Dərs vəSAİTİ Azərbaycan Respublikası Təhsil

 Dilin inkişafı və qüsurlu uşaqlar 

Dilin  ləng  inkiĢafı  uĢaqlarda  müxtəlif  qüsurların  olması  ilə 

ədaqədardır ki, onların da bəziləri aĢağıda verilmiĢdir.  

Eşitmə qüsurları – EĢitmə qüsurlarının səthi, yaxud dərin olması 

həm nitq, həm də dilin inkiĢafına müəyyən dərəcədə təsir göstərə bilər. 

Zəif  eĢidən  uĢaqlar  nitqdəki  bütün  səsləri  bərabər  Ģəkildə  eĢitmirlər. 

EĢitmə qüsurları daha dərin olduqda, uĢaqlar adətən bir kommunikasiya 

metodu kimi iĢarəvi dildən istifadə edirlər. UĢaqlar zəif eĢitmə qüsuruna 

malikdirlərsə,  onlara  danıĢmaq  və  dili  baĢa  düĢmək  vərdiĢləri  aĢılanır, 

bu proses xüsus müdaxilə və təlimatın olmasını tələb edir.  

Görmə  qüsurları  –  Görmə  qüsurları  olan  uĢaqlarda  ünsiyyət 

vərdiĢlərinin  inkiĢafana  daha  çox  diqqət  yetirilir.  Müəllimlərin  görmə 

qüsurları  üzrə  mütəxəssislərlə  birgə  əməkdaĢlıq  Ģəraitində  iĢləməsi 

vacibdir (kuk, Tesye və Kleyn, 1996).  

---

 

167 

Dərk etmə qüsurları – Bəzi uĢaqlarda dil və nitqin inkiĢafı, məhz 

dərk  etmə  qüsurlarının  olması  sayəsində  ləngiyə  bilər.  Bu  uĢaqların 

onların  mövcud  dil  qabiliyyətlərini  dəstəkləyən  və  inkiĢaf  etdirən 

mühitlə  təmin  edilməsi  vcibdir.  Zəif  və  orta  səviyyəli  dərk  etmə 

qüsurlarına  malik  olan  bu  uĢaqlar  ardıcıl  Ģəkildə  yerinə  yetirilən 

mərhələlərdən  sonra  müəyyən  nitq  və  dil  qabiliyyətlərinə  yiyələnə 

bilərlər.  Dərk  etmə  qüsurlarına  malik  olan  uĢaqların  proqmatik  dil 

vərdiĢlərinə,  məsələn  onların  digər  uĢaqlarla  qarĢılıqlı  münasibətdə 

olmasına, xüsusi diqqət yetirilməsinə möhtacdırlar.  

Antizm  –  Antizmli  uĢaqların  iki  səciyyəvi  xüsusiyyəti 

aĢağıdakılardır:  onların  sosial  vərdiĢlərindəki  çətinliklər  və  qeyri-tipik 

dil  inkiĢafı.  onların  sosial  ünsiyyət  və  münasibət  baxımından 

problemlərə  malik  olduqlarına  görə,  bu  uĢaqların  sinifdə  digərləri  ilə 

danıĢması, öz fikirlərini ifadə etmələrinin üzərinə vurğu salınmalıdır.  

Stimulun  olmaması  –  Müvafiq  stimulun  olması  dilin  inkiĢafını 

gücləndirir və danıĢıq vərdiĢlərinə Ģərait yaradır.  Buna müvafiq olaraq, 

həmin  stimulun  olmaması  uĢaqların  dil  inkiĢafından  geri  qalmasına 

səbəb  olur  və  bütövlükdə  bu  inkiĢafın  qarĢısını  alır.  bu  məqsədlə, 

valideyn  və  müəllimlər  hər  günün  müvafiq  vaxtında  uĢaqlara  ünsiyyət 

vərdiĢlərini öyrətməlidirlər.  

Emosional  qüsurlar  –  Emosional  qüsurlara  malik  olan  uĢaqlar 

müxtəlif  dilin  inkiĢafının  ləngiməsi  formalarına  malik  ola  bilərlər,  bu 

son  dərəcə  ləng  dil  inkiĢafı  stadiyasından  tutmuĢ,  digər  Ģəxslərlə 

ünsiyyətə  girməkdən  imtinaya  qədər  qruplara  bölünə  bilər.  Bu 

problemlərlə üzləĢən valideynlər və müəllimlər məntiqə uyğun davranıĢ 

sədləri və sərhədlərini müəyyənləĢdirən dəqiq təlim mühitini yaratmağa 

borcludurlar.  

Öyrənmə qüsurları – Öyrənmə qüsurlarına malik olan uĢaqlar, dil 

əsaslı  çoxlu  problemlərlə  üzləĢə  bilərlər.  Bu,  özünü  daha  çox  həmin 

qüsurlara  malik  olan  uĢaqların  zəif  qulaq  asma  qüsurlarında  diqqətin 

yayılmasında  göstərə  bilər.  Öyrənmə  qüsurlarına  malik  olan  bir  çox 

azyaĢlı  uĢaqlar  Ģifahi  nitqin  əsaslarına  yiyələnmək  məqsədilə,  xüsusi 

diqqət və qayğıya möhtacdırlar. Onlar, eyni zamanda dilin semantik və 

sintaksis sahələrində təlimat almalıdırlar.