Dərs vəSAİTİ Azərbaycan Respublikası Təhsil
Yüklə 1,65 Mb.
|
|
Qısa tarixi nəzər
XIX əsrə qədər qüsurlu uĢaqlara qayğı və onlarla davranıĢ əsas etibarilə dayəçilik üzərində qurulmuĢdur. UĢaqlar onların qayğısına qalan ailə zvləri ilə birgə evdə qalırdılar. Əksər hallarda bu uĢaqlara ailənin üzərinə düĢən ağır yük kimi baxırdılar. Ailələr onlara qayğı göstərmək üçün heç yerə, heç bir quruma müraciət etmirdilər. 1800-cü ildə fransız fiziki Jan Mark Ġtard qüsurlu uĢaqları təlimə cəlb etmək üçün ilk öncə vahid təlim texnikasını inkiĢaf etdirdi. Ġtardın davamçıları onun texnikasını BirləĢmiĢ ġtatlara gətirdilər, burada onlar idrakı qüsurların elmi Ģəkildə öyrənilməsi ilə əlaqədar olaraq təĢkilat yaratdılar. 1830-cu ildə ABġ-da karlar və korlar üçün məktəblər yaradıldı. Bu ilk məktəblərin təĢkilindən məqsəd əhalinin bacarıq və vərdiĢlərdən məhrum hissəsini təlimlə təmin etmək idi. karlar üçün məktəblərdə iĢarə dilindən və alternativ kommunikasiya sistemlərindən istifadə olunurdu. Adətən, uĢaqların yaĢadığı yerlərdə yüz millərlə uzaqda yerləĢən bu geniĢ Ģəbəkələr onların ünsiyyətinə Ģərait yaradılmasında misilsiz rol oynayırdı. Rusiyada formal xüsusi təhsil sistemi 1917-ci il Rusiya inqilabından sonra (Malofeyev, 1998 həyata keçirilməyə baĢlamıĢdır. 128
Dövlət evdən uzaqda saxlanılan və xüsusi ehtiyaclı uĢaqlara dərs keçirilməsi üçün müvafiq haqq ödəyirdi. Bu müddət ərzində Viqotskinin və baĢqa rus pedaqoqlarının sosial-mədəni nəzəriyyələri formalaĢmıĢdı. Viqotskinin irəli sürdüyü nəzəriyyələr Qərbdə əlli il əvvəl intiĢar tapa bilərdi. Onun əsərləri geniĢ ictimaiyətin nəzərinə çatdırıldıqda qüsurlu uĢaqların təliminə geniĢ miqyasda, bütün dünyada məĢğul olmağa baĢlanıldı. Viqotski qüsurlu uĢaqların ictimaibaxımdan təcrid edilməsinin əsas nəticələrini açıb göstərirdi. O, belə bir nəticəyə gəlmiĢdi ki, uĢağın ailəsindən və dostlarından kənar bir yerdə, xüsusi ictimai mühitin yaradılması əsl həqiqətdə ikinci qüsurun törənməsinə səbəb olur (Viqotski, 1978). Qüsurlu uĢaqlar onların əsas sosial ehtiyaclarına əhəmiyyət verilmədikdə çox böyük zərbə alırlar. 1990-cı illərin əvvəllərində Ġtalyan fiziki Mariya Montesseri Romada uĢaqların kasıbçılıq içində yaĢamalarından son dərəcə narahatlıq keçirirdi. O, uĢaqları xüsusi Ģəraitli, hər baxımdan təĢkil edilmiĢ «UĢaq evləri» ilə təmin etmək üzərində iĢləyirdi. O, uĢaqlara fəaliyyət seçimi etmək imkanı verən və onları müəyyən problemləri həll etməyə sövq edən vasitələrə çox inanırdı. Onda belə bir inam formalaĢmıĢdı ki, uĢaqlar onlara müvafiq imkanlar verən vərdiĢlərin inkiĢaf etdirilməsinə möhtacdırlar. Bir sözlə o, təhsil almaq istəyən uĢaqların adından çıxıĢ edərək, onların müdafiəçisinə çevrilmiĢdi. (Kuk. Tezus və Armbrüster. 1987). Avropada, Amerika BirləĢmiĢ ġtatlarında, Avstraliyada və Kanadada valideynlər öz qüsurlu uĢaqlarının yerli məktəblərə daxil edilməsi üzərində təkid edirlər. Onlar uĢaqlar üçün nəzərdə tutulan müvafiq qeyri-adekvat məktəb proqramlarına əsaslanaraq qüsurluluğun əmələ gətirdiyi təcrid olunma çərçivəsini vurub dağıtmağa cəhd edirdilər. Ailələr öz qüsurlu uĢaqlarını onlar tam hüquqlu ailə üzvlərinə çevrilə bildikləri halda doğma ocaqlarında saxlamaq istəyirdilər. 1950-ci illərdən baĢlayaraq, valideynlər və bir qrup vəkil Amerikada ABġ Konstitusiyasına əsaslanan bir sıra əhəmiyyətli məhkəmə iĢlərini uddular. Qüsurlu uĢaqlar həm rəsmi müraciət və həm də qanunvericiliyə əsaslanan müntəzəm təhsil ocaqlarına daxil olmaq hüququ əldə etdilər. 1960-cı illərin ortalarında Amerika BirləĢmiĢ ġtatlarında BaĢ BaĢlanğıc Layihəsi təhsil proqramının və məktəbəqədər uĢaqlara və onların valideynlərinə tibbi yardımın tərkib hissəsi kimi fəaliyyətə baĢladı. 1972-ci ildən etibarən BaĢ BaĢlanğıc Layihəsi qüsurlu uĢaqların
129
bu siniflərə cəlb edilməsi iĢinə baĢladı. BaĢ BaĢlanğıc Layihəsi qüsurlu uĢaqların və onların ailələrinə xidmət göstərən ilkin qurum-model nümunəsi idi. 1975-ci ildə ABġ Konqresi dövlətlərə və məktəb dairələrinə «azad ictimai təhsil» keçməkdə kömək etmək üçün federal fonlardan yardım almağı nəzərdə tutan qanunvericilik aktını qəbul etdi. Bir çox uĢaqlar üçün bu qanun ailəni istənilən ibtidai təlim proqramının vacib vahidi sayması ilə böyük əhəmiyyət daĢıyırdı. Amerika BirləĢmiĢ ġtatlarında qüsurlu uĢaqlar hal-hazırda ibtidai təhsilə yiyələnə bilərlər ki, bu da onlara öz potensialları çərçivəsində böyümək və inkiĢaf etməyə yardım göstərir. qüsurlu uĢaqlar yerli məktəbəqədər müəssisələrə gedir və kollektiv fəaliyyətlərdə iĢtirak edirlər. Daha yaĢlı qüsurlu fərdlər demək olar ki, ali məktəbləri və kollecləri bitirmiĢlər. Əmək qabiliyyəti olmayan yaĢlılar iĢləmir, vergiləri ödəmir və cəmiyyətin digər üzvlərinə aid olan imkanlardan istifadə edə bilirlər. Yüklə 1,65 Mb. Dostları ilə paylaş:
|