Dərs vəSAİTİ Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirinin

Beynəlxalq iqtisadi inteqrasiya dünya  ölkələrinin 
dərin və davamlı qarşılıqlı  əlaqələrinin daha da inkişaf 
etdirilməsinə, milli iqtisadiyyatlar arasında əmək bölgüsünə 
əsaslanan iqtisadi və siyasi birləşməsi, müxtəlif səviyyə və 
formalarda onların iqtisadiyyatlarının bir-birinə qarşılıqlı 
təsiri prosesidir. Bu proses mikrosəviyyədə bir-birinə yaxın 
ərazilərdə yerləşən ölkələrin ayrı-ayrı  şirkətlərinin birgə 
fəaliyyətləri vasitəsi ilə onlar arasında müxtəlif iqtisadi 
münasibətlərin formalaşması, o cümlədən xaricdə filialların 
yaradılması 
əsasında həyata keçirilir. İnteqrasiya 
dövlətlərarası səviyyədə iqtisadi birliklərin formalaşması və 
milli siyasətçilərin razılığı ilə baş verir. 

---

119 
 
Şirkətlərarası əlaqələrin sürətli inkişafı konkret bir re-
gionda ölkələr arasında əmtəə və məhsulların sərbəst daşın-
masına, xidmətlərin göstərilməsinə, kapital və  işçi qüv-
vəsinin hərəkətinin təmin edilməsinə, birgə iqtisadi, 
valyuta-maliyyə, elmi-texniki, sosial, xarici və müdafiə 
siyasətlərinin hazırlanıb razılaşdırılmasına və  həyata 
keçirilməsinə yönəldilmiş dövlətlərarası (bəzi hallarda isə 
fövqəldövlət) tənzimləməni vacib edir. Nəticə etibarı ilə 
vahid valyutaya, infrastruktura, ümumi iqtisadi vəzifələrə, 
maliyyə fondlarına, ümumi fövqəlmilli və dövlətlərarası 
təsir orqanlarına malik regional iqtisadi komplekslər 
yaranır.  
İqtisadi inteqrasiyanın  ən sadə forması kimi azad 
ticarət zonalarını göstərmək olar. Bu cür zonalarda iştirakçı-
ölkələr arasında ticarət məhdudiyyətləri, hər  şeydən  əvvəl 
isə gömrük rüsumları ləğv edilir.  
İqtisadi inteqrasiyanın başqa bir forması gömrük itti-
faqlarıdır. Bu ittifaqlar azad ticarət zonalarının fəaliyyəti ilə 
yanaşı, vahid xarici ticarət tariflərinin yaradılmasını  və 
üçüncü ölkələrə münasibətdə vahid xarici ticarət siyasətinin 
həyata keçirilməsini nəzərdə tutur. Hər iki halda 
dövlətlərarası münasibətlər yalnız mübadilə sferasına aid 
olur ki, bu da iştirakçı-ölkələrə qarşılıqlı ticarətin inkişaf 
etdirilməsi və maliyyə hesablaşmalarının aparılması üçün 
eyni imkanları təmin edir. 
Gömrük ittifaqı valyutaların qarşılıqlı konversiya edil-
məsini və hamı üçün ümumi hesablaşma vahidinin funksi-
onallığını təmin edən ödəmə ittifaqı ilə tamamlanır. Ümumi 
bazar daha mürəkkəb formadır. O, azad qarşılıqlı ticarət və 
vahid xarici ticarət tarifi ilə yanaşı, iştirakçılar üçün 
qarşılıqlı kapital və  işçi qüvvəsinin sərbəst hərəkətini, 
həmçinin iqtisadi siyasətin razılaşdırılmasını təmin edir. 
Lakin, dövlətlərarası iqtisadi inteqrasiyanın ən yüksək 
forması inteqrasiyanın yuxarıda göstərilən formalarını, 
120 
 
ümumi iqtisadi və valyuta-maliyyə siyasətinin həyata 
keçirilməsini özündə birləşdirən iqtisadi ittifaqlar və valyuta 
ittifaqlarıdır.  
İqtisadi inteqrasiya qarşılıqlı  əlaqədə olan tərəflər 
üçün aşağıdakı bir sıra əlverişli şərtləri təmin edir: