Derecel‹ hassas döKÜm yüzey kal‹tes‹ ve boyutsal hassas‹yet

7.2. Yüksek Alümina Çimentosu Ba¤l› Kal›p Malzemeleri
Dereceli hassas dökümde yüksek s›cakl›k dökümleri söz konusu oldu¤unda alç› ba¤l› kal›p malzemelerinin
yerini fosfat ba¤l› kal›p malzemeleri al›r, bu malzemeler de alç› ba¤l›lar gibi silika esasl› agregalar
içermektedir. Fosfat ba¤l› kal›p malzemelerinin kullan›m› alç› ba¤l›lar kadar kolay de¤ildir. Prizlenme
süreleri oldukça de¤iflkendir ve ak›flkanlar› düflüktür. Dökümden sonra alç› gibi su içerisinde çözünmezler;
dolay›s›yla da¤›labilirli¤i zay›f malzemelerdir. Deneysel çal›flmalar tasarlan›rken yüksek s›cakl›k dökümleri
için, içerik olarak fosfat ba¤l› ticari ürünlere benzeyen malzemeler yerine onlara alternatif olabilecek
farkl› içerikli malzemelerin gelifltirilmesine karar verilmifltir. ‹flte YAÇ ba¤l› kal›p malzemeleri bu flekilde
ortaya ç›km›flt›r. YAÇ, ço¤unlukla refrakter sanayinde kullan›lan özel bir çimento türüdür, ticari olarak
Tart›flma ve Öneriler

---

89
dereceli hassas döküm kal›b› malzemelerinde kullan›ld›¤› bilinmektedir. Bu çimentolar›n Portland
çimentosuna göre çok daha k›sa sürede prizlenmesi ve yüksek ›s›l dirence sahip olmas› yüksek s›cakl›k
döküm kal›plar› için iyi bir ba¤lay›c› olabilece¤i düflünülmüfltür. YAÇ'› haz›r temin etmek yerine
laboratuar flartlar›nda üretmenin, hem çimentonun özelliklerini kontrol etmede daha avantajl› olaca¤›
hem de gelifltirilen kal›p malzemesinin ekonomikli¤ini artt›raca¤› tespit edilmifltir. YAÇ üretimi için
yerli malzemeler tercih edilmifl, ham madde olarak Ni¤de kalsiti (Ni¤kal) ve Seydiflehir alüminas›
kullan›lm›flt›r. Farkl› s›cakl›k, bileflim ve sürelerde YAÇ üretimi yap›lm›fl, kal›p yap›m›na en uygun
çimentonun % 50,5 alümina, % 49,5 kalsit kar›fl›m› ile 1400 °C'de yedi saat sürede üretildi¤i belirlenmifltir
YAÇ kullan›larak haz›rlanan ilk kal›p malzemesi bileflimine agrega olarak kuvars kat›lm›flt›r. Bu kal›plarda,
paslanmaz çelik mikro dökümlerde çatlaklar olufltu¤u gözlenmifltir. Kal›p piflerken meydana gelen bu
genleflme çatlaklar›n›n kal›p bofllu¤una ulaflmas›n› engellemek için modellere ön kaplama yap›larak
çift katl› kal›p uygulamas› denenmifltir. Bu yöntem baflar›l› olsa da modelin bir seramik çamuru ve
tozuyla kaplanmas› ifllem süresini uzatm›fl ve bu ifllemin s›k dizilmifl model a¤açlar› için uygun olmad›¤›
görülmüfltür. Tek ad›mda yap›lan ve çatlamayan bir bileflim gelifltirmek amac›yla agrega olarak kuvars
yerine molokit kullan›lm›flt›r. Bu sayede çatlamayan, referans ve önceki bileflimlere göre daha iyi yüzey
veren kal›plar üretilebilmifltir. Ancak ne var ki molokit içeren kal›p, artan s›cakl›kla büzülme gösterdi¤i
için boyutsal hassasiyet aç›s›ndan bu bileflim zay›f kalm›flt›r. Kuvars içeren ilk bileflim yeterli genleflme
gösterse de nispeten kaba yüzey vermekte ve çatlak riski oluflturmaktad›r. Ba¤lay›c› olarak kullan›lan
YAÇ laboratuvarda üretildi¤inden miktar› k›s›tl› olmufltur; bu nedenle çal›flmalardaki bileflim say›s›
s›n›rl› tutulmak zorunda kal›nm›flt›r.
Deneysel sonuçlar göstermektedir ki YAÇ ba¤l› kal›p malzemeleri yüzey kalitesi bak›m›ndan, fosfat
ba¤l› referans malzemelere göre daha üstündür;  boyutsal hassasiyet bak›m›ndan bunlar›n gerisinde
kalm›flt›r. Bu aç›dan YAÇ ba¤l› kal›p malzemelerinin gelifltirilmesi sürdürülmelidir. Agrega olarak
molokit içeren kal›p malzemelerinin ›s›l genleflme göstermedi¤i göz önüne al›narak prizlenme
genleflmesini teflvik edecek bileflimlerin gelifltirilmesi yönünde bu çal›flma sürdürülebilir. Bu tür
malzemelerin dökümde kullan›lmas›na karar verildi¤inde model toleranslar›n›n de¤ifltirilmesi gerekebilir.