Dərs vəSAİTİ Az ərbaycan Turizm və Menecment Universitetinin t ədris-Metodik Şurasının

Strateji tədqiqatlara giriş 

Bel

əliklə, dövlətlərarası münasibətlərin yetkinlik səviyyə-

si 

əsasən iki amilin təsiri ilə bağlıdır: dövlətlərin sosial yaxınlı-

ğı və onların münasibətlər təcrübəsi. Birincinin əsasında dövlət 

so

siumlarının  etnik,  dini,  habelə  siyasi dəyərlərinin eyniliyi 

(ya

xınlığı) durur, ikincisi isə, onların münasibətlər təcrübəsində 

dos

tluq  yaxud  düşmənçilik elementlərinin  üstün  olması  ilə 

mü

əyyənləşir. Digər sözlə desək, dövlətlər arasında etibar, on-

la

rın  davranışında  müəyyənlik və  bunun nəticəsi kimi, müna-

sib

ətlərində  əməkdaşlığa  döğru  meyllərin  üstün  olması,  onlar 

ara

sında həm sosial eyniliklə (yaxınlıqla), həm də münasibət-

l

əri tarixində üstün olan dostluq təcrübəsi və ciddi münaqişələ-

rin olmaması ilə bağlıdır. 

Keçmiş  SSRİ  məkanında  siyasi  sistemin  inkişafı  dövlət-

l

ərarası münasibətlərin yetkinləşməsinə nail olmaq üçün əsasən 

əlverişsiz şəraitdə həyata keçirdi. Bütövlükdə bu məkan müxtəlif 

et

nosların və dinlərin konqlomeratı kimi səciyyələnir. Hantinq-

tonun t

əbirincə desək,

12

 bura tarix

ən sivilizasiyaların (pravoslav, 

q

ərb xristianlığı, islam) toqquşma xəttinin keçdiyi məkanlardan 

biridir.  

PTM-nin dövl

ətləri  arasındakı  münasibətlər təcrübəsi də 

on

ların  yetkinliyə  doğru  inkişafı  üçün  əlverişli  xüsusiyyətlərə 

malik deyildir. Onun subkompleksl

ərindəki sosial-siyasi vahid-

l

ər müstəqil dövlətlət kimi heç də  uzun tarixə  malik deyillər. 

M

əşhur ingilis geosiyasətçisi Helford Makkinderin terminolo-

gi

yasından  istifadə  edərək  onların  “mərkəzi” yerləşməsini

13

 

n

əzərə alsaq, bu ölkələrin müxtəlif böyük dövlətlərin – Rusiya-

nın, Türkiyənin, İranın, Qərb dövlətlərinin, Çinin geosiyasi rə-

qab

ət obyekti olması labüd idi. Bu rəqabətdə, müvafiq olaraq, 

12

  Söhb

ət Hantingtonun məşhur  “sivilizasiyaların  toqquşması”  konsepsiya-

sından gedir, bax: [37]. 

13

 1904-cü ild

ə dərc etdiyi “Tarixin coğrafi oxu” məşhur əsərinə Makkinder 

“Hartland”  (dünyanın  tarixi  inkişafı  baxımdan  mərkəzi,  ən vacib olan 

region) kateqoriyasını irəli sürmüşdür. Bu “mərkəzi” region indiki postsovet 

m

əkanı ilə üst-üstə düşür, bax: [39].  

 

173 

                                                           

---