Dərs kitabları №: 1 Ünvan: az6200, Zaqatala Şəhəri, Heydər Əliyev prospekti №: 88

TƏFSİR ÜSULU VƏ TARİXİ
118
ya  da  bunu  dəyişdir.”  De  ki,  “Mənim  onu  öz  tərəfimdən  dəyişdirməyə 
haqqım yoxdur. Mən mənə vəhy olunana tabeyəm...”
133
 
Quranın ecazkarlığına dair bir çox əsər qələmə alınmışdır ki, 
bunlardan bəziləri aşağıdakılardır:
1. Rummani (vəfatı-384/994), ən-Nükət fi icazil-Quran.
2. Əl-Xəttabi (vəfatı-388/998), Bəyanu icazil-Quran.
3. əl-Baqillani (vəfatı-403/1012), İcazil-Quran.
4.  Mustafa  Sadiq  ər-Rafii  (vəfatı-1357/1938),  İcazul-Quran  və 
bəlağatun-nəbəviyyə. 
G. Qəribul-Quran
Ərəb dilində “ğərib” sözü “yurdundan uzaq qalan, bənzəri olma-
yan, qapalı olan” deməkdir. Təfsir üsulunda isə, “Quranda olan, an-
caq ərəblər arasında çox işlənməyən kəlmələrə qərib kəlimələr” deyilir. Bu 
kəlmələri
 
açıqlayan Quran elmi də “Qəraibul-Quran” adını almışdır.
  Quranda əvvəlki dövrlərdə işlədilən, sonra isə unudulan və 
ya daha az istifadə olunan sözlər olduğu kimi Təbəri və Şafinin qarşı 
çıxmasına baxmayaraq bir çox alimin qəbul etdiyinə görə digər ərəb 
ləhcələrindən  və  başqa  dillərdən  alınıb  ərəbcələşdirilən  kəlmələr 
mövcuddur. Məsələn, “ər-raqim” rum dilində kitab, “tur” süryani 
dilində dağ, “əl-mühl” bərbər dilində qaynar yağ, “əl- yəmmu” isə 
qibti  dilində  dəniz  mənalarına  gəlir.  Bu  sözləri  ərəblər  ticarət  və 
başqa məqsədlərlə təmasda olduqları xalqlardan almışlar. Quran, 
nüzul edilərkən ərəblərin başqa xalqlardan alıb ərəbcələşdirdikləri 
bu kəlmələri eynilə qoruyub saxlamışdır. 
Hz. Peyğəmbərin Quranla bağlı izahları kəlmə izahlarından da-
ha çox ayələrdəki hökmlərlə əlaqədar olurdu. Bəlkə buna görə sə-
133  Yunus, 10/15.

---

QURAN ELMLƏRİ
119
habilərin bir qismi bu kəlmələrin mənalarını bilmədiklərini etiraf 
etmişlər. Məsələn, “tərcümanul-Quran” adlanan və səhabilər arasın-
da təfsir sahəsində ən məşhur olan İbn Abbas belə altı ayədə keçən 
“fatir” kəlməsinin mənasını əvvəllər bilmədiyini, bunları iki ərəb 
kəndli bir-biriylə mübahisə edərkən onlardan eşidərək öyrəndiyini 
söyləmişdir. Bundan başqa o, “qislin”
134
, “hənanən”
135
, “əvvah”
136
 
və “ər-raqim”
137
 kəlmələrinin mənalarını daha sonralar öyrəndiyini 
etiraf etmişdir. Lakin unutmamaq lazımdır ki, Qurandakı istər Qü-
reyş  və  digər  ərəb  ləhcələrində  verilən  sözlərin,  istərsə  də  başqa 
dillərdən ərəb dilinə keçən kəlmələrin izahında ən böyük pay İbn 
Abbasa düşür. O, bu kəlmələri izah edərkən ərəbcə şeirlərdən çox 
istifadə etmişdir. Buradan belə bir nəticəyə gələ bilərik ki, qəribul-
Quranla əlaqədar ilk fəaliyyətlər səhabi dövründə başlamışdı.
Lakin bu dövrdə islami elmlər yazılı hala gəlmədiyi üçün bu 
sahədəki  məlumatlar  əsasən  şifahi  yolla  nəql  olunurdu.  Hicri  II 
əsrdə təfsir və digər elmlərlə yanaşı qəribul-Quran mövzusundakı 
məlumatlar da yazılı hala gətirilməyə başlandı.
İbn  Abbasla  başqa  Əbu  Übeyd  əl-Qasım  ibn  Səllam  (vəfatı 
200/815), əl-Fərra (vəfatı-207/822), Əxfəş əl-Əvsad (vəfa tı-221/835), 
əz-Zəccac (vəfatı-311/923), Mamər əl-Müsənna (vəfa tı-210/825), İbn 
Qüteybə (vəfatı-276/889) və Rağıb əl-İsfəhani (vəfatı-502/1108) kimi 
alimlər qəribul-Qurana dair əsərlər yazmışlar.