Dərs vəsaiti Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi tərəfindən təsdiq

I fəsil.   Məktəbəqədər yaşlı uşaqların inkişafı, tərbiyəsi, təhsilinin   
          elmi-nəzəri və pedaqoji əsasları 
1.1.  Məktəbəqədər   yaşlı   uşaqların   inkişafı,   tərbiyəsi,   təhsilinin 
        mahiyyəti, məqsədi və məzmunu....................................................7-13 
1.2.  Məktəbəqədər  yaşlı  uşaqların  inkişafı  və  tərbiyəsinə  müsbət 
müsbət əxlaqi keyfiyyətlərin təsiri...............................................13-18 
 
II fəsil.    Uşaqların inkişafı, tərbiyəsi və təhsili probleminə tarixi  
             bir nəzər 
2.1.    Tərbiyənin meydana gəlməsi, qədim dövr Azərbaycan və Şərq 
       dastanlarında tərbiyə və təhsil problemləri....................................19-49 
2.2.    Klassik   Şərq   mütəfəkkirləri uşaqların inkişafı, tərbiyəsi və 
       təhsili haqqında..............................................................................49-95  
2.3.    Azərbaycanda  məktəbəqədər  tərbiyə,  təhsil və müəssisələrin  
       inkişafı tarixindən........................................................................95-137 
2.4.    Avropa pedaqoji fikir tarixində uşaqların inkişafı, tərbiyəsi və  
       təhsili haqqında nəzəriyyələr.....................................................137-173  
 
Nəticə........................................................................................................174  
      
İstifadə olunmuş və tövsiyə edilən ədəbiyyat...................................175-178 

---

 
5
G İ R İ Ş 
ХХ  əsrdə Azərbaycanın ikinci dəfə dövlət müstəqilliyi  əldə etməsi, onun 
qorunması  və çiçəklənməsi, inkişaf etdirilməsi üçün bütün xalqın  əzmlə mübarizə 
aparmasını  tələb edir. Müstəqil dövləti qurmaq, yaratmaq və inkişaf etdirmək üçün 
yetişməkdə olan nəslin üzərinə mühüm vəzifələr düşür. 
         Müstəqil respublikamız çətinlikləri arxada qoyaraq addım-addım irəli gedir. 
Hər işdə bir yenilik duyulur. Məktəbəqədər təlim-tərbiyə  işində, təhsilimizdə, 
iqtisadiyyatımızda köklü dəyişikliklər var, müstəqil siyasət yürüdürük. Idarəçilik 
metodları da dəyişilir.  
 
Əldə etdiyimiz tarixi uğurlarımızı bir daha inkişaf etdirmək üçün bu gün 
erməni cəlladları ilə üzbəüz mübarizə şəraitində olduğumuzu hər an unutmamalıyıq.  
Belə ki, məktəbəqədər yaşlı  uşaqların və bütün gəncliyin mənəvi-estetik,  əmək, 
vətənpərvərlik,  əxlaq, fiziki, yoldaşlıq, dostluq, qayğıkeşlik, insanpərvərlik, ekoloji, 
dünyagörüşü və s. tərbiyəsi işi gündəmdə mötəbər yer tutmalı  və günbəgün 
canlandırılmalıdır.  
Bu gün tarixçilər, pedaqoqlar, bütövlükdə maarif işçiləri qarşısında mühüm 
bir vəzifə qoyulmuşdur: Azərbaycanı sevərək, onun keşiyində duraraq, ona xidmət 
edərək, intellektual mənəviyyatlı vətəndaş tərbiyə etmək. Buna görə ilk növbədə uzun 
illər səylə milli zəmindən uzaqlaşdırılmış, xalq pedaqogikasının məzmunundan ayrı 
salınmış tərbiyə sistemimizi formalaşdırıb, meydana çıxarmaq lazımdır. Həm də bu 
zaman tərbiyənin kökünü vahid Azərbaycan xalq tərbiyəsinin məzmununda, bu 
günədək bizə  məlum olan şifahi xalq ədəbiyyatı nümunələrində, Qurani-Kərimin 
səhifələrində, zəngin və dünya şöhrətli klassik irsimizdə, Azərbaycan xalqı üçün 
yaxın və  məqsədyönlü olan Şərq  ənənələrində  və  həm də    ümumbəşəri dəyərlərdə 
axtarmalıyıq.  
Gənc nəslin, o cümlədən məktəbəqədər yaşlı uşaqların tərbiyəsinin qarşısında 
duran başlıca məqsədlərə  və  hərtərəfli biliyə, mütərəqqi dünyagörüşə, milli və 
ümumbəşəri  əxlaqa, mənəviyyata və  mədəni dəyərlərə yiyələnən  şəxsiyyət 
formaalaşdırmaq və  cəmiyyətimiz üçün layiqli vətəndaşlar yetişdirmək olduğundan 
hazırda məktəbəqədər müəssisələrdə uşaqların tərbiyəsini müasir tələblər səviyyəsinə 
qaldırmaq vacibdir. 

---

 
6
Bağça yaşlı uşaqlarda tərbiyə-təlimin formalaşdırılması bu gün xüsusi aktuallıq 
kəsb edən vəzifələrdən biridir.  
Bu mənada məktəbəqədər dövr gələcək  şəxsiyyətə bir çox qiymətli 
keyfiyyətlərin aşılanmasından ötrü zəruri və çox mühüm mərhələyə çevrilir. Ona görə 
də məktəbəqədər müəssisələr ilk növbədə həmin mərhələnin imkanlarından səmərəli 
istifadə etmək qayğısına qalmalıdırlar.  
Bağçada tərbiyə-təlim işi müxtəlif vasitələrlə, rəngarəng və maraqlı tədbirlərin 
köməyi ilə  həyata keçirilir. Bu sahədə Azərbaycan musiqisi, təsviri sənəti, bədii 
ədəbiyyat, rəsm  əsərləri, xalq yaradıcılığı, təbiətə ekskursiyalar və s. xüsusi 
əhəmiyyətə malikdir. Bu mənada, istər xalq yaradıcılığının bəhrəsi olan musiqi, istər 
bəstəkarlar tərəfindən yaradılmış musiqi əsərləri, rəssamlarımızın bədii təsvirlərə həsr 
edilmiş qiymətli yaradıcılıq nümunələri Azərbaycan xalqının mənəvi sərvətinin 
təkrarolunmaz, vacib tərkib hissəsidir. 
Uşaqların inkişafı  və  tərbiyəsi-təlimi baxımından Azərbaycanın təbiəti, bədii 
incəsənət  əsərləri, milli, bəstəkar musiqisi öz milli zəmini üzərində     yüksəlmiş,    
qabaqcıl dünya mədəniyyətinin  ən gözəl  ənənələrindən bu və ya digər dərəcədə 
bəhrələnmiş, daha da inkişaf edərək müasir şəklini almışdır.  
Kiçik yaşlı uşaqlar gerçəkliyin bu və ya digər dərəcədə hadisələrin bədii sənət 
və musiqi əsərlərində necə  əks olunduğunu gördükdə onların gözəllik haqqında 
təsəvvürləri təkmilləşir, onlarda bədii, estetik zövq formalaşır. Bütün bunlar gənc 
nəsildə əxlaqi keyfiyyətlərin təşəkkül tapmasına və daha da təkmilləşməsinə nə üçün 
belə əhəmiyyət verdiyimizin səbəbini aydın göstərir. 
Çiçəklənməkdə olan vətənimizin hazırki durumu, dünyaya yeni göz açan 
fidanlarımızın tərbiyəsi və  təlimi, milli özünüdərk, özünə qayıdış, islam əxlaqının, 
türk dünyasının mənəvi dəyərlərindən bugünkü tərbiyə prosesində istifadənin 
zəruriliyi uşaqların mənəvi tərbiyəsini yeni, müasir tələblər əsasında tədqiqini və bu 
prosesin daha optimal üsul və vasitələrlə aparılmasını tələb edir. 
O cümlədən hesab edirik ki, kiçik yaşlı uşaqların inkişafı, tərbiyəsi və təhsili 
haqqında dünya mütəfəkkirlərinin nəzəriyyələrini öyrənmək, tədqiq etmək, eyni 
zamanda müasir iş prosesində bundan istifadə etmək faydalı olar.  
 

---

 
7