzi 

Seçki Komissiyasının 17/65 saylı Qərarı ilə həyata keçirilmişdir.  Buradan aydın olur ki, 27 may 

2015-ci  il  tarixdə  təsdiq  olunmuş  vahid  seçicilər  siyahısının  tərtib  edilməsindən  sonra  30  gün 

yox, artıq 3 ay müddət keçmişdir. Həmçinin Məcəllənin 29.1-ci maddəsinin tələblərində olan 5 

ildən bir müddəti də keçmişdir. 

                                                             

2

 

http://www.azstat.org/MESearch/details

  

9 

 

Belə  olduğu  halda,  MSK  bəzi  seçki  dairələrini  qanunun  tələb  etdiyi  qaydada  təşkil 

etmədiyinə  görə,  seçki  dairələri  ərazində  seçicilərin  sayında  uyğunsuzluqlar  yaranıb.  Məsələn, 

adıgedən maddəyə əsasən seçki dairələri ərazisində seçicilərin orta təmsilçilik sayı 40746 nəfər 

olmalıdır.  Ancaq  MSK-nın  açıqladığı  son  rəsmi  məlumatda  seçki  dairələri  üzrə  seçicilərin 

sayında  orta  təmsilçilik  norması  pozularaq  kəskin  fərqlər  muşahidə  olunub.  Məsələn,  5  saylı 

Şahbuz-Babək seçki dairəsi ərazisində seçicilərin sayı  26980 nəfər,  78 saylı Lerik seçki dairəsi 

üzrə - 30093, 38 saylı Nizami birinci seçki dairəsi üzrə isə - 31943 nəfər göstərilib. Ancaq 9 saylı 

Binəqədi  ikinci seçki dairəsi  - 48053, 26  saylı Sabuncu  birinci  seçki dairəsi  – 49042, 54  saylı 

Şabran-Siyəzən  seçki  dairəsi  –  49599,  125  saylı  Zəngilan  –  Qubadlı  seçki  dairəsində  isə 

seçicilərin sayı 50579 nəfərdir.

3

   

Qeyd  edək  ki,  qanunda  istisna  hallar  kimi  göstərilmiş,  hətta  10  faiz  dəyişikliyin  tətbiq 

olunması zamanı belə, bu qədər fərq yaranmır. Çunki 10 faiz fərq olduğu təqdirdə 40746 nəfərin 

uzərinə ya 4075 nəfər əlavə edilir və ya cıxılır. 

Nəticə isə onu ifadə edir ki, seçki dairələri arasında olan balansın pozulması həm seçilən, 

həm  seçən  tərəflər  üçün  bərabərlik  prinsipini  pozmuş  olur,  həm  də  işləmək  imkanlarını 

çətinləşdirir və bu da səsvermə hüququnun bərabər olmasını şübhə altına qoyur. 

 

 

VI. SECKİQABAĞI SİYASİ-HÜQUQİ MUHİT  

 

A.  SİYASİ ŞƏRAİT 

1  noyabr  2015-ci  ildə  Milli  Məclisə  keciriləcək  seçkilər  insan  hüquq  və  azadlıqları 

sahəsində  9  oktyabr  2013  prezident  seckilərdən  sonra  yaranmış  siyasi  böhran  dövrünə  təsadüf 

edir.  Prezident seçkilərindən sonra  Azərbaycanda siyasi  hüquqlar  və  fəaliyyət azadlıqları ciddi 

şəkildə  məhdudlaşdırılmış, siyasi rəqiblərə qarşı təqib  və təzyiqlər genişlənmişdir. Bu dövrdən 

etibarən, vətəndaş cəmiyyəti institutları, müstəqil media və müxalif  təşkilatlar təzyiq siyasətinin 

hədəfinə çevrilmişdir. İctimai sektorda, media sektorunda fəaliyyət göstərən çoxsaylı beynəlxalq 

QHT-lərin  hesablarına  həbs  qoyulmuş,  ofisləri  bağlanmış,  avadanlıqları  zəbt  olunmuş  və 

fəaliyyətləri  dayandırılmışdır.  Donorların  ölkə  QHT-lərinə  qrant  verilməsi  yolları  hüquqi 

baxımdan  əngəllənmişdir.  Nəticədə  tanınmış  hüquq  müdafiəçiləri,  ekspertlər,  hüquqşünaslar, 

vəkillər və ictimai şəxslərin daxil olduğu İşçi Qrupunun 12 avqust 2014-cü il tarixdə hazırladığı 

98 nəfərlik siyasi və vicdan məhbusunun siyahısı meydana gəldi.

4

 Sənəd siyasi işlərə çıxan vəkil, 

hüquqşünaslar və hüquq müdafiəçiliyi ilə məşğul olan QHT təmsilçisi olan 28 nəfər tərəfindən 

imzalanıb. Siyasi məhbuslar Avropa Şurası Parlament Assambleyasının (AŞPA) 3 oktyabr 2012-

ci  il tarixli  1900 saylı Qətnaməsində təsbit edilmiş kriteriyalar  əsasında  müəyyən  edilib.  Xeyli 

sayda yerli və beynəlxalq təşkilatlar bu siyahını Azərbaycanda siyasi məhbusların vahid siyahısı 

kimi qəbul edib. 

Bu il Mayın 8-də siyasi məhbusların vahid siyahısını hazırlayan İşçi Qrupu bəyan edib ki, 

indiyədək  verilən   əfv  sərəncamları  ilə  və  cəza  müddətlərinin  başa  çatması  nəticəsində  elan 

olunmuş  98  nəfərlik  siyahıda  adları  olan  şəxslərdən  26  nəfəri  azadlığa  çıxıb.  Buna  görə  də 

onların  adları  siyahıdan  çıxarılıb.  Amma  siyasi  məhbusların  vahid  siyahısı  hazırlanıb 

ictimaiyyətə təqdim ediləndən sonra da siyasi motivli həbslər davam edib. AŞPA Qətnaməsində 

təsbit edilmiş kriteriyalara görə siyasi məhbus hesab edilən 8 nəfərin adını qeyd olunan siyahıya 

                                                             

3

 

https://www.infocenter.gov.az/page/voters/

    

4

.

file:///C:/Users/Master/Downloads/Siyasi%20Mehbuslar%20Siyahisi-

Hesabat%202014%20(1).pdf

                                                         

 

10 

 

əlavə  edib  və  daha  bir  neçə  nəfərin  həbsinin  motivləri  ilə  bağlı  araşdırmalar  davam  etdirilir. 

Daha sonra isə ilahiyyatçı Taleh Bağırzadənin həbs müddətinin bitməsilə siyahıdan 1 nəfərin də 

adı  çıxarılmışdır.  Beləliklə,  yenilənmiş  siyasi  məhbusların  vahid  siyahısına  79  nəfər  siyasi 

məhbusun adı  daxildir.

5

 

Siyahıda siyasilərdən - REAL Vətəndaş Hərəkatının sədri, prezidentliyə keçmiş namizəd 

İlqar  Məmmədov,  Müsavat  Partiyası  başqanının  müavini  Yadigar  Sadıqov;  hüquq  

müdafiəçilərindən  -  Sülh  və  Demokratiya  İnstitutunun  direktoru  Leyla  Yunus  və  onun  həyat 

yoldaşı,  tarixçi  alim  Arif  Yunus,  Hüquq  Maarifçiliyi  Cəmiyyətinin  sədri  İntiqam  Əliyev, 

Seçkilərin  Monitorinqi  və  Demokratiyanın  Tədrisi  Mərkəzinin  sədri,  həm  də  seçki  məhbusu 

hesab edilən Anar Məmmədli, İnsan Hüquqları Klubunun sədri Rəsul Cəfərov; jurnalistlərdən - 

“Azadlıq” radiosunun əməkdaşı, araşdırmaçı jurnalist Xədicə İsmayıl, “Yeni Müsavat” qəzetinin 

əməkdaşı və Müsavat Partiyası başqanının mavini Tofiq Yaqublu, “Azərbaycan saatı” televiziya 

proqramının əməkdaşı  və AXCP Rəyasət Heyətinin üzvü Seymur Həzi, “Bizim Yol” qəzetinin 

əməkdaşı  Pərviz  Həşimli,   “Zerkalo”  qəzetinin  əməkdaşı  Rauf  Mirqədirov,  “Tolışi  Sədo” 

qəzetinin  baş  redaktoru  Hilal  Məmmədov,  blogerlər  Fərəc  Kərimli,   Əbdül  Əbilov,  Ömər 

Məmmədov,  Rəşad  Ramazanov;  gənc  fəallar  -  NİDA  Vətəndaş  Hərəkatının  üzvləri  Rəşadət 

Axundov,  İlkin  Rüstəmzadə,  Rəşad  Həsənov,  Məmməd  Əzizov,  ilahiyyatçı  və  inanclı  şəxslər, 

digər AXCP və Müsavat Partiyası üzvləri və başqalarının adı yer almışdır.  

Adları  qeyd  olunanlar  da  daxil  “Amnesty  İnternational”  Azərbaycanda  həbsdə  olan  20 

nəfər şəxsi “vicdan məhbusu” adlandırıb.

6

    

 

Barələrində  cinayət  işi  qaldırılmış  və  hökm  çıxarılmış  ictimai-siyasi  fəalların  ittiham 

olunduqları  maddələr  ağır  cinayətlər  kateqoriyasına  daxil  olduğundan,  həmin  şəxslər  indi  və 

məhkumluqları  üzərlərindən  götürülməyəcəyi  təqdirdə  gələcəkdə  də  Parlament  və  Prezident 

seçkilərində  namizəd  kimi  iştirak  edə  bilməyəcəklər.  Belə  ki,  Konstitusiyanın  85  və  100-cü 

maddələrinə  əsasən,  ağır  cinayətlərə  görə  məhkum  edilmiş  şəxslər  Azərbaycan  Respublikası 

Milli Məclisinin deputatı və Azərbaycan Respublikasının Prezidenti seçilə bilməzlər. 

Beləliklə,  qarşıdan  gələn  seçkilər  beynəlxalq  qurumların  və  yerli  ictimai-siyasi 

təşkilatların  çağırışlarına  baxmayaraq,  hakim  partiya  ilə  əsas  müxalif  qüvvələr  və  vətəndaş 

cəmiyyəti arasında dialoqun yoxluğu ilə səciyyələnən siyasi mühitdə cərəyan edir.  

 

B.  MƏHKƏMƏ HAKİMİYYƏTİNİN DURUMU 

 

Təəssüf  ki,  məhkəmələrin  müstəqilliyi  ciddi  problem  olaraq  qalmaqdadır.  Son 

seçkilərdən sonra pozuntuları görməzlikdən gələn seçki komissiyalarının qərarları məhkəmələrə 

daşınsa  da,  bütün  məhkəmələrdə  tək  tip  qərarlar  qəbul  edilmiş,  pozuntular  tanınmamış, 

vətəndaşların  pozulan  hüquqları  bərpa  edilməmiş  və  məsul  şəxslər  barəsində  ölçü 

götürülməmişdir. Bu dövrdə heç bir vətəndaşın pozulan seçki hüququ daxili məhkəmə tərəfindən 

bərpa  edilməmişdir.  Halbuki  Avropa  İnsan  Hüquqları  Məhkəməsinə  gedən  və  pozuntu  olduğu 

aşkarlanan  şikayətlərin  hər  biri  bütün  daxili  məhkəmə  instansiyalarından  keçmiş,  lakin  heç  bir 

instansiya bu pozuntuları “görməmişdir”.  

Ölkədə  siyasi  məhbusların  sayının  çoxluğu  ədalətli  məhkəmə  sistemi  probleminin 

aktuallığını  qoruyur.    Son    illər  bir  qayda  olaraq  ictimai  çıxışlarında  sərt  tənqidi  fikirləri  ilə, 

korrupsiya araşdırmaları ilə, insan hüquqları müdafiəsi fəaliyyəti ilə, pozulan hüquqların bərpası 

                                                             

5

  

http://arqument.az/az/iqtidar-meshur-dustaqlar-azad-etmeye-hazrlasr/#.Vd3R_CXtmko

  

6

  

file:///C:/Users/Master/Downloads/EUR5517322015ENGLISH.PDF

 

11 

 

işi,  aktiv  siyasi  fəaliyyəti  ilə  önə  çıxan  onlarla  ictimai-siyasi  xadim,  jurnalist,  QHT  rəhbəri, 

hüquq  müdafiəçisi,  gənc  bloger  və  s.  müxtəlif  “ittihamlarla”  bu  məhkəmələr  tərəfindən 

həbsxanalara  göndərilmiş,  obyektiv  araşdırma  aparılmadan,  ədalətli  baxış  sərgilənmədən 

uzunmüddətli azadlıqdan mərhum edilmişdir. İctimai əhəmiyyət daşıyan bu şəxslərin mühakimə 

prosesi  demək  olar  ki,  yarı-qapalı  keçirilmiş,  təqsirsizlik  prizumpsiya  hüququ  kobud  şəkildə 

pozularaq,  onlar  hətta  məhkəmənin  gedişində  cəmiyyət  üçün  təhlükəli  “cani”  kimi  xüsusi 

qəfəslərdə, hətta öz vəkillərindən də təcrid edilmişdir.  

İnzibati  qərarların  mübahisələndirilməsində,  dovlət  qurumlarının  və  vəzifəli  şəxslərin 

qanunsuz  hərəkətlərinin  mübahisələndirilməsində  məhkəmələr  demək  olar  ki,  həmişə  tərəf 

tutmaqda,  bu  tip  iddiaları  obyektiv  araşdırmadan  rədd  etməkdə,  yaxud  iddiaları  qəbul 

etməməkdədir.  2014-cü  ildə  xüsusilə  QHT-lərə,  onların  rəhbər  və  işçilərinə,  jurnalistlərə  qarşı 

atılan  hüquqazidd  əməllər,  bank  hesablarına  həbs  qoyulması,  ofislərdə  texnika  və  sənədlərin 

götürülməsi  əməllərinə  dair  bütün  məhkəmə  işlərində  bir  qayda  olaraq  qərarlar  inzibati 

orqanların lehinə olmuş, hətta bir çox halda hüquqları pozulan tərəfin şikayət vermə hüququ da 

tanınmamışdır.  

Məhkəmələr  hakimiyyətin  üçüncü  müstəqil  qolu  və  ədalətin  bərpası  olmaqdan  çıxaraq 

ələbaxımlı duruma düşmüşdür. Cəmiyyətdə məhkəmələrə etibar ciddi şəkildə sarsılmışdır.  

 

 

C.  İHAM SEÇKİ QƏRARI 

 

2005-ci  il  parlament  seçkilərindən  sonra  pozuntulara  dair  şikayətlərə  baxan  İnsan 

Hüquqları  üzrə  Avropa  Məhkəməsinə  (İHAM)  11  qərarında  seçki  hüququnun  pozuntusunu 

tanıyıb. Bəzi şikayətlərə baxılarkən  qərar qəbul edilmədən Azərbaycan tərəfi pozuntunu qəbul 

etdiyindən, qərar mərhələsinə keçilməyib.  2010-ci il 7 noyabrda kecirilən parlament seckilərinin 

nəticələri və secki dövründə qeydə alınmış pozuntularla bağlı onlarla deputatlığa namizəd İHAM 

-  a  şikayət  gondərib.  44  saylı  Sumqayıt-Abşeron  secki  dairəsindən  namizədliyini  irəli  surən 

Oqtay  Tahirovun  işi  uzrə  11  İyun  2015-ci  ildə  İHAM  qərarını  acıqlayıb.  Avropa  Məhkəməsi 

O.Tahirovun  iddiası  əsasında  Konvensiyanın  1  saylı  Protokolunun  3-cu  maddəsi  ilə  təminat 

verilən secki  huququnun pozulduğunu  və dövlətin  ərizəçiyə  mənəvi ziyana gorə 7.500,  hüquqi 

xidmətə görə isə 3000 avro məbləğində kompensasiya  ödənilməsini qərara alıb.  

AŞ  NK-nin  İHAM  tərəfindən  pozuntu  müəyyən  edilmiş  seçki  işləri  üzrə  baş  vermiş 

pozuntuların  struktural/kompleks  xarakterli  olduğu  nəticəsinə  gəlmişdir.  AŞ  NK  seçki 

komissiyalarında  və  məhkəmələrində  həyata  keçirilən  icraat  zamanı  lazımi  qanunvericilik 

dəyişiklərinin edilməsini Azərbaycan Hökumətindən tələb edir. Azərbaycan Hökumətinin icra işi 

üzrə  həyata  keçirdiyi  addımlar  isə  natamamdır.  Nəticə  etibarilə,  AŞ  NK  Azərbaycan 

Hökumətinin seçki komissiyalarında gördüyü işlərin yetərsiz olduğu qənaətinə gəlib.  

Xatırladaq  ki,  hazırda  Avropa  Məhkəməsinin  icraatında  Azərbaycanda  seckilərlə  bağlı 

artıq kommunikasiya mərhələsi başa catmış və Hökumətin pozuntuları tanıdığı  35-dən artıq iş 

var.  IDI    hesab  edir  ki,  əgər  bu  şikayətlərin  hamısı  təmin  edilərsə  və  ərizəçilərin  hüquqlarının 

pozulduğu  təsdiqlənərsə,  həmin  qərarların  Azərbaycan  seçki  qanunvericiliyinə  ciddi  təsiri  ola 

bilər və bundan nəticə çıxarmağa çağırır. 

 

 

D.  VƏTƏNDAŞ CƏMİYYƏTİ 

  

1.  HÜQUQİ ÇƏRÇİVƏ 

 

17  dekabr  2013-cü  ildə  “Qeyri-hökumət  təşkilatları  (ictimai  birliklər  və  fondlar) 

haqqında”  Azərbaycan  Respublikasının  Qanununa  22,  17  oktyabr  2014-cü  il  tarixdə  isə  4 

olmaqla ümumilikdə cəmi 26 fərqli məhdudlaşdırıcı norma əlavə edildi və ya dəyişikliyə məruz 

qaldı.  Qanunun  qəbul  edildiyi  2000-ci  ildən  bəri  bir  təşəbbüsdə  ən  çox  dəyişiklik  bu  zaman 

12 

 

kəsiyində  oldu.    Təəssüf  ki,  məhdudlaşdırıcı  əlavə  və  dəyişikliklər  bu  Qanuna  olanlarla 

yekunlaşmayıb. Keçən qısa dövr ərzində “Qrant haqqında”, “Hüquqi şəxslərin dövlət qeydiyyatı 

və  dövlət  reyestri  haqqında”  Qanunlara  və  İnzibati  Xətalar  Məcəlləsinə  də  müvafiq 

məhdudlaşdırıcı əlavə və dəyişikliklər edilib. Dəyişiklik və əlavələrin böyük əksəriyyəti qanunla 

müəyyən edilmiş birləşmək azadlığının sərhədlərini daraldan, tamamilə bu sektorun fəaliyyətini 

hökumət nəzarəti altında almaq, müstəqil mənbələrdən maliyyələşərək, ictimai sektorda nərarətçı 

funksiyası  həyata  keçirən  QHT-lərin  fəaliyətini  minimuma  endirmək,  yaxud  tamamilə 

dayandıran, icra hakimiyyəti orqanlarına sərhədsiz imtiyaz və səlahiyyətlər verən və demokratik 

cəmiyyətin  davamlılığı  üçün  zərurilik  şərti  ilə  ayaqlaşmayan,  birləşmək  azadlığını  tamamilə 

icazə sisteminə bağlayan dəyişikliklərdir. 

Qanunvericiliyə  edilən  əlavə  və  dəyişikliklərin  bir  hissəsi  xarici  dövlətlərin  qeyri-

hökumət  təşkilatlarının  filial  və  nümayəndəliklərinin  yaradılması  və  fəaliyyət  göstərilməsi  ilə 

bağlı  münasibətlərin  yeni  müstəviyə  daşınması  ilə  bağlıdır.  Daha  öncə  bu  Qanun  xarici 

dövlətlərin qeyri-hökumət təşkilatlarının filial və nümayəndəliklərinə şamil edilmir, sadəcə, yerli 

QHT  və  ictimai  birliklərə,  fondlara  şamil  edilirdi.  Yeni  dəyişikliklər  müxtəlif  hökumətlərarası 

Sazişlərlə  ölkədə  fəaliyyəti  hüquqi  çərçivəyə  salınan  və  Azərbaycan  Respubilkası  Humanitar 

yardım  Komissiyası  tərəfindən  koordinasiya  edilən  bu  qurumlara  ciddi  nəzarət  və 

məhdudiyyətlər gətirilmiş, bir çox halda daha geniş məhdudiyyətlərə məruz qoyulmuşdur. 

Təəssüf  ki,    gətirilən  kütləvi  məhdudiyyətlər  birləşmək  azadlığının  mahiyyətinə  uyğun 

gəlmir. Birləşmək azadlığı 1995-ci ildə qəbul edilən Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 

58-ci maddəsində hüquqi təminat altına alınmış, hüquqi və fiziki şəxslərin bu hüquqdan sərbəst 

faydalana  biləcəyi  nəzərdə  tutulmuşdur.  Azərbaycanın  2001-ci  ildə  ratifikasiya  etdiyi  Avropa 

İnsan  Hüquqlarının  və  Əsas  Azadlıqların  Müdafiəsi  Haqqında  Konvensiyasının  11-ci 

maddəsində  də  birləşmək  azadlığı  hüququ  təminat  altına  alınmışdır.  Bu  hüquqdan  istifadənin 

məhdudlaşdırılması Konvensiyanın 11-ci maddəsinin 2-ci hissəsində nəzərdə tutulmuş əsaslarla 

mümkündür.  24  dekabr  2002-ci  il  tarixdə  Azərbaycan  Respublikasında  insan  hüquq  və 

azadlıqlarının  həyata  keçirilməsinin  tənzimlənməsi  haqqında  Konstitusiya  Qanununun  3.6-cı 

maddəsində  də  Konvensiyanın  11-ci  maddəsinin  2-ci  bəndində  göstərilən  eyni  əsaslar 

sadalanmışdır.  

 

2.  İÇTİMAİ MÜHİT 

 

Demokratik Təşəbbüslər İnstitutu (IDI) 05.11.2013-cü ildə təsis edildikdən dərhal sonra 

dövlət qeydiyyatına alınmaq üçün Ədliyyə Nazirliyinə dəfələrlə müraciət etməsinə baxmayaraq 

qanunsuz  olaraq  təşkilatın  qeydiyyata  alınmasından  imtina  edilmişdir.  IDI  bununla  əlaqədar 

daxili  məhkəmə  instansiyalarına  müraciət etsə də,  məhkəmələr  Ədliyyə Nazirliyinin  imtinasını 

qüvvədə  saxlamışdır.  06  aprel  2015-ci  il  tarixdə  IDI  hüquqarının  təmin  olunması  üçün  İnsan 

Hüquqları üzrə Avropa Məhkəməsinə müraciət etmişdir. 

Qeyri-rəsmi araşdırmalara gorə hazırda ölkədə 3500-dən artıq QHT movcuddur. Onların 

2500-ə  yaxın  QHT  qeydiyyatdan  keçib,  1000-  dən  yuxarı  QHT  isə  dovlət  qeydiyyatına 

alınmayıb. 150 - yə qədər daxili məhkəməyə müraciət edib. AHİM –nə isə hüquqlarını müdafiə 

etmək üçün 70 yaxın QHT baş vurub. 

Seçkiqabağı  vəziyyətdə  ictimai  mühit  ondan  ibarətdir  ki,  hüquqi  çərçivənin  xeyli 

dərəcədə  məhdudlaşdırılması  ilə  yanaşı,  ölkədə  müstəqil  vətəndaş  cəmiyyəti  təşkilatlarının 

fəaliyyəti  iflic  edilib  və  onların  gələcək  fəaliyyət  imkanları  qeyri-müəyyən  vəziyyətə  salınıb. 

Ölkənin  tanınmış  vətəndaş  cəmiyyəti  institutlarının  bəzilərinin  rəhbərləri  həbs  edilib,  çoxunun 

bank hesabları dondurulub,  müstəqil QHT-lərin xarici donorlarla işləməsinin qarşısı kəsilib. 

Eyni zamanda, xarici donorların (Qərb mənşəli) Azərbaycanda fəaliyyəti də demək olar 

ki,  qadağan  edilib,  onların  bəzilərinin  nümayəndəliklərinə  qarşı  da  əsassız  cinayət  işləri 

qaldırılıb. Nəticədə ölkədə demokratikləşməyə və vətəndaş cəmiyyətinin inkişafına çox mühüm 

dəstək  verən  ABŞ  Beynəlxalq  Əlaqələr  Üzrə  Milli  Demokratiya  İnstitutu,  Açıq  Cəmiyyət 

13 

 

İnstitutu-Yardım  Fondu  (Soros  Fondu),  İREX  Təşkilatı,  “World  Vision”  təşkilatı,  Fridrix 

Nauman Fondu və bu kimi başqa təşkilatlar ölkəni tərk ediblər. 

Vətəndaş cəmiyyətinə qarşı basqılar nəticəsində ölkədə müstəqil hüquq müdafiə institutu 

da sıradan çıxarılır. Ona görə də hazırda bu sahədə fəaliyyət göstərən müstəqil və peşəkar hüquq  

müdafiəçiləri demək olar ki, qalmayıb. Eyni zamanda, siyasi  məhbusların  hüquqlarını  müdafiə 

edən vəkillərə qarşı da geniş təzyiq kampaniyası aparılır. Müstəqil vəkillər Xalid Bağırov, Əlayif 

Həsənov, Namizəd Səfərov,  Aslan İsmayılov, Elçin Namazov, Qurban Məmmədov və başqaları 

siyasi  məhbusları  müdafiə  etdikləri  üçün  cəzalandırılaraq  Vəkillər  Kollegiyasından  xaric 

ediliblər.