Dərs vəSAİTİ Azərbaycan Respublikası Təhsil

Əqli geriləmə 

 

Anlayışın tərifi 

 

Əqli geriləməyə malik olan fərdlər funksionallıq baxımından orta 

səviyyədə aĢağı inkiĢaf edən və öyrənmə iĢiendə, habelə sosial mühitdə 

çətinliklərlə  rastlaĢan  Ģəxslərdir.  Əqli  geriləmənin  texniki  baxımından 

təyin edilməsinə aĢağıdakılar daxildir:  

 UĢağın intellektual baxımından aĢağı səviyyədə inkiĢaf etməsi; 

  ĠnkiĢaf  dövründə  özünü  nümayiĢ  etdirən  və  uĢağın  təlim 

fəaliyyətinə,  habelə  gündəlik  həyatdakı  davranıĢına,  ünsiyyət,  sosial, 

tədris  və  müstəqil  Ģəkildə  yaĢama  vərdiĢlərinə  mənfi  təsir  göstərən 

davranıĢınja qüsurların davamlılıq xarakterinə malik olması; 

  Təfəkkür  testləri  vasitəsilə  ümumi  əqli  funksionallığın  qüsura 

malik  olması,  belə  Ģəxslər  aparılan  testlərdə  yetmiĢ  və  ya  ondan  aĢağı 

bal toplayırlar.  

 

Əqli  geriləmə  xəstəlik  deyildir,  onu  əqli  xəstəliklərlə  qarıĢıq 

salmaq  lazım  deyildir.  Əqli  geriləməyə  malik  olan  uĢaqlar  da  böyüyüb 

yaĢlaĢırlar; onlar  əbədi olaraq uĢaq yaĢında və ağlında qalmırlar. Ləng 

Ģəkildə və çətinliklə olsa da, onlar da öyrənirlər.  

Əqli  geriləməyə  malik  olan  uĢaqların  böyük  əksəriyyətində 

xromosom  anormallığına  rast  gəlinir.  Digər  bioloji  faktorlara 

aĢağıdakılar daxildir: 

  Asfiksiya,  yaxud  nəfəs  alma  prosesində  oksigen  çatıĢmazlığı, 

qanun tərkibində müxtəlif problemlərin yaranması. 

  Hamiləlik  dövründə  ananın  bətnində  müxtəlif  infeksiyaların 

olması. 

 qəbul edilən dərmanların mənfi təsiri.  

Xüsusiyyətləri  

Müxtəlif  tədqiqatçılar  razılaĢır  ki,  əqli  geriləməyə  malik  olan 

fərdlər,  bu  problemləri  olmayan  fərdlər  kimi  ləng  də  olsa,  eyni  yolu 

keçirlər. Digər tədqiqatçılar elə hesab edirlər ki, əqli geriləməyə  malik 

olan  Ģəxslər  diqqət,  qavrayıĢ  və  yaxud  yaddaĢ  kimi  xüsusi  sahələrdə 

problemlərə  malik  olurlar.  Qüsurun  yümĢaq,  orta,  ciddi,  yaxud  dərin 

olmasından  asılı  olaraq  əqli  geriləmə  probleminə  malik  olan  Ģəxslər 

tədris,  sosial  və  digər  vərdiĢlər  sahəsində  fərdi  xüsusiyyətlərə 

malikdirlər.  

---

 

184 

Əqli  geriləmə  probleminə  malik  olan  fərdlərə  təlim  prosesini 

keçərkən, aĢağıdakıları nəzərə almaq vacibdir: 

  Maraqlı  olan,  yaĢa  uyğun  gələn  və  bilavasitə  tələbə  ilə  bağlı 

olan konkret materiallardan istifadə olunması. 

 Məlumat və təlimatın kiçik və ardıcıl mərhələlərdə verilməsi. 

 Bu zaman əks əlaqə prinsipinə diqqət yetirilməsi. 

 Yadda saxlamaq lazımdır ki, heç bir göstəriĢ olmadan fərdlərin 

öyrəndiyi iĢlər qruplaĢdırılması, kiçik mərhələ və seqmentlərə bölünməli 

və hər bir fraqment diqqətlə tədris edilməlidir. 

  UĢağın  tez-tez  həm  çöldə,  həm  də  məktəbdə  tətbiq  etdiyi 

vərdiĢlərə əsaslanmalı. 

Əqli  geriləmə  probleminə  malik  olan  uĢaqlar  və  yaĢlı  Ģəxslər 

normal  inkiĢaf  üçün  bütün  Ģəxslərin  tələb  etdiyi  əsas  xidmətləri  tələb 

edirlər.  Buraya  təlim,  səhiyyə  xidmətləri  və  digər  xidmətlər  daxildir. 

Bundan  əlavə  bir  çox  əqli  geriləmə  problemi  ilə  üzləĢən  fərdlər  xüsusi 

xidmət  göstərilməsinə  möhtacdırlar.  Bu  xidmətlərə  diaqnostika  və 

qiymətləndirmə  xidmətləri  və  məktəbəqədərki  dövrdə  ibtidai  və  orta 

məktəb  illərinə  qədər  davam  edən  müxtəlif  tədris  xidmətləri  daxildir. 

Tədris  tərbiyə  proqramlarına  yaĢa  müvafiq  fəaliyyət  növləri  daxil 

edilməlidir.  Müstəqil  Ģəkildə  yaĢamaq  və  fəaliyyət  göstərmək  üçün 

istənilən  imkandan  istifadə  etməkdə  məktəbdə  iĢ  sahəsinə  keçidi 

planlaĢdırmaq üçün müvafiq qayğı göstərilməlidir.