Strateji tədqiqatlara giriş
C
ədvəl 4. PTM-nin dövlətlərinin bəzi iqtisadi və hərbi güc göstəriciləri (2015-ci il)
№
Dövl
ət
Əhali
(mln)
ÜDM
($ mlrd)
ÜDM-un
artma sür
əti
(%)
Adam ba
şına
ÜDM ($)
H
ərbi büdcə
($ mln)
H
ərbi
qüvv
ələrin
say
ı
1
Az
ərbaycan
9,8
64,0
4,0
6794
1 740,0
66950
2
Erm
ənistan
3,0
10,6
2,5
3547
412,0
44800
3
Belarus
9,6
62,0
-3,6
6583
552,0 (2012-ci il)
48000
4
Gürcüstan
4,9
13,8
2,0
3720
297,0
20650
5
Qazaxıstan
18,1
195,0
1,5
11028
1940,0
39000
6
Qırğızıstan
5,6
7,2
2,0
1198
91,0 (2014-ci il)
10900
7
Moldova
3,5
6,2
-1,0
1740
25,0
5350
8
Rusiya
142,4
1240,0
-3,8
8447
65600,0
798000
9
Tacikistan
8,2
8,0
3,0
949
192,0 (2014-ci il)
8800
10 Türkm
ənistan
5,2
44,4
8,5
7534
719,0 (2014-ci il)
36500
11
Özb
əkistan
29,2
66,0
6,8
2130
1570,0 (2014-ci il)
48000
12
Ukrayna
44,3
90,1
-9,0
2109
3910,0
204000
M
ənbə: [49]
155
Cənnətxan Eyvazov
C
ədvəl 5. PTM-nin dövlətlərinin təhlükəsizliyinə əsas
çağırışlar və həssas məqamlar
№
Dövl
ət
Çağırışlar və həssas məqamlar
1
Az
ərbaycan Ermənistanla münaqişə və cənub-qərb
rayonlarının işğalı, bununla bağlı yara-
nan sosial-siyasi v
ə iqtisadi problem-
l
ər, həmsərhəd dövlətlərlərlə regional
siyas
ət və etnosiyasi məsələlərlə bağlı
g
ərginlik (İran, Rusiya), iqtisadiyyatın
enerji
resurslarının satışından asılılığı.
2
Erm
ənistan Ərazi iddiaları və nəticə kimi həmsər-
h
əd dövlətlərlə – Azərbaycan, Türki-
y
ə, Gürcüstanla münasibətlərdə açıq
v
ə gizli münaqişəlilik, bununla bağlı
iqtisadi c
əhətdən mənfəətli transregio-
nal enerji v
ə nəqliyyat layihələrindən
k
ənarda qalmaq, xarici aktorlardan
asılılıq (Rusiya, diaspora).
3
Belarus
Sovet rejimin
ə oxşar rejim, sərt idarə-
etm
ə, bununla bağlı beynəlxalq izolya-
siya (
əsasən ABŞ və Aİ ölkələri).Bu
v
əziyyət ölkənin rusiyameyllilyinə və
n
əticə kimi əhəmiyyətli dərəcədə Ru-
siyadan
iqtisadi asılılığına gətirib çı-
xardı (malların ixracı, enerji məsələ-
l
əri).
4
Gürcüstan
Abxaziyada v
ə Cənubi Osetiyada mü-
na
qişə, bu ərazilərdə nəzarətin itiril-
156
Strateji tədqiqatlara giriş
m
əsi, etnoazlıqların yaşadıqları digər
ərazilərdə separatizm təhlükələri, Ru-
siya il
ə gərginlik və bunun hərbi, si-
yasi v
ə iqtisadi nəticələri (2008-ci il
müharib
əsi, Abxaziyanın və Cənubi
Ose
tiyanın tanınması, burada Rusiya
h
ərbi qüvvələrinin leqallaşması).
5
Qazaxıstan
X
əzərin hüquqi statusunun tənzimlən-
m
əməsi, öz enerji daşıyıcılarının dün-
ya bazarlarına çıxarılmasında xarici
ak
torlardan (Rusiya) asılılıq. Özbəkis-
tanla münasib
ətlərdə latent münaqişə-
lilik – s
ərhədyanı məsələlər və region-
da liderlik uğrunda mübarizə. İqtisa-
diy
yatın enerji resurslarının satışından
əhəmiyyətli dərəcədə asılılığı.
6
Qırğızıstan
Dövl
ət idarəetmə sisteminin zəifliyi,
daxili siyasi sistemin 2005 v
ə 2010-cu
il inqilabi hakimiyy
ət dəyişikliklərinə
g
ətirən qeyri-sabitliyi. Bununla, habe-
l
ə, nisbi resurs çatışmazlığı ilə bağlı
iqtisadi gerilik. Özb
əkistanla həll olun-
ma
mış problemlər yığımı – sərhədlər
(F
ərqanə vadisi), su resursları, radikal
islam t
əşkilatlarının transsərhəd fəall-
ığı. Xarici aktorlardan asılılıq.
7
Moldova
Dnestryani bölg
ədə silahlı münaqişə
n
əticəsində ölkə ərazisinin bölünmə-
sinin saxlanması.Bununla, habelə ehti-
yat yoxsulluğu ilə bağlı iqtisadi çökmə
v
ə xarici aktorlardan asılılıq.
157
Cənnətxan Eyvazov
8
Rusiya
Şimali Qafqazda qeyri-sabitlik – sepa-
rat
çılıq və dini ekstremizmin artması,
iki rus-çeçen müharib
əsi, Dağıstanda,
İnquşetiyada və Şimali Qafqaz Federal
Dair
əsinin digər respublikalarında sön-
m
ək bilməyən silahlı fəallıq; kəskin de-
moqrafik böhran v
ə onun nəticəsi ola-
raq etnik rusların azalmasının və mü-
s
əlmanların və çinlilərin gizli immiqra-
siyası probleminin kəskinləşməsi;
2000-ci ill
ərdə karbohilrogen resursla-
rının satışı hesabına əldə olunan maddi
artım Rusiya iqtisadiyyatının zəruri
texnoloji t
ərəqqisini təmin etmədi,
onun xammalın dünya qiymətlərindən
uzunmüdd
ətli asılılığına gətirib çıxardı.
Bu asılılığı 2008-ci ilin iqtisadi böh-
ranı daha qabarıq göstərdi. NATO ilə
ziddiyy
ətli trend. 2014-cü ildə Krımın
an
neksiyası və Donbasa dəstəyi ilə
bağlı tətbiq olunan iqtisadi sanksiyalar.
9
Tacikistan
1992-1997-ci ill
ərin vətəndaş mühari-
b
əsinin nəticələrinin qeyri-müəyyən-
liyi, dövl
ət idarəetmə sisteminin zəifli-
yi, qeyri-sabitlik, iqtisadi çökm
ə, iqti-
sadiyyat v
ə təhlükəsizliyin təmin olun-
ması baxımından Rusiyadan asılılıq.
Əfqanıstanla sərhədə nəzarət imkanla-
rının zəifliyi, Əfqanıstandakı qeyri-sa-
bitliyin destruktiv t
əsiri, Özbəkistanla
g
ərginlik (sərhədlər, su resursları, ra-
dikal islam t
əşkilatlarının transsərhəd
f
əallığı).
158
Strateji tədqiqatlara giriş
10
Türkm
ənistan Sərt, qapalı siyasi rejim. Amudərya ça-
yının su resurslarından istifadə ilə
bağlı Özbəkistanla və xəzəryanı döv-
l
ətlərlə dənizdəki neft-qaz yataqlarının
m
ənsubluğu ilə yaşanan gərginlik.
11
Özb
əkistan Sərt siyasi rejim, bununla bağlı bey-
n
əlxalq təzyiq (əsasən ABŞ və Aİ tərə-
find
ən), iqtisadi səciyyəli problemlər.
Radikal islam t
əşkilatlarının fəallığı,
qonşularla münasibətlərdə gərginlik
(s
ərhədlər, su resursları, radikal islam
qrupları, qaçqınlar).
12
Ukrayna
Daxili siyasi qeyri-sabitlik, siyasi v
ə
kils
ə kimliyi məsələlərində cəmiyyətin
bölünm
əsi. 2013-cü ilin sonundan
hakimiyy
ətin dəyişməsi ilə nəticələnən
yeni siyasi qeyri-
sabitlik dalğası.
2014-
cü ilin martında Rusiyanın an-
nek
siyası nəticəsində Krım üzərində
n
əzarətin itirilməsi. Cənub-şərq vila-
y
ətlərində (Donetsk, Luqansk) hərbi
se
paratçılıq dalğası, onlar üzərində nə-
zar
ətin qismən itirilməsi, separatçılarla
irimiqyaslı hərbi toqquşmalar. Rusiya
il
ə gərginlik və enerji daşıyıcılarından
asılılıq.
159
|