Dərs vəsaiti Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi tərəfindən təsdiq

Hüseyn Cavid (1882-1943) “Xəyyam”, “Şeyda”, “Topal Teymur”, “Şeyx 
Sənan”, “İblis”, “Ana”, “Peyğəmbər” kimi dram əsərləri yazmışdır. Bu əsərlərin hər 
birində Cavid mühüm bir problemi qoyur, onu həll etmişdir.  Əsərlərin məğzi 
vətənpərvərlik, xalqın gözü açıq, azad görmək istəyidir.  
Hüseyn Cavid uşağın tərbiyəsində irsiyyət, mühit və  tərbiyənin rolundan 
danışır. Bunların hər üçünün insanın yetişdirilməsində mühüm rolu olduğunu 
göstərir. Insan tərbiyəsində irsiyyətin mühüm amil olduğunu izah edir. Onun fikrincə 
bir çox uşaqlar anadan xəstə doğulurlar. Bu xəstəliyin mənbəyi ata və anadır. Əgər 
onlardakı xəstəlik keçicidirsə, irsən o uşağa keçəcək. Uşaq ömrü boyu bundan əziyyət 
çəkəcək. Uşağı  ən öncə anadan olan xəstəlik keçir. Çünki ana doqquz ay onu 
bətnində saxlayır, sonra da əmizdirir. Bu xəstəlik bir növ uşağın iliyinə işləyir. Uşaq 
böyüdükcə xəstəlik də böyüyür. Bəzən isə elə olur ki, uşaq anadan sağlam doğulur, 
lakin onun yaşadığı yer, yeməyi, içməyi uşağn xəstə olmasına səbəb olur. Deməli, 
uşağın sağlam olması üçün səmərəli və kalorili qida əsas şərtdir.  
Cavid uşaqların tərbiyəsində mühitin də böyük əhəmiyyəti olduğunu göstərir. 
Mühit insanın tərbiyəsində elə mühüm amildir ki, bunu heç nə ilə əvəz etmək olmaz. 
Mühit hətta 35-40 yaşına qədər adama təsir edir. Lap məktəbi qurtarandan sonra 
insan elə bir mühitə düşə bilər ki, onun aldığı təlim-tərbiyə yerlə yeksan ola bilər.  
Hüseyn Cavidin istər elmi məqalələrində, istərsə  də  bədii  əsərlərində ailə 
tərbiyəsi mühüm yer tutur. Bu çətin işdə ananın rolu böyükdür. Ana tərbiyəçilər 
tərbiyəçisidir. Biz istəyiriksə uşaqlarımız elmli, əxlaqlı cəmiyyət üçün yararlı olsun, 
birinci növbədə qadınlarımızın oxuması lazımdır. Çünki nadan qadın nadan övlad 
tərbiyə edəcək. Ananın vəzifəsi təkcə doğub törəmək deyil, ana həm də dünyaya 
gətirdiyi övladı  vətən üçün tərbiyə etməlidir. Çox vaxt bizim qəzetlərimiz millət, 
vətən təəssübündən danışır, lakin heç kim demir ki, belə  vətəni qoruyan, millət 
qeyrəti çəkən adamları kim tərbiyə etməlidir. Bunun üçün onlara müraciət etmək 
lazımdır. Çünki millətin də, vətənin də  gələcəyi qucağında böyüyən, məktəb 
sıralarında çırpınan məsum körpələrdir. Uşağın inkişafı, gələcək fəaliyyəti onlardan 
asılıdır. Belə anaların olması üçün qadın və qız məktəblərinin olması zəruridir. Əgər 
qadın savadlı olsa, o, uşağını rejimlə yedizdirər, yeməyini, yatağını növbələşdirər. 

---

 
93
Onların sağlamlığı qayğısına qalar. Uşaqlar hava, su, günəş vannasından istifadə edir, 
amma bəzi qadınlar bilmir ki, uşağı harda olur, nə yeyir. Bütün günü küçədə olur, 
yalnız axşam yatmaq üçün evə gəlir. Uşaq nə çox ac qalmalıdır, nə də çörəyi axşama 
kimi saqqız kimi çeynəməlidir. Çox təəssüf ki, Qafqazda uşağın düzgün tərbiyəsi ilə 
məşğul olan az adam tapmaq olar. Cavid Aişə Sədiqə xanımın “Təlim-tərbiyə” adlı 
kitabından belə bir iqtibas gətirir ki, hər kim olsa dərs verə bilər, fəqət tərbiyə  və 
əxlaq dərsini anadan başqa heç kim yaxşı verə bilməz. Uşağın ilk tərbiyəçisi anadır. 
Demək olar ki, bəşəriyyətin səadəti qadınların əlindədir. Necə ki, “Qurani-Kərim”də 
deyilir ki, “Cənnət anaların ayağı altındadır”.