Dərs kitabları №: 1 Ünvan: az6200, Zaqatala Şəhəri, Heydər Əliyev prospekti №: 88

D. Quranın fəsilləri
Qurani-kərim digər kitablar kimi qısa bir müddətdə tərtib və 
təsnif  edilməmişdir.  Onun  mövzuları  iç-içədir.  Bunun  da  səbəbi 
Allah  kəlamının  endiyi  dövrün  dini,  əxlaqi,  siyasi,  iqtisadi,  icti-
mai və s. şərtlərini göz önündə tutmasıdır. Quran mətni əsasən iki 
bölümdən ibarətdir. Bunlar ayələr və surələrdir:
1. Ayə
Ayə lüğətdə “ hər hansı bir şeyin varlığını göstərən əlamət” mənasına 
gəlir. Bundan başqa “açıq işarə”, “dəlil”, “ibrət” və “möcüzə” kimi an-
lamları da vardır. Termin olaraq da “bir və ya birdən çox cümlədən 

---

QURANİ-KƏRİM (QURAN VƏHYİ)
43
meydana gələn, əvvəli və sonu olan Quran bölməsi” kimi tərif edilmiş-
dir. Ayələr də öz arasında iki yerə ayrılır:
1. Kövni ayələr: Kainatdakı her şeyi kövni ayə adlandıra bilərik. 
İnsan, günəş, ay, planetlər və s. hər biri bir ayədir. Bu ayələrə “feli”, 
“təkvini” və “elmi” ayələr də deyilir. 
2. Qövli ayələr: Peyğəmbərlərə endirilən bütün ilahi kitablar, o 
cümlədən Qurani-kərim də qövli ayələrdir. Bu ayələr eyni zaman-
da “təşrii”, “tənzili” və “vəhy” ayələr adlandırılr. Bu növ ayələri 
alimlər, “məkki-mədəni”, “ərzi-səmavi”, “hazari-səfəri”, “nəhari-leyli”, 
“sayfi-şitəi”, “firaşi-növmi” kimi qruplara bölmüşlər.
Quranda  ayələrin  sayı  haqqında  alimlər  arasında  yek-
dil  fikir  yoxdur.  Bəziləri  onların  sayının  6600  olduğunu  qeyd 
edərkən, bəziləri bu rəqəmin 6204, 6214, 6219 və s.kimi olduğunu 
söyləmişlər. Ayələrin sayındakı bu fərqliliyin səbəbi bəzi ayə son-
larının, surələrin başında yazılan bəsmələnin ayə sayılıb-sayılma-
masından və hürufu-müqəttəənin müstəqil ayə kimi qəbul edilib-
edilməməsindən qaynaqlanır.
Ayələri bir birindən ayıran son kəliməyə “fasilə”, bu kəlimənin 
son hərfinə də “hərfu-fasilə” deyilir. Quranın ən uzun ayəsi “müda-
yənə ayəsi” deyilən Bəqərə surəsinin 282-ci ayəsidir. Ən qısa olan 
ayələri isə Yasin 36/1, Rəhman 55/1, 64, Müddəssir 74/21, Fəcr 89/1, 
Duha 93/ 1, Əsr 103/1 ayələridir.
İlk nazil olan ayələr Ələq surəsinin ilk beş ayəsi, Bəqərə 281, 
Maidə 3, Nisə 176, Nəsr 1-3 ayələrinin hər birinin isə son nazil olan 
ayələr olduğu haqqında rəvayətlər vardır. Ayələr endikləri yer və 
məkana görə də iki yerə bölünürlər: Məkki və mədəni ayələr.

---