Dərs vəSAİTİ Azərbaycan Respublikası Təhsil
Sinfin danışığın anlaşılmasını asanlaşdıran təşkili
Yüklə 1,65 Mb.
|
|
Sinfin danışığın anlaşılmasını asanlaşdıran təşkili
AĢağıda verilən variantlar uĢaqların nitqi anlamaq və özlərinin ünsiyyət vərdiĢlərini qurmaq üzrə bacarıqlarını inkiĢaf etdirmək iĢində müəllimə yardım göstərəcəkdir: 165
Hərəkətlərin təsvir edilməsi. Müəyyən tədris strategiyaları müəllimin öyrəncinin hərəkətlərini təsvir etməsindən daha çox dərəcədə məĢğul edir – «Mən səni hündür bir qala qurarkən gördüm». BaĢqa sözlə desək, bu halda hərəkət, yaxud əĢyaya ad verilir. Sadəcə hansı hadisənin baĢ verməsi təsvir edilir. Əsas anlayıĢları, məsələn Ģərait, yaxud hadisənin təsirini təkrar et. UĢağı cümlədə çatıĢmayın sözü yerinə qoymağa həvəsləndir. Xəbəri çatdırdıqda, müvafiq sintaksis formanı modelləşdir. Əli deyir, «Bu körpə uşaq yatır». Vlad deyir. «Bəli, bu körpə uşaq yatır». Əli çoruĢur, «Harada Tina?» Vlad cavab verir. «Tina haradadır?», yaxud Əli deyir, «Yağış yağır?». Vlad cavab verir, «Gəlin Martindən
Verbal rol oyununu və qeyri-verbal danıĢığı həvəsləndirmək. UĢağın dil vərdiĢlərini qavrama prosesində oyun zamanı iĢlədilən dialoqlar xüsusi həlledici əhəmiyyətə malikdir. «Körpə gedək yatmağa» və «Ata, get körpəni sakitləşdir» kimi cümlələr təkbaĢına, yaxud iki uĢaq bir yerdə oynayarkən xüsusi əhəmiyyət daĢıyır. Oyun zamanı uĢaq, əvvəlcə monoloq formasında bu funksiyanı yerinə yetirə bilər. BaĢqa bir uĢaqla oyun zamanı söhbətin aparılması çox çətin bir vəzifədir, burada müəllimin müdaxiləsi hökmən lazımdır, xüsusən o halda ki, sözügedən uĢaqda nitqin, yaxud dilin inkiĢafı baxımından geriləmə müĢahidə olunur. UĢaqlar birgə oyunlarını inkiĢaf etdirdikcə, onların arasında müəyyən konfliktlər də yarana bilər, məsələn onlardan bəziləri hansı rolu bölüĢmək barədə razılığa gəlməyə bilərlər. UĢaqlar Ģifahi danıĢıq aparmaq bacarığına malikdirlərsə, müəllim burada sadəcə müĢahidəçi rolunu oynayır və onlara öz aralarındakı konflikti həll etmək imkanı yaradır. UĢaq söz iĢlətmək üçün heç bir cəhd göstərmirsə, müəllim sual verə bilər və mümkün yanaĢma metodunu göstərə bilər.
UĢaqla təkbaĢına oyun zamanı müəllim uĢağa imkan verməlidir ki, oyunu elə qursun ki, uĢağın bu vaxta kimi bu tipli oyunlarda yığdığı təcrübə Ģifahi münasibətin formalaĢmasına yardım göstərsin. VərdiĢin səviyyəsi oyunla bir səviyyədədirsə, uĢağa indicə etdiyi hərəkəti təkrar etdir. BaĢqa sözlə desək, müəllim uĢaqda aparıcı rol haqqında təsəvürü geniĢləndirmək üçün oyunda passiv iĢtirakçı rolunda çıxıĢ etməlidir. Ətraf mühitdə ünsiyyətin qarşısında duran maneələrə qarşı sayıq ol. Dinləmə, yaxud eĢitmə fəaliyyəti zamanı kənar səsləri məhdudlaĢdırmaq məqsədilə qapı və pəncərələri bağla. Xüsusi ehtiyaca 166
malik uĢağa elə bir yerdə əyləĢdir ki, o, viziual iĢarələri asanlıqla tuta bilsin. Musiqini dinləyərkən, uĢağın harada əyləĢməsinə xüsusi fikir ver. Nağıla qulaq asma zamanı bu uĢaq qrupun qarĢısında əyləĢməlidir. Açıq sonluqlu suallardan istifadə. Açıq sonluqlu suallar bir sözdən daha çox cavab verməyi tələb edir. Onlar danıĢığın alınmasına Ģərait yaradır. Açıq sonluqlu suallara nümunə kimi «Sən nağılın sonluğu barədə nə düĢünürsən?» kimi sualdır. Normal inkiĢaf yolu keçən azyaĢlı uĢaqlar sualı cavablandırarkən aĢağıdakı ardıcıllığa əməl edirlər: nə, kim, harada, niyə və nə vaxt. Dilin funksiyalarını uĢaqların dildən nəyə görə istifadə etməsinin vasitəsi kimi nəzərdən keçirilməsi. Dil bizim aramızda ünsiyyət vasitəsidir, bu bizim bilmək istədiyimiz hər hansı bir Ģeyi tapmağımızdır, digər Ģəxslərə cavab verməkdir və ictimai xarakterli hərəkətləri icra etməyimizdir. Burada müəllim uĢağın jestlərini, səs. Bəzən oxu vərdiĢləri və oxu strategiyaları anlayıĢları bir-birinə qarıĢdırılır. VərdiĢ dedikdə, sözlərin tanınması kimi xüsusiyyətlər nəzərdə tutulur. Bəzi vərdiĢlər avtomatik olsa da, digərləri belə deyildir. Məsələn, özünün hərf və səs üzrə malik olduğu biliyindən ona tanıĢ olmayan sözü açıqlamaq məqsədilə istifadə edən uĢaq müvafiq vərdiĢləri sınaqdan keçirir. Strategiyalar isə oxucunun öz məqsədini, məsələn hekayənin nə haqqında olmasının bilinməsi kimi məqsədini açıqlamaq qayəsinə malik olan planlardır. Oxu strategiyaları elastik, planlaĢdırılmıĢ və məqsədlidir. Gənc oxucular malik olduğu strategiylardan səmərəli Ģəkildə istifadə etməzdən qabaq müəyyən oxu aərdiĢləri malik olurlar.
Yüklə 1,65 Mb. Dostları ilə paylaş:
|