Dərs vəSAİTİ Az ərbaycan Turizm və Menecment Universitetinin t ədris-Metodik Şurasının

Cənnətxan Eyvazov 

(Az

ərbaycan, İran, Qazaxıstan, Rusiya və Türkmənistan) dəniz 

s

ərhədlərinin qeyri-müəyyənliyi ilə bağlıdır. Bundan əlavə, Qa-

za

xıstanın  regionun  digər güdrətli dövləti olan Özbəkistanla 

s

ərhədyani məsələlər və regionda liderlik uğrunda rəqabəti də 

kifay

ət qədər aktual problem olaraq gündəmdə qalır.  

M

ərkəzi Asiyanın bəzi digər dövlətləri də Qazaxıstan ki-

mi daxili probleml

ərini iqtisadi alətlərlə “yüngülləşdirmək” im-

kan

larına malikdir. Neft-qaz ehtiyatlarının  yuxarıda göstərilən 

m

əqsədlə  istifadə  etmək  imkanları,  həmcinin Türkmənistanda 

v

ə Özbəkistanda mövcuddur.

11

Lakin h

ər iki halda vəziyyət bu-

radaki s

ərt və xarici dünyadan nisbətən təcrid edilmiş siyasi re-

jiml

ərin hökm sürməsi və  iqtisadi nemətlərin düzgün sosial 

bölgüsünd

ə problemlərlə (məsələn, korrupsiya) çətinləşir. Bun-

dan 

əlavə, hər iki dövlət, regionun digər dövləti  –  Tacikistan 

ki

mi, Əfqanistanla həmsərhəddir. Bu isə onların Əfqanistanda-

kı qeyri-sabitlikdən doğan problemlərlə bağlı həssaslığını artı-

rır. 

Qırğızıstanı və Tacikistanı öz dövlətlərini qurmaqda ən az 

nailiyy

ət qazanan ölkələrə aid etmək olar. Onlar regionun müs-

t

əqilliyi tarixində  ən  ciddi  sarsıntılara  məruz  qalmış  döv-

l

ətlərdir. Tacikistanda vətəndaş müharibəsi, Qirğızıstanda 2005 

v

ə 2010-cu illərin iki inqilabı dövlət böhranının ən bariz nümu-

n

əsi kimi qiymətləndirilir. Vəziyyət həm də  bir  sıra  daxili  və 

xarici amill

ərlə mürəkkəbləşir.  

PTM-nin M

ərkəzi Asiya subkompleksi çərçivəsində struk-

tur asimmetriyasının ümumi görüntüsü iştirakçılarının milli gü-

cünün h

ərbi və iqtisadi komponentləri arasında çox böyük fərq-

l

ərin olması ilə tamamlanır. Bunun nəticəsi olaraq, təhlükəsizlik 

di

lemması region dövlətlərinin bütün diadalarında bu və ya di-

g

ər dərəcədə  mövcuddur. Bununla belə, PTM-nin Qafqadaki 

subkompleksi il

ə nisbətdə onun davranış təzahürləri daha azdır. 

M

ərkəzi Asiyadaki müəyyən “yumşaldıcı effekt” onun etnik və 

11

  Türkm

ənistanın kəşf olunmuş qaz ehtiyatları dünya ehtiyatlarının 9,4%-

ni, Özb

əkistanda isə 0,6%-ni təşkil edir (2013-cü ilin sonuna), bax: [17, 20].  

 

170 

                                                           

---