Dərs vəSAİTİ Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirinin

Beynəlxalq həyat mövzusunda yazan jurnalistin 
orientasiyası 
 
Təhlillər göstərir ki, xüsusilə  də qlobal informasiya 
məkanı  və qlobal informasiya cəmiyyəti  şəraitində, 
beynəlxalq həyat mövzusunda yazan jurnalistin 
orientasiyasını yalnız güclü peşə  məktəbi, beynəlxalq və 
regional jurnalist təşkilatlarının qəbul etdikləri bir sıra 
prinsip və normalar müəyyən edir. Dünyanın müxtəlif 
ölkələrində öz cərgələrində  təxminən 400 min peşəkar 
jurnalisti birləşdirən beynəlxalq və regional təşkilatlarının 
YUNESKO-nun egidası altında 1978-ci ildə keçirilmiş I, 
1980-ci ildə keçirilmiş II konsultativ görüşləri KİV-in 
sülhün, beynəlxalq qarşılıqlı anlaşmanın, insan hüquqlarının 
inkişafının, aparteidə, irqçiliyə və müharibəyə çağırışa qarşı 
mübarizənin möhkəmlənməsinə töhfəsinin  əsas prinsipləri 
haqqında YUNESKO-nun Bəyannaməsini qəti  şəkildə 
müdafiə etdiklərini bildirmişlər. Bu görüşdə  həmçinin 
“Mexiko Bəyannaməsi” qəbul edilmişdir. Bəyannamə milli 
və regional jurnalist etikası Kodekslərinin bir sıra 

---

95 
 
prinsiplərini, həmçinin müxtəlif beynəlxalq hüquqi alətlərdə 
ifadə edilmiş müvafiq müddəaları özündə  cəmləşdirir. 
1983-cü ildə Parisdə  və Praqada keçirilmiş IV konsultativ 
görüş YUNESKO Bəyannaməsinin  əvəzsiz  əhəmiyyət                      
daşıdığını qeyd etmişdir. Bəyannamədə deyilir ki, insan 
hüquqlarının mühüm tərkib hissəsi kimi qəbul olunan söz, 
fikir və informasiya azadlığının həyata keçirilməsi sülhün 
və beynəlxalq qarşılıqlı anlaşmanın möhkəmlənməsinin 
əsas amilidir. Bundan başqa, görüşdə kütləvi informasiya 
vasitələrinin və jurnalistlərin artmaqda olan sosial 
məsuliyyətləri nəzərə alınaraq, informasiya və kom-
munikasiyanın milli və beynəlxalq səviyyədə oynadığı 
rolun əhəmiyyəti xüsusi qeyd olunmuşdur.  
Paris görüşündə, eyni zamanda, milli və regional sə-
viyyədə jurnalistin peşə etikası kodekslərinin tərtib edilməsi 
məqsədi ilə əlavə stimullaşdırıcı beynəlxalq əsas və mənbə 
qismində müəyyən prinsiplər işlənib hazırlanmışdır. Bu 
prinsiplər bütövlükdə jurnalist fəaliyyətinin bütün 
istiqamətlərini  (vətəndaşların həqiqi informasiya almaq 
hüququ, hadisələrin obyektiv işıqlandırılması, jurnalistin 
sosial məsuliyyəti, jurnalistin peşəkarlıq səmimiyyəti, 
informasiyaya ictimai çatım və KİV-də iştirak, şəxsi həyata 
və ləyaqətə hörmət, ictimai maraqlara hörmət və s.) özündə 
ehtiva etsə  də, onlardan bəziləri diqqəti beynəlxalq 
münasibətlər mövzusunun işıqlandırılmasına, bu mövzuda 
materialların oxucuların, tamaşaçıların və dinləyicilərin, 
internet istifadəcilərinin psixologiyasına uyğunlaşdırılması 
məsələlərinə cəlb edir.  
Məsələn,  8  №-li prinsip humanizmin, hər  şeydən 
əvvəl, ümumi sülhün, demokratiya və insan hüquqlarının 
qorunmasına, beynəlxalq münasibətlərdə qarşılıqlı inamın 
yaradılmasına, tərk-silah proseslərinə töhfə verməyə çağırır. 
Peşə etikası jurnalistdən beynəlxalq konvensiya, bəyannamə 
və  qətnamələrdə öz əksini tapmış müvafiq müddəaları 
96 
 
bilməyi tələb edir. 9  №-li prinsip jurnalisti təcavüzkar 
müharibələrə  və silahlanmaya (xüsusilə  də nüvə başlıqlı 
silahlarla), zorakılığın, düşmənçiliyin və ya ayrı-seçkiliyin 
təzahürlərinə, o cümlədən, bəzi rejimlərin həyata 
keçirdikləri irqçilik və aparteidin, tiraniyanın, 
müstəmləkəçiliyə 
və neomüstəmləkəçiliyə 
bəraət 
qazandırmağın istənilən formasından yayınmağa çağırır. 
Yeni dünya informasiya və kommunikasiya nizamının 
inkişafını  əhatə edən  10  №-li prinsip müasir dövrdə 
jurnalistin bütövlükdə yeni beynəlxalq münasibətlərə, o 
cümlədən yeni informasiya nizamına doğru irəlilədiyi bir 
şəraitdə  fəaliyyət göstərdiyini vurğulayır. Bu isə öz 
növbəsində milli və beynəlxalq səviyyədə informasiya və 
kommunikasiya sahəsində asılılığın aradan qaldırılmasını və 
demokratikləşməni nəzərdə tutur. Belə bir şəraitdə jurnalist 
öz vəzifə borcunu yerinə yetirərkən, informasiya sahəsində 
beynəlxalq münasibətlərin demokratikləşməsinə, o 
cümlədən dünya ölkələri və xalqları arasında sülh və 
dostluq  əlaqələrinin qorunub saxlanılmasına və inkişaf 
etməsinə səy göstərməlidir.  
Beynəlxalq həyat mövzusunu işıqlandıran jurnalist 
daim beynəlxalq aləmdə baş verən bütün, o cümlədən 
geosiyasi proseslər, dövlətlər arasındakı ikitərəfli və 
çoxtərəfli münasibətlər, beynəlxalq məsələlərlə məşğul olan 
çoxsaylı  təşkilatların və ictimai hərəkatların fəaliyyətləri 
barədə  məlumatlı olmalıdır. O, BMT və onun strukturuna 
daxil olan nüfuzlu qurumların, Avropa İttifaqı, Avropa 
Şurası, NATO və s. Beynəlxalq təşkilatların qəbul etdikləri 
qərarlar, həyata keçirdikləri aksiyalar və planlaşdırdıqları 
tədbirlər barədə operativ məlumatlara malik olmalıdır. Bu 
problematika üzrə ixtisaslaşmış jurnalist, eyni zamanda 
beynəlxalq jurnalist təşkilatlarının – Beynəlxalq Jurnalistlər 
Təşkilatının (JOİ - BJT), Beynəlxalq Jurnalistlər 
Federasiyasının (İFJ - BJF), Latın Amerikası Jurnalistlər 

---

97 
 
Federasiyasının (FELAP), Latın Amerikası Mətbuat İşçiləri 
Federasiyasının (FELATRAP), Ərəb Jurnalistləri 
Federasiyasının (FAJ), Afrika Jurnalistləri İttifaqının (UAJ), 
ACEAN Jurnalistləri Konfederasiyasının (CAJ) və s. təşki-
latların fəaliyyətlərini müntəzəm izləməlidir.  
Beynəlxalq həyat məsələlərinin işıqlandırılması sahə-
sində  KİV-in çıxışlarının təsirliliyinin artırılması  məqsədi 
ilə jurnalist üçün aşağıdakı  tələblər irəli sürülür: a) yeni 
informasiya və kommunikasiya texnologiyalarının tətbiqi 
ilə  əlaqədar olaraq jurnalist sənətkarlığı  peşəkarlıq 
fəaliyyətinin  ənənəvi metodları ilə yanaşı yeni metodlara 
yiyələnməyi və onları ustalıqla tətbiq etməyi tələb edir. 
Jurnalistdən həmçinin öz fəaliyyətində  əlavə  iş üsullarının 
mənimsənilməsi, jurnalist əsərlərinin məlum janr və 
formalarının təkmilləşdirilməsi və s. tələb olunur; b) 
beynəlxalq jurnalistikada universal jurnalist müşahidəsi